Roeping. Jaargang 10

[p. 665]

Zuid-Holland

DE kanten van de sloten zijn vochtig en drogen nooit. Ze hangen slap af, als tapijtranden van gras, naar het water. Ze zijn slijkerig in de winter; in den zomer kluitig en bros met holletjes van insekten en natte schaduw van grasjes, die overhangen. Torretjes en duizendpoten wriemelen er rond; een kikker springt het gras met een ruisende ritseling uiteen; dooft het geluid met een week plofje. Rond twee koepoten, die onbeweeglik als palen de modder inzakken, verrimpelen kringen tot niets.

Alles is effen. De blanke spiegel van het water ligt gladgestrekt en stroomloos als een koel lijk, zonder kabbeling van golfjes, zonder gemurmel. Aan het eind gaat iedere rimpeling teloor in een deken van zwaar, apathies kroos. Het omvademt het leven en verstikt het. Het is nog vlakker dan het water, nog onbeweegliker. Het ligt rimpelloos uitgestreken tussen zijn enge grenzen,

De weilanden zijn zonder verheffing. Groene, platafgegraasde vierkanten rijen zich eentonig aaneen tot een onmetelik vlak, zonder bomen, zonder struiken, een minuskule molen aan den einder. De kanten der vlakken zijn gelijk, het midden is effen. Vlak bij den bodem af begint de wereld en blijft zo tot den horizon.

In een wijdte die iedere koepeling nog overwelft, trekt de hemel heen over het wegglijdende land. Grijs van einder tot einder, en hoog; of diepblauw met titanen van witte wolken, die nimmer kantelen, en in dralende karavanen voortglijden over water en land. Tussen hemel en aarde is alle gemeenschap weggeslepen door deze niet te stuiten wenteling: geen boom slaat een haak in het heelal; geen berg verankert de hemel op dit stuk van den wereldbol. Alles is gladgepolijst van het midden af tot den ronden horizon.

De mens op deze vlakte is een Ahasveer die verdwaald is. Die geen uitweg meer weet in deze wegenloze doolhof.

[p. 666]

Die omgeven is door de ruimte, en erdoor is los gelaten. Hoog boven hem ruimte. Rondom hem ruimte. Alles is open.

Winden omwaaien hem van alle kanten. Er zijn geen bergen, die ze dwingen in andere richtingen; geen bossen, die ze heffen boven zijn hoofd. Ze vinden hem steeds. Hij voelt ze steeds. Iedere wind is de gast van zijn open kleren, de tocht van zijn toegeknoopte jas. Hij ontvangt ze om aan hun noodzaak niet ten onder te gaan.

Het licht overstraalt hem, met een alziende helderheid, die zijn ziel ontbloot. Zijn aanwezigheid is merkbaar op groten afstand en van dichtbij blijft geen beweging van zijn lichaam, geen trek op zijn gezicht verborgen. Hij weet zich aldoor bespied. Een ander neemt hem waar, zoals hij kijkt naar een ander: met oplettendheid in de al te heldere ogen en met een loerende achterdocht in de ziel. Ze speuren naar elkanders zwakheden. Omdat de val van den evenmens de latente troost is voor wie zich nog staande weet, doch even zeer vallen kan. Want in het verborgenste van zijn ziel voelt hij zwak of sterk de resonanties van alle zonden, die bedreven kunnen worden in dit land, dat voor geen enkel kwaad bescherming biedt, en die de zonden zijn van alle mensen en van alle tijd. Hij tracht ze te verbergen voor zijn medemens en voor de doordringende macht van het licht, dat als een alles-omhemelend geweten zijn ziel overwelft. Hij staat daarin op zichzelf, als een eenzame in de verlatenheid, zonder de barmhartigheid te ervaren van dennebossen, wier donkerten tot toevlucht strekken aan de ververwante zondigheid der menselike natuur. Slechts in de afgeslotenheid der binnenkamer en in de heimelikheid van eigen gedachten kan hij kwaad bedrijven. Daarbuiten, in het licht, beheerst hij de bewegingen van zijn lichaam tot ze de stijve gratie bezitten van wilgetakken in den wind; hebben zijn gelaatstrekken de haast onmerkbare soepelheid van het volle zomergras, dat neer buigt in zacht aanwaaiende golving, en is zijn oogopslag egaal-helder, als het watervlak, dat de lucht weerspiegelt.

[p. 667]

Het enige dat zich boven het land verheft is de mens, het enige waarmee deze zich vergelijken kan, zijn evennaaste: even groot als hij, even begaafd als hij, van dezelfde gedachten vervuld als hij. Ze leven eenzelfde leven: gelijk aan strevingen, afmetingen en weerstand. Hoe kan het dan uitblijven dat de oude zonde van Adam ontkiemt in zijn ziel en hem opricht in een steile eenzaamheid, vol naaktgedragen hoogmoed, ongenaakbaar voor anderen? De beperktheid van zijn verstand bij de onbeperkte vrijheid die de ruimte hem geeft en de oneindige verhevenheid van de hemelen boven zijn hoofd maken hem eng van ziel bij al dat idee van eigen grootheid. Het heeft een stempel gedrukt op zijn levenswijze, die voornaam is en deftig, schijnbaar beheerst en afgemeten, doch onzegbaar kleingeestig. Zijn natuur is koel en zijn gedachten zijn gewikt en gewogen voor ze worden uitgesproken. Ze zijn nimmer groots; doorlopend prakties als het waterpeil en de aanleg van zijn sloten. Zijn gevoelens worden geregeld door de sluizen der enghartigheid. Hij kan het leven niet vatten in al z'n grootsheid zonder zijn hoofd te verliezen in de ruimteloosheid die hem omgeeft, en die hij zelf geschapen heeft toen hij slib bij slib voegde tot een bewoonbare wereld. Doortrokken van den zin zijner vlak-affe schepping en bezield met een geest van orde en regeling heeft hij alles afgebakend naar eigen inzicht: zijn weilanden, zijn sloten, zijn dogma's.

Hoog daaroverheen drijven de zon, de maan en de sterren. En nog hooger de hemel.

GIJS VAN ROOYEN.