Roeping. Jaargang 10

[p. 376]

JAN SLUYTERS
PORTRET

[p. 377]

JAN SLUYTERS
PORTRET

[p. 378]

JAN SLUYTERS
STILLEVEN

[p. 379]

JAN SLUYTERS
ZELFPORTRET

[p. 380]

JAN SLUYTERS
PORTRET

[p. 381]

Jan Sluyters 50 jaar

Ik ben een wilde Papaver...
Matthias Kemp

‘Geb. 17 Dec. 1881 te 's Bosch, eerste opleiding teekenschool 's Bosch - daarna Amsterdam Rijks Normaalschool voor Teekenonderwijs - kort verblijf Rijks Academie, in 1904 Prix de Rome, 1905 Italië - 1906 Spanje en Parijs - dan weer Amsterdam, met onderbreking van 1½ jaar in Laren, 1909-1911, - en wanneer vervolgens mijn werk van uit het “schilderkundige” (een taak die helaas maar weinigen eenigszins voldoende verstaan) bekeken en begrepen wordt, zeggen mijn schilderijen de rest.’

Dit fragment uit een hartelik briefje van de zo eenvoudige en gemoedelike mens, die Jan Sluyters ondanks z'n gerechtvaardigde roem gebleven is, koppel ik even aan z'n ‘agenda’ als bijdrage voor ‘Palet’, die voor elke dag van de week bevatte: van 9-4 schilderen.

Inderdaad, Jan Sluyters is schilder, wellicht, de zuiverste, de meest verbeten schilder van onze tijd. De man van het vak, die denkt in kleuren, spreekt in verf. Die nooit redeneert, altijd schildert.

Een geboren schilder, een begenadigde, die maar een tube behoeft open te schroeven, een streek behoeft te doen om ‘leven’ te verwekken, - die nog een tube openschroeft en een wonder werkt.

Voorop sta dus dat Sluyters een meester is, een ras-kunstenaar, een der heel weinigen, wiens werk in deze tijd van snotneuzen, die vermoeien met hun voos gezwam en rotte gevalletjes, of ànderzijds, bleekzuchtige religieuse jongelingen met hun doorgebrevierde heiligheidjes, voldoet aan de essentiele eis van een schilderij, dat het geschilderd zij, dat het ons alle magiese werking van verf en streek schenke, die de aparte taak van een schilderij uitmaakt.

Laat ons toch eerlik blijven tegenover de zo gevarieerde

[p. 382]

gevallen, waarin het leven zich aan ons voordoet. Verwacht van Ruusbroec geen provençaals minnedicht, en EIS niet van Sluyters, dat hij zich verdroomt aan hem van nature niet liggende mystieke bespiegelingen in kleur.

Maar kijk, om Sluyter's woorden nog eens aan te halen, ‘schilderkundig’, en ge zult in de magistrale consepties van al die doeken, of het nu naakten of stillevens - contradictio in terminis bij Sluyters - of kinderstudies zijn, telkens moeten erkennen: het oog, dat zò ziet, de hand, die zò de verven plaatst en uitstrijkt, behoren aan een schilder,

De gelijktijdige tentoonstelling van van Dongen bij Buffa dringt vergelijkingen op met de oud-Bossenaar, en dan reik ik Sluyters onmiddellik de ere-palm. Zijn kontrasten zijn natuurlik gegroeid uit de behoefte elke kleur een maximum van waarde toe te kennen. Van Dongen mist het eerlike, het ruige en een matte opzettelikheid in het spelen met blauw, oker en zilver, of het modieuse aanwenden van hardgroen dringt zich aan de beschouwer op. Sluyters vermoeit, van Dongen verveelt op de duur. Meer punten van overeenkomst zag ik met de welige naakten van Jonas bij van Lier. Technies de mindere van Sluyters, is hij lyrieser, romantieser dan deze. Hij staat eerbiediger tegenover het leven.

De bijna obsederende karaktertrek van Jan Sluyters is de vreugde aan al het zinnelike, het zintuiglik waarneembare van het leven. Afgezien van enkele salon-trekjes in sommige on-Sluytersachtige doeken, demonstreert de schilder die dorst naar zinnenleven in een zeer open en gezonde taal. Hij houdt van kleur, hij houdt van zware gevulde mensen - zoowel manlike als vrouwlike - en belijdt die vreugde in een haast primitieve vormenspraak. Men kan terugdeinzen voor deze man, waar zijn vreugde de vorm van razernij, van haast dierlike bezetenheid bereikt, - moeilik zal men Sluyters kunnen betichten van ongezonde, uit het natuurlik verband gerukte aandacht voor het naakt. Sluyters is zeer vrijmoedig in z'n taal, - en van een medeleven met z'n modellen, dat doet vermoeden..... Maa

[p. 383]

hier raak ik de limiet, die we bij deze schilder niet overschrijden moeten. Sluyters ‘beweert’ niets, ‘zegt’ niets, in onze overgeleerde zin van ‘zeggen’ bij een schilder, - hij ‘ziet’ vlees, of bloemen of luchten, en ‘schildert’ die, en als dat vlees nu toevallig aan 'n negerin of 'n overigens zeer elegant ‘modelletje’ behoort, schildert hij die zo armzalig of elegant als ze inderdaad zijn kunnen. Ik heb bij Sluyters behoudens de gesignaleerde zeldzame doeken uit z'n eerste periode, niet dat gevoel van walging gekend, dat de surréalisten of wat daarvoor door wil gaan, bij mij opriep.

De langzamerhand zich verruimende opinie onzer katolieke critici voor de aparte vormenspraak der kunst, weet het naakt in de kunst tans eniger mate te rechtvaardigen. Toch zal men hierbij steeds scherp in acht, hebben te houden, dat, wat kunstenaar en criticus bij ‘zuivere’ doeken aanvaarden als middel tot het ondergaan van op iets anders ingestelde ontroering, door velen, die er buiten staan diagonaal tegengesteld wordt geïnterpreteerd. Men kan wel schunnigheidjes horen bij de Rubensdoeken in de Lieve Vrouwe Kerk te Antwerpen over de overigens toch geklede gezegende Moeder Gods.

Anderzijds heb ik open oog voor het gevaar, dat de al te meesterlike doeken van Sluyters kunnen verwekken. De glad gepolijste nimfen van Ingres ‘bekoren’ minder dan deze zinderende realiteiten.

Er gaat van Jan Sluyters' naakten een zeer sterke invloed uit, die zelfs op geestelik of lichamelik ‘volwassenen’ nog gevaarlik kan werken.

Niet ieder zal ongestraft het gezelschap van deze faun kunnen delen.

Deze beperking, voor de keuze van het onderwerp plaats ik gaarne op mijn bewondering voor het werk.

Ik ben trouwens, naar ik hoop, nog katoliek genoeg, om te beseffen, dat de taal der zinnen onvoldoende is, om de volheid van het leven te weerspiegelen. Sluyters geeft dus maar 'n gedeelte van het leven, en niet het rijkste. Hij blijft

[p. 384]

op 'n lager plan - waaronder ik geenszins versta 'n laag bij de gronds plan - dan de ideaal gedachte volledige mens. Zo goed als nooit ontstijgt hij aan de toch maar beperkte gezichtskring der zinnen. Z'n vreugde heeft vaak iets wilds, iets onbekookts, iets wanhopigs wat het duidelikst naar voren treedt in het beruchte zelfportret, maar vooral - waar dit al te voor de hand liggende argument wat afgezaagd is - in de stillevens. Hier mis ik vaak de bezinning, die de bloemen iets anders zou doen worden dan alleen schaterende verf. Sluyters ‘ziet’ het ding en wordt dronken aan het ding alleen, - nooit aarzelt zijn voet om tot afstandse bewondering de beschouwer te dwingen. Zelfs in de uitgelatenheid der natuur herken ik - hoewel niet altijd - gaarne iets van het eeuwige. Dit element van bespiegeling en beheersing is, voorlopig altans bij Sluyters uiterst schaars. Het vanwaar, waarom, waarheen, schijnt hem niet te interesseeren. Hij blijft materialist, zoals onze 17e eeuwers het niet minder waren, want eten of vlees, in de grond blijft het elkaar gelijk.

Soms komt die verstilling bij de nu vijftiger geworden meester door de kleur glanzen. Men volge bevoorbeeld de vele kinderstudies. Van mollige, sappige vleeskleuters, zuiver natuurkindertjes, ‘groeien’ zij tot wereldjes van ongerept en onschuldig leven. Het is alsof de dolle levensberenner, niet verder kàn, even stil moet staan bij het wonder van een kind. Dan voltrekt zich ook aan Sluyters, het kleine drama van Satyr en Kristofoor, zoals Nijhoff het bezong:

't Kind heeft zijn band genomen
En 't houdt wat het eenmaal houdt,
De Satyr kan niet ontkomen.......

Een andermaal trekt Sluyters' aandacht zich samen op het portret. Dan is het onderwerp hem niet langer motief tot ongebreidelde levensexpansie, maar aanleiding tot sterke concentratie.

Misschien dat Sluyters zich eenmaal volkomen zal bezinnen op de eeuwige waarden van het leven. Dat deed Rembrandt

[p. 385]

na z'n dolle jeugdperiode, Goya na z'n avontuurlike levenshoogte. De een zocht in de bijbel, de ander in sarcasme naar remedie tegen z'n verzadigdheid.

Hoe Sluyters het doen zal weten we niet. Een bekeerling in de traditionele zin van onze vaderlandse erwtentellers zal hij wel nooit worden.

Wat voor mij geenszins betekent, dat Sluyters nooit ernstig over zijn verhouding tot God na zou denken. En dat is toch het begin van alle religiositeit.

Immers, nietwaar Maritain-Engelman: ‘Il suffira d'un glissement par les plans inclinés du ciel, une pousseé de la grâce, le dormeur changera de côté et se réveillera chez Dieu. Dieu sait le travail des hommes, il met partout ses pièges, ses grâces actuelles, Dieu voit le moindre coin d'innocence du coeur. Il y a la pitié de Dieu.’

(Réponse à J. Cocteau)

Sluyters is een groot schilder!

TEO DE WITTE.