Roeping. Jaargang 10

[p. 661]

[Nummer 10]

Media vita

J.C. Bloem. ‘MEDIA VITA’. Gedichten. - Joh. Enschedé en Zonen, 1931.

EEN monnik van Sint Gallen zag een man loopen op een boomstam dien hij, bij wijze van brug, over een kolkenden bergstroom had gelegd. Wij danken daaraan het schoone gregoriaansche gezang ‘Te midden van het leven zijn wij in den dood’. Het is niet alleen de titel van Bloem's gedichtenbundel die aan het gezang van den middeleeuwschen monnik herinnert. Ook hij gevoelt zich in het midden van zijn leven, indien niet verzoend, zeer vertrouwd met den dood. Het dagelijksch bedrijf der menschen ziet hij als vreugdeloos en zonder zin. Waarom jagen zij achter hun droombeelden, die verdampen als wolken in de zon? Waarom zoeken zij een onbereikbaar geluk in het altijd herhaald contact met elkander? Hij vond er na de koorts der jeugd, niet andets dan ijdelheid in. ‘De dag was lang en heet, en zijn geluk niet veel....’ Hij weet, in zijn herfstige somberheid, niet meer....

Wat dan te doen, grijs landschap, grijze luchten,
Uit de oudste droomen van de ziel gemaakt,
Wat met dit hart te doen, welks diepste zuchten
Al haast niet meer naar deze dingen haakt?

Tusschen de verstorvenheid van den monnik van Sint Gallen en die van den dichter Bloem blijft echter dit verschil, dat de eerste over het graf heen staart, zijn besef van de nietswaardigheid der aardsche dingen ondergaat als een versterking van zijn verlangen naar een toekomstig heil, terwijl de laatste den gebarsten steen, met wat letters en cijfers die door den regen worden gevuld, nabij voelt als een onontkoombaar, somber einde. Er is bij beiden schrikkelijke ernst, maar hun resignatie is verschillend van aard. Daarbij lijkt het een tragische bijzonderheid, dat Bloem's eerste bundel ‘Het Verlangen’ werd geheeten - zelden werd

[p. 662]

een titel beter gekozen - en dat de dichter nu, in ‘Media Vita’, het leven ‘niet te verzoenen’ moet noemen, en het hart, ‘ondermijnd door een onverzoenlijk tegenstreven’, aan zichzelf ziet verkwijnen. In ‘Media Vita’ wòrdt niet meer verlangd, het komt ons, na de eerste lectuur, voor als een boek van bittere en zwaar te dragen ontgoocheling.

Deze dingen kan iedere aandachtige lezer uit Bloem's poëzie afleiden. Het staat er, met zooveel woorden, in te lezen. Maar daarmee is lang niet alles over deze gedichten gezegd. Als men zich-zelf een oogenblik, in opkomende vrees, de vraag heeft gesteld of een dichter, die niets meer te verlangen heeft, in dit gemis niet tevens zijn roeping als dichter feitelijk ziet onmogelijk gemaakt, afgedamd, - dan moet men, ‘Media Vita’ lezend en herlezend, ten eerste toegeven dat die tragische onvoldaanheid hier in zeer schoone verzen is uitgezegd, maar bovendien ook tot de erkenning geraken, dat de bekentenis van die leegte tevens op geheel eigenaardige wijze de kiem draagt tot de verlossing uit die leegte. Waarom? Op welken grond? Op een grond dien men, als nuchter lezer, misschien tot het ongerijmde zal rekenen, maar die voor mij, en naar ik hoop voor meerdered, overtuigend genoeg mag heeten. Op dezen grond: ‘Media Vita’ bevat bijna uitsluitend gedichten die zóó bezonken, zóó voldragen en afgerond, die tevens zóó prachtig vol van toon zijn, dat zij werkelijke bevrijdingen moeten heeten. Alles is er in doorleden en zij zijn bevrijdend door hun aanwezigheid. Want toen ik hunne qualiteiten daar juist noemde, bedoelde ik die volstrekt niet als puur-technische kenmerken van goed-gemaakte, hecht-doortimmerde verzen, maar als qualiteiten welke deel uitmaken van die onverklaarbare, naar omhoog vliegende harmonie tusschen ervaring, stemtoon en vorm, welke het werk van de rasdichters kenmerkt, welke uit banden van menschelijke beperking verlost en - wat men zeggen moge - onvervangbaar is. Deze gedichten van Bloem bevrijden den dichter en zij bevrijden den lezer, want zij bezitten in bijzondere mate

[p. 663]

die geheime kracht der goede poëzie, die terugslaande en opnieuw activeerende kracht, welke innerlijke boeien slaakt op een wijze, analoog aan de bevrijding die een biecht bewerkstelligt. Ontslaat de biecht van persoonlijke schuld, de poëzie, zóó beoefend, ontslaat van het leed waartegenover men weerloos was. Het is waar, men moet geen geloof hechten aan de mogelijkheid om de schoonheid te ‘démasqueeren’, wil men dit bij de gedichten van ‘Media Vita’ ervaren. Men moet geloof hechten aan het bestaan in poëzie, aan de voelbare, tastbare tegenwoordigheid van een geheime macht, aan die ‘pureté authentique, payée au poids des douleurs d'un esprit créé’ (Maritain), welke de krachten der ongezuiverde natuur te boven gaat.

Deze macht is in Bloem ‘achter de jaren niet gestorven’, integendeel, zij is, na ‘Het Verlangen’, sterker geworden. De kleine bundel ‘Media Vita’ is, met veel minder motieven, met zijn afzien van vele vroegere aandriften, voor mij een rijker geheel. Niemand, die gedichten weet te lezen, zal hier de gedachte in zich voelen opkomen, dat hij staat voor een leegte, een begin van seniliteit. Wel dat hij staat voor een groote, bleeke stilte, een bedroefd onthechten, een zeer geresigneerd ontzweven. Men leze deze gedichten als men zich alleen voelt: zij hebben, in al hun beleden droefenis, bijna de troostende werking van een gebed. De stem van den dichter bedriegt zoo weinig. Zij is mannelijk vol, en in haar klassiek-eenvoudige intonaties eindeloos gespannen van strijd en van leed. Zij spreekt niet van uitkomst, zij spreekt niet van nieuw vertrouwen, maar zij spreekt, in subtiel verband, den bezielden spreker vrij van de doorstane kwellingen en zelf-kwellingen.

Soms, in een schrik, wordt hij wakker en fluistert: ‘Waarom ben ik hier?’ En terwijl hij het leven ondergaat als niet veel meer dan ademhalen, voelt hij tegelijkertijd, dat in de diepte van zijn somber dal daarmee toch de oneindige ruimte wordt ingehaald. En hij kan weer staan, in verrukking opgenomen en neergezogen naar onweerstaan-

[p. 664]

bare diepten, waar de voortijdelijke wateren stroomen en de bezweringen van lang gestorven monden naklinken.

Wie van poëzie een gemakkelijk opwekkende verwarming verlangt, zal in ‘Media Vita’ zijn gading niet vinden. Wie achter een zeer bewust pessimisme - een pessimisme gelijk men het vindt in het boek ‘De Prediker’ en bij oude Chineesche dichters - de taaie leefkracht van een sterke ziel weet te vinden en in de intonatie van een dichterstem de mate, waarmee deze den geest bevrijdt van zijne kwellingen, hij zal de nieuwe gedichten van J.C. Bloem lezen en herlezen, en telkens meer verwonderd raken over den diepen wiekslag van hunne schoonheid. Ik voor mij heb vertrouwen in de zielskracht en het letterkundig vermogen van een land, waarin gedichten ontstaan, zoo dramatisch gespannen en zoo naar den algemeenen vorm volkomen als dit:

Grafschrift.

Een naamlooze in den drom der namelozen.
Aan de gelijken schijnbaar zeer gelijk,
Door geen vervoering stralend uitverkozen
Tot heerscher in een onaantastbaar rijk -

Wie van die hem vergaten of verdroegen
Ontwaarden uit hun veilige bestek
De schaduw van twee vleugels, die hem joegen,
Den fellen klauw in zijn gebogen nek?

En nu, na het begeerde, het ontbeerde.
Na de onrust en het levenslang geduld:
Een steen, door 't groen gebasten, en verweerde
Letters en cijfers, die de regen vult.

JAN ENGELMAN.