Roeping. Jaargang 10

[p. 301]

Het standpunt van prof. Dr. P. Geyl inzake de Grootnederlandse mogelikheden

Geachte Heer Hoofdredacteur,

Gij hebt, zegt gij, Dr. van Gorkom's beschouwing over mijn Nederlandsche stam opgenomen in de hoop dat een uwer lezers zich zal aangorden zijn inzichten met kracht van argumenten te bestrijden. Ik voel mij daartoe niet geroepen, maar wel acht ik het wenschelijk in een discussie die over mij heen gevoerd wordt, mijn eigen standpunt nogeens uitdrukkelijk te bepalen. Het gevaar bestaat toch dat ikzelf als voorstander zou gaan gelden van ‘een ook de Waalsche gewesten omvattend Groot-Nederland’, waarvoor Dr. van Gorkom in mijn boek de historische argumenten vindt.

Weliswaar schijnt de opzet van mijn werk zelf al duidelijk genoeg in een andere richting te wijzen. Ik beschouw de geschiedenis van de Nederlandsche stam. Ik postuleer dus door de bepaling van mijn onderwerp alleen al een eenheid waar de Waalsche gewesten buiten vallen. Het is volgens mijn opvatting een natuurlijke eenheid. Wie ze door de eeuwen vervolgt, houdt zich bezig met een realiteit. Maar al bestond de Dietsche eenheid in de middeleeuwen, dat wil nog nîet zeggen dat men er zich steeds helder van bewust was. De staatvorming geschiedde op een andere grondslag en het ontwakend nationaliteitsgevoel voegde zich veelal naar de vormen van de staat; de cultuurbeweging zelf kon daar niet altijd buiten, ofschoon in haar de stameenheid toch onvermijdelijk en telkens weer tot uiting kwam.

De geschiedenis, zooals ik ze zie, is die van de strijd tusschen de natuurmacht van de taaleenheid en de historische staatkundige formaties. In die bepaling ligt opnieuw, evenzeer als in de keuze van het kader voor mijn Geschiedenis, de overtuiging opgesloten dat de bewustwording van de taalgroep ook voor staatkundige doeleinden de natuurlijke ontwikkelingsgang moet heeten. Ik geloof niet dat Dr. van

[p. 302]

Gorkom mij juist interpreteert, als hij van ‘skepsis, vaagheid, onderlinge tegenspraak’ in mijn uitingen op dit punt spreekt. Ik merk alle verschijnselen van een de Walen omvattend, Bourgondisch staatsgevoel op. Ik zou aan mijn taak niet getrouw geweest zijn als ik getracht had ze te verdoezelen. Ook tracht ik ze te verklaren. Maar ik zie ze nooit anders dan als de begeleidende verschijnselen van een staatkundige ontwikkeling, die ik als een aaneenschakeling van toevalligheden en daardoor uit haar aard vergankelijk beschreven heb. Net een voorliefde die ik niet heb zoeken te verbergen, speur ik tegelijk de andere ontwikkeling na, - voor de tijdgenooten soms verborgen, maar voor ons in kunst en letteren, en ook in politieke gebeurtenissen aanwijsbaar - die van de saamhoorigheid der taalgenooten. Was er wel bewustzijn van strijd? vraagt Dr. van Gorkom. Vaak niet; maar mag ik daarom het woord niet gebruiken? De dynamiek der op taalgemeenschap gegronde cultuur blijkt misschien het treffendst, wanneer de tijdgenooten zich er het minst van bewust zijn.

Eén enkel detailpunt. ‘Wij zijn er zeker van’, schrijft Dr. van Gorkom, met een ‘inderdaad’ alsof hij mijn gedachte vervolgt, ‘dat de Watergeuzen uit de Hollandsche havenstadjes hun vele Waalsche aanvoerders niet als vreemdelingen hebben gevoeld’. Ik ben daar zoo weinig zeker van, ik heb zoozeer een verklaring behoefd van het feit dat Walen een rol konden spelen als aanvoerders van Hollandsch bootsvolk, dat ik met opzet de omstandigheid vermeld heb dat Lumey een Hollandsche moeder had en in Holland gegoed was, en dat Boisot in weerwil van zijn Fransche naam uit Brussel kwam en in Vlaanderen land bezat.

Er is iets ironisch in gelegen, dat ik mijn bedoelingen recht zetten moet tegen een zoo kundig en mij zoo welgezind lezer als Dr. Van Gorkom. Ik meende dat ik mij in de voorrede tot mijn werk al duidelijk genoeg had uit-

[p. 303]

gedrukt. Gij zult mij een ietwat langere aanhaling daaruit zeker wel ten goede houden:

‘De vooroorlogsche geschiedschrijvers, kinderen van een tijd waarin bij de massa hier en ginds het staatsverband alle nationaal besef beheerschte, hebben de moderne staten als finaal en ideaal aanvaard en als richtinggevend einddoel in het verleden teruggeprojecteerd. Ons, die de staat in zijn betrekkelijkheid erkennen, die in hem de vrijmachtige schepper van het nationaliteitsgevoel niet zien, maar integendeel opmerken dat het nationaliteitsgevoel, wortelend in eenheid van taal en beschaving, in de zelfstandige staat een uitdrukking zoekt, kan hun beschouwing niet meer bevredigen. Wij zien dat de Nederlandsche stam die uitdrukking maar zeer onvolkomen gevonden heeft. Wij herinneren ons, hoeveel jonger dan de stameenheid als machtige cultureele en politieke factor de staten zijn, die thans het leven der onderscheiden deelen in verschillende banen leiden. Onbevredigd door die staten, wier pogingen tot onderdrukking in de laatste tijd het oorspronkelijk volksgevoel tot krachtiger bewustzijn prikkelen, hebben wij ons uit de ban waarin zij de geschiedbeschouwing geslagen hadden, kunnen losmaken en wij hebben niet alleen meer oog voor de beteekenis die stameenheid als politieke vormkracht in het algemeen bezit en ook in de Nederlanden reeds in het verleden bezeten heeft, maar wij erkennen klaarder, hoe onhistorisch de geschiedschrijving die zich binnen een der in de Nederlanden gevormde staten laat beperken, daarin handelt’.

't Is waar dat deze passage in zekere zin langs Dr. Van Gorkom heengaat. Ik had bij het schrijven slechts aan de klein-Nederlandsche en aan de Belgicistische, niet aan de Boergondische school gedacht. Als ik in plaats van tegen een ‘zich beperken binnen een der in de Nederlanden gevormde staten’ te protesteeren, geschreven had dat de geschiedschrijving zich houden moet aan de duurzame grondslag der taalgemeenschap liever dan haar beschouwing te laten samenvallen met staten die bestaan of bestaan hebben, zou ik mijn inzicht ook van dat van mijn vriendelijke, maar wat al te zeer naar zich toe rekenende recensent afdoende onderscheiden hebben.

Dr. Van Gorkom schrijft terecht - om nog iets over de

[p. 304]

huidige politieke verhoudingen te zeggen - dat ik in het weekblad Vlaanderen aangevallen word, omdat ik weiger de alleenzaligmakendheid van de zuiver Dietsche staat te verkondigen. Als het om ideale wenschen gaat evenwel, ‘principieel’, zouden sommigen dit misschien noemen, vind ik mij samen met Vlaanderen en met U, mijnheer de hoofdredacteur. Dr. Van Gorkom stelt de kwestie zelf heel scherp, waar hij van een Lotharingsch-Bourgondisch imperium spreekt, dat door de Nederlandsch-Germaansche kracht geleid moet kunnen worden. Wij hebben lang onder Fransch imperialisme geleden. Met zooveel te meer stelligheid weiger ik aan Nederlandsch imperialisme te doen. Ook ik houd het ervoor dat de Walen met hun traditie van heerschen zich nooit in een toestand van minderheid zouden schikken. En ook ik geloof dat de ‘rechtvaardigheid’ zich tegen een poging om zoo'n toestand teweeg te brengen verzet.

Als ik dus de alleenzaligmakendheid van de zuiver Dietsche staat niet verkondig, beteekent dat slechts, dat ik mij een ontwikkeling kan voorstellen waarbij Vlaanderen zonder alle banden met Wallonië te verbreken, zich vrij als Nederlandsch cultuurland zou kunnen uitleven. Ik ben er niet van overtuigd dat de proef van een Vlaamsch-Waalsch federalisme slagen zou. Ik meen echter dat zij genomen zal moeten worden, vóór wij die alleenzaligmakendheid in de practische politiek mogen brengen. Zooveel eerbied mag het bestaande van ons eischen, zooveel legt trouwens de macht der omstandigheden ons dwingend op. Met des te grooter gemak schik ik mij daarin, omdat ik de openbare meening in Noord-Nederland te goed ken om te gelooven dat een revolutionaire poging om België te verbreken en Vlaanderen aan het Noorden te hechten daar vooreerst eenige weerklank vinden zou; terwijl ik optimist genoeg ben om van de constitueering van Vlaanderen als zelfbesturend geheel, zij het om te beginnen in verband met Wallonië, een groote opvoedende werking op die Noord-Nederlandsche openbare meening te verwachten. Als gij, mijnheer de hoofdredacteur,

[p. 305]

gelijk hebt met uw bewering, dat Luik zelfs in een gelijkwaardigheidsverhouding met Vlaanderen nooit zal bewilligen, zou de verkrijging van, of zelf reeds het streven naar, federalisme vanzelf tot de Dietsch Groot-Nederlandsche staat kunnen leiden; het is de eenige politiek die er langs minnelijke weg toe leiden kan.

Geloof mij, hoogachtend de Uwe,

Londen, 31 December 1931.

P. GEYL.