Roeping. Jaargang 10

[p. 692]

Politieke kroniek XXI
Onder Brüning's gehoor.

I.

DE uiterlijke omstandigheden, hoe aangenaam ook, doen er weinig toe. Wat haar betreft volsta ik dus met te zeggen, dat Dr. Poels, Prof. Gelissen, Jos. Maenen en ik Zondag 3 Juli naar Keulen zijn geweest; dat we in de goede zorgen van dien model-Abgeordneter: Joos werden opgenomen; en dat we van half vier tot half zeven gelegenheid vonden de grootste en schoonste politieke manifestatie te bewonderen, waartoe we wel ooit de kans krijgen.

Het is nu de tijd tot het ordenen van enkele der ontelbare indrukken, die ik te verwerken kreeg.

De reusachtige hal - de wielerbaan biedt ruimte voor elf duizend zitplaatsen! - stroomt geheel en al vol. Dit op zich zelf is verbijsterend. Op een stralenden zomer-zondagmiddag gaan elf duizend vrouwen en mannen, die den wonderbaren Rijn ter beschikking kregen, de eerste bijeenkomst van hun politieke partij in de nieuwe verkiezingscampagne bijwonen, in een brandend-heete ‘zaal’. En hoe leven zij mee!

De fijnste zetten, die van de lippen van Brüning en Joos aanstonds komen, vinden weerklank in de plotselinge schaterlach, het spontane ‘Pfui!’ of ‘sehr richtig’ uit duizende monden. Welk een verhouding tusschen leiders en volgende massa! Geen grollen en grappen, die den politiek-deskundige schaamrood maken (over ‘socialisten’ en ‘communistischen heilstaat’ b.v.!) en uit den mond van de gelegenheids-bravour-redenaars, moeten het hier doen; maar pittigste situatieteekening, scherpzinnige verdediging van het ontzaglijk-moeilijk beleid, vast toekomstplan vinden volop begrip en erkenning - dank zij ook het technisch wonder van

[p. 693]

microfoon en loudspeaker - tot op de laatste der eindelooze galerijen. Zóó leeft en werkt de schoonste politieke partij der wereld. Een groep leiders van een kracht en een nuanceering en een toewijding, die bij alle volken bewondering moet afdwingen; een volk, dat in vaste discipline, politiek uitmuntend voorgelicht, meeleeft met alle daden van zijn leiding. Het werk van Windthorst, zooveel tientallen jaren later niet alleen onbeschadigd gehandhaafd, maar volmaakter en voltooid, zoodat een Brüning een staatkundig instrument vond, waarin principiëel niets meer te veranderen viel. Het Centrum was steeds een politieke partij, wel steun vindend in het katholieke volk, waaruit het was opgebloeid, maar realistisch genoeg om nooit te probeeren de politiek te binden aan het Katholicisme als Openbaring. Deze katholieke Ooster-buren waren te knap om de bêtise over de lippen te krijgen: ‘stemt het Centrum, omdat gij katholiek zijt’, - al deden zij met politieke middelen al hun best om de katholieke kringen voor het Centrum te winnen en te behouden en al mocht in laatste instantie in het katholicisme worden geput tegen excessen op nationaal en internationaal gebied van verlerlei aard. Maar zij waren dan ook niet te lui of te dom voor politiek werk, passend bij den tijd, waarin zij leven, en meenden niet, dat ze met het enkel lanceeren van een paar frases of met geschiedkundige lyriek of met misplaatste kansel-rhetoriek voldoende voor het volk hadden gedaan. Dit zelfde, nu zoo enthousiaste volk, zou spotlachen als dat over hen werd losgelaten; daarmee werkte Windthorst niet bij de Septennatsfrage, daarmee werkt Brüning niet voor Lausanne en Notverordnung; daarmee werken alleen de tristes sires, die in het bespelen van de religieuse sentimentaliteit der katholieke volksconscientie afleiding moeten zoeken voor het droevig beleid, dat slechts hoon is voor het Katholicisme als wereldmacht in dezen tijd.

II.

Het is vijf uur. De zaal rijst overeind, want Brüning is

[p. 694]

aangekomen. Nooit hebben we zulk een grootsche en ware hulde gezien. De waarachtig groote leider, door het schandelijkst gekuip van zijn wereldzetel geworpen, wordt bejubeld door zijn politieke volk, - door hen, die hem willen volgen in en om zijn staatkundig beleid. In de verte leek er op, wat ik in het Concertgebouw mocht zien, toen Kuyper na zijn reis om de oude wereldzee door zijn antirevolutionaire partij werd gehuldigd en bij een gebeurtenis, die Bilderdijk-hulde zou beteekenen! Maar toch maar heel in de verte. De man der kleine luyden had immers door gemis aan tijdrekenkunde - en ook door gemis aan een ware meerderheid! - ministerieelen tijd voor sociale werkzaamheid geheel verdaan; Brüning heeft in den hoogsten nood een arbeid geleverd voor zijn volk, die aan het fabelachtige grenst. Aprioristisch fanatisme voor een praalzieken, poseerenden leider; en hier, verantwoorde dank en overwogen hulde aan den eenvoudigen man, die even hartelijk blij als beheerscht aangegrepen zich voor de jubelende duizendtallen vertoont.

Nu staat hij te wachten op het podium, want de Aufmarsch der Fahnen begint. Langs dezelfde hagen padvinders, waarlangs Brüning is gegaan, trekken nu in eindelooze rijen de prachtige vlaggen. Rondom stellen zij zich op en aan alles geven zij kleur en gloed. Dan begint de vergadering, een meesterstukje van korte zakelijkheid. Een voortreffelijk-inleidend woord van den voorzitter en dan spreekt Brüning.

De rustig voorgedragen rede is waarlijk zoo eenvoudig niet. Het is evenwicht van begin tot einde - en evenwicht in zóó moeilijke omstandigheden eischt groote kunde van een spreker en sterk begrip bij het gehoor. Maar beide elementen zijn aanwezig en zoo ontstaat iets van ware grootheid en schoonheid.

De Reichskanzler a. D. blijft zich van volle verantwoordelijkheid bewust. Geen woord zal over zijn lippen komen, waarmee hij het werk van de conferentie te Lausanne zou kun-

[p. 695]

nen beschadigen; geen woord, waarmee hij te kort zou doen schieten in eerbied voor den venerabelen Rijkspresident. Maar toch, hoe ranselt hij op de Oost-Elbische Junkers en hoe geeselt hij de kuiperijen, die een von Papen op het kussen hebben gebracht! En bij dit alles leeft het volk mee, dat doodstil pleegt te luisteren, maar losbreekt bij alle hoogtepunten van dit klaar en overtuigend betoog.

Het best is hij, als het losgaat tegen den verfoeilijken Hitler.

‘Man redet viel von einer Diktatur. Es scheint mir aber, dasz man vergiszt, dasz bei einer Diktatur auch ein Diktator notwendig ist!’

Met zulk een trek is de arme drommel opeens in al zijn misère geteekend; een jubel schalt om zoo kostelijke en vernietigende ironie.

Maar dan komt het betoog tot verdediging van een parlementair systeem, vereenigd met groote regeeringsvrijheid, zóó scherpzinnig en reëel, maar ook zóó academisch en analytisch, als men alleen mag wagen aan het Centrum in Duitschland (onder ademloos toehooren der duizenden!) voor te houden. Niets onbreekt er aan. Het zijn de voortreffelijke argumenten van Struycken en van Bouisson (bij de laatste Fransche verkiezingen!) maar nu in een lange en diepgaande uiteenzetting voor duizendtallen. Maar de democratie is lang genoeg het erfdeel van het Centrum geweest om van vader op zoon en dochter deze begrippen van staatkundig evenwicht tegenover Nazi-en communisten-gebrul volmaakt veilig te stellen.

Dat het na zulk een rede voor een Joos nog mogelijk is opnieuw de menigte te boeien, is een bewijs te meer voor de waarheid: welke krachten in den ouden Turm samenwonen, in diep-geschakeerde variatie, maar in de eenheid van het telkens geschiedkundig opnieuw bepaalde Centrum-ideaal.

III.

Alsof de vergelijkende overweging van zulk een staat-

[p. 696]

kundige heerlijkheid met onze ‘katholieke’ politiek (de politiek van Welter, Trip, Ruys, van Poll, Kuiper en Blomjous!) nog niet zwart genoeg was, moest daar op dien zelfden Zondag in Leeuwarden een jubileum-Friesche-Bondsdag worden gehouden, waar het beste materiaal ter vergelijking met volle handen werd aangeboden.

Het worde in deze kolommen ten overvloede nog eens gezegd: dat mijn komende critiek niets inhoudt tegen de goede meening en den ijver der Friesche katholieken. In zekeren zin zijn zij bewonderenswaardig; maar dan toch ook, naast vele goede dingen, van de uiterste politieke bekrompenheid.

Hoor dan toch weer eens zoo'n rede van den heer van Wijnbergen! En op datzelfde verhaal zijn de Friesche katholieken nu al vijf-en-twintig jaar geabonneerd. Altijd weer de rechtsche samenwerking, waarbij het op den inhoud der katholieke politiek eigenlijk geheel niet aankomt. En tenslotte: stemt katholiek, omdat gij katholiek zijt....

Voor wat voor onnoozele schapen moet men zijn gehoor wel houden, als men dat in het brandende jaar 1932 evengoed meent te kunnen voorzetten als, zeg in het jaar van melk en honig, 1928! Maar zijn ze wel zoo onnoozel, ondanks het régime van Wijnbergen-Pastoor Overmeer? Want ik lees daar van ‘stormachtige toejuichingen’, als de heer Goseling komt vertellen van een program en van ‘daden’. waardoor de ‘christelijke eischen van sociale rechtvaardigheid en orde zullen worden verwezenlijkt’.

Bij ons uit zich de variatie door lijnrechte tegenspraak van alle leiders op alle punten. En het publiek, voorzoover het nog komt - maar in Friesland komt het! - juicht allen tegelijk toe.

Ziedaar de staatkundige ruïne, waarin wij huizen, door uilen overbevolkt. De tegenstelling met den ‘Turm’ is grandioos!.,...

Waarom is het dan toch zoo?

[p. 697]

Zijn wij dan zooveel stommer dan die katholieke Duitschers, die het Centrum volgen? Heeft het ons aan voorlichting dan geheel ontbroken?

In onze boeken en tijdschriften hebben wij genoeg en van zeker even stevig gehalte als Duitschland kon bieden. Maar met onze pers - ik kom er nog op terug! - is het jammerlijk gesteld.

Neen, het zit anders. Men wil bij ons geen katholieke politiek, bezeten als men is door de ‘katholieke eenheid’. Geen mensch weet, wat daaronder wordt verstaan, behalve dan een soort van politieke mechaniek met Teulings en Kolfschoten als monteurs.

Bij ons dringen zich voor leiding en voorlichting menschen naar voren, die uit ervaring weten, dat een dikke naam bij de Nederlandsche katholieken meer doet dan persoonlijke capaciteit.

Sinds jaar en dag hebben we al geen traditie meer in de sociale politiek. Nolens heeft niets gedaan om daarvoor een gevariëerd maar geordend kader te kweeken. Nu onze tijd - met het concreet schandaal van het rapport-Welter voor oogen - concrete dingen moet gaan doen, staan wij machteloos. De sociale politiek is òfwel in handen van dilettanten, òfwel van machteloozen, Men rekent op de politieke lamgeslagenheid der katholieke arbeidersmassa en op het feit hunner voor de groote vraagstukken onbevoegde leiders. Onderwijl jankt men over onze ‘eenheid’ en durft het Mis-gebed der priesters vragen over een werk, waar men niets van weet en kent. De bovennatuur zal het moeten doen zonder dat in de natuur iets is voorbereid. Maar Gods orde werkt naar schooner wetten!

IV.

Een stukgeslagen Duitschland ziet de kerntroep van zijn katholieken één rondom Brüning en zijn staf.

Een Nederland, dat nog geen tiende deel van die ellende te dragen kreeg, ziet zijn sterkste partij geestelijk en zedelijk

[p. 698]

aan stukken, omdat eenvoud en waarheid ontbreken, omdat grootheden van een anderen tijd en een andere orde zich tegen alle rede in willen handhaven, omdat de vraag niet aan de orde wordt gesteld: welke geduchte maatregelen een katholieke politiek van dezen tijd vordert.

Maar wij gaan de begrooting sluitend maken zonder een greintje moed voor economisch herstel!

J.A. VERAART.