Roeping. Jaargang 10

[p. 398]

De dichter en de philoloog

L.C. Michels: JOHANNES STALPART VAN DER WIELE - H. Bergmans, Tilburg 1931-35 blz.

Bij het lezen van de ‘Rede, ter herdenking van Stalpart van der Wiele's sterfdag uitgesproken te Roermond in de Vergadering van de Letterkundige Afdeling der Katholieke Wetenschappelike Vereniging, op 29 December 1930’, denkt men voortdurend meer aan de spreker dan aan zijn onderwerp. Men ziet die typies-intellectuele kop met de gladgespannen lippen, - aan de overgang van de rechte neus naar het rechte voorhoofd accentueert de bril intelligentie; de brilleglazen geven een glanzende tinteling aan het oog waarin een geestige gedachte schijnt te flikkeren, die niet zo uitgesproken zal worden, want de spanning van de mondhoeken, de meesmuilende mondhoeken, weerhoudt de tong tot er een vernuftig-toespelende formule voor gevonden is. En dan zal een zachte gelijkmatige stem met een mengeling van beheerste pret en zelfironie een vernuftigheid zeggen, maar noch de demping van het geluid, noch de dwang van de mond, noch de tinteling van het oog dat reeds reageert op een volgende gedachte, zal voor de aandachtige hoorder het timbre van de genegenheid kunnen doven die het gemoed doet gloeien.

En men betrapt er zich telkens op dat men zit te peinzen over het geval van deze erudiete man, die door de scherpte van zijn kritiese geest zelf veroordeeld wordt tot een terughoudendheid in het formuleren van zijn wetenschappelike kennis, die maakt, dat elk niet volkomen verantwoord detail hem een hinderpaal wordt op de weg; een hinderpaal die hij niet wenst te passeren voordat hij hem uit het looppad verwijderd heeft. Een warm hart, overheerst door een fijne geest; een macht van wetenschappelike kennis, steeds gewantrouwd door een kritiese geest; een dorst maar wetenschap, tot steeds fijner detail gevoerd door een analytiese geest.

Michels is de meest typiese detaillist onder onze filologen. Mist hij de macht tot de synthese; mist hij de behoefte aan, de moed tot de synthese? Draagt hij een syntheties beeld in zich, maar is hij als de portretschilder die zijn werk niet uit handen kan geven omdat hij dan hier dan daar een penseelstreek wil aanbrengen; omdat hij de finishing touch niet vinden kan? Zelf zinspeelt hij op zijn reeds zoveel jaren aanhangige proefschrift over Stalpart. Hij vergeve het zijn lezer, wanneer die bij het publieke woord dat eindelik gewaagd wordt, zich verleiden laat tot enkele spekulaties.

Ook deze rede brengt geen syntheties beeld. Michels veronderstelt bij zijn geleerde toehoorders zulk een beeld aanwezig, opgeroepen

[p. 399]

door de bestaande litteratuur over het onderwerp. En nu bepaalt hij zich tot het uitvoerig en gewetensvol aanbrengen van enige misschien nietige details. Wanneer we op blz. 20 van het 32 blzz. tellende geschrift gekomen zijn, heeft hij slechts gedisputeerd over de sterfdatum, die niet 21 of 27 maar inderdaad 29 December blijkt te zijn, over de auteur C.V.M.P.V. Sw. die kort na Stalparts dood zijn liederen verhanseld heeft op populaire wijzen en die pastoor C. Vermeulen uit Soeterwoude blijkt te zijn; over de patroonheilige die niet St. Jan Evangelist maar Sint Jan Baptist was, en over de verschillende familieleden die in de loop van de 17e eeuw de priesterlike waardigheid gedragen hebben. Maar en passant hebben we ons in tegenwoordigheid gevoeld van een rijkgedetailleerde kennis van het zeventiend'-eeuwse katholieke leven; hebben we een kijk op het leven van de eeuwig schuilende priesters van die donkere tijd, hebben we de ouders van Stalpart: de geleerde vader, de vrome moeder ontmoet, die reeds tijdens haar dracht een voorgevoel van de priesterroeping van haar vrucht had; kennen we de priesterijver van deze man, die het heele Westland heeft bekeerd, de pestzieken in hun doodstrijd heeft bijgestaan; kennen we hem als een beroemd prediker, een geleerd en strijdvaardig theoloog; een kunstzinnig liefhebber van de muziek, die in Rome de nieuwste muziek had leren kennen, die zijn liederen op deze muziek schreef en ze daarmee een moderner artisticiteit verleende, maar ze tevens tot impopulariteit veroordeelde, daar deze melodieën het noordelik publiek, het onontwikkelde katholieke publiek, nog niet bereikt hadden. We hebben de bronnen leren kennen die ons ten dienste staan en hun waarde of onwaarde; we weten dat hij ‘een teer man’ was, die een jaar lang wegteerde voor hij stierf.

Op deze bescheiden wijze: keuvelend over kleinigheden, roept de schijver het beeld van de geleerde priester-kunstenaar in ons op. En het wordt misschien levendiger, dan bij een opzettelike synthese.

In één opzicht heeft Michels ons niets te vertellen: de dichter Stalpart ontsnapt hem geheel. Dit trachten te naderen door parallellen met tijdgenoten te noemen is wel een geheel onvruchtbare manier. Kan een dergelijke methode al enige vrucht opleveren, dan kan dit toch slechts door het dichterlik wezen van deze mannen te konfonteren met het dichterlik wezen van Stalpart. En dat eist meer omvang dan een rede mogelik maakt. Noemen van namen zegt in 't geheel niets. Ook een flauw grapje op Pieter Lenaerts van der Goes is er geheel naast; evenals de ophemeling van de prinsestrofe bij Stalpart slechts onbegrip of onkunde van de rederijkerspoëzie verraadt.

Maar Michels is nu eenmaal geen literator. Zijn verstandelike aanleg, die dichters als Huijgens waarschijnlik tot z'n genietelikste ‘poëzie’ maakt, sluit de toegang tot de ware dichtkunst voor hem af. En ik wil hier eerljk bekennen, dat het tikje antipathie dat mij, mijns ondanks, bij

[p. 400]

de meeste liederen van Stalpart overvalt, wel enigszins gevoed wordt door het feit dat hij Michels' lievelingsauteur is. Toen ik, nu al weer jaren geleden, met al de geestdrift van de jeugd, mij overgaf aan de iederen van Stalpart van der Wielen, waarvan ik er vele overschreef, memoriseerde, leerde zingen, moest ik me vaak bekennen, dat ik mij moest forceren tot mooi-vinden, en dat slechts een hoogst enkele maal ik iets van die intense schoonheidsontroering, die bijna fizieke huivering, bemerkte, die mij bij andere dichters als Hadewijch, Bertken, De Roovere, De Castelein, Bijns; bij z'n tijdgenoten Vondel, Breeroo, Hooft, De Harduyn, Revius, Starter, aangrijpen kon. Intussen ben ik nu ouder, en ik weet langs bedachtzamer paden de dichters meer wezenlik te naderen dan toen. En zo verlang ik naar het ogenblik dat de bescheiden aangekondigde nieuwe uitgave van Stalpart's werken ons in staat zal stellen opnieuw met ons aestheties weten en voelen tot hem te gaan. Van harte hoop ik, hem dan ook als dichter op het voetstuk te kunnen plaatsen waarop mijn roomse hart deze geleerde, beminnelike, in alle opzichten edele priester uit de bangste jaren van onze kerkgeschiedenis zo graag zou zien staan.

Onder de vele tekorten die de katholieke wetenschap heeft te dekken behoort ongetwijfeld het eerherstel van de delftse priesterlike liederdichter en polemist. Wat de Calvinisten gedaan hebben voor Jacob Revius, wat de Vlamingen aan 't doen zijn voor De Harduyn, dat mogen de Hollandse katholieken toch niet langer achterlaten voor hun Stalpart van der Wiele. Moge dan de uitmuntende filoloog zich geprikkeld voelen om ons spoedig een uitmuntende tekst van zijn werken te leveren. Maar moge hij zich niet laten remmen door het omslachtige werk der verklarende aantekeningen, inleidingen en commentaren. Die kunnen afzonderlik verschijnen, rustig en met alle grondigheid bewerkt. Allereerst hebben wij het werk zelf nodig, al was het maar opdat de specialisten die zich dan ongetwijfeld zullen opdoen om elk van hun standpunt uit de figuur te naderen, aan het werk kunnen gaan, en opdat het werk zelf in staat zal gesteld worden, om zich de lezers te verwerven die er in 's dichters eigen tijd maar al te veel aan onthouden zijn. En dat dan de fijne geleerde, die de grenzen van zijn wezen beter kent dan wie ook, bij het bewerken van zijn grote studie over de dichter het niet als een integrerend deel van zijn taak beschouwen moge, ook aesthetiese beschouwingen aan z'n onderwerp te wijden.

TH. DE JAGER.