Roeping. Jaargang 4

[p. 449]

Idealisme en schoonheid

De verwarring der begrippen die reeds tot zovele verwarde en onmiddelpuntige daden de aansporing was, heeft jammer genoeg zich het meeste doen zien in wat ons het meeste dierbaar was. Uit zich die begripsverwarring niet het natuurlikste in 't verwarde gebruik - dus misbruik van het woord? Het zou niet juist zijn te ontkennen dat na verloop van tijd een woord gewijzigde betekenis kan krijgen, en zelfs meerdere betekenissen tegelijkertijd, doch vooral bij woorden die uitteraard praktiese levensinvloed kunnen uitoefenen - sticht dit noodzakelik verwarring. De streving der kinderen van duisternis is steeds geweest zich voor te doen als kinderen van licht, vandaar dat zij hùn uitdrukkingen, hun leuzen, hun helden en heldendaden - minstens uiterlik - trachten aan te nemen en na te bootsen.

't Is al een heel zware dobber om te bepalen wat iemand eigenlik is, die zegt: ik ben idealist. 't Ergste is wel dat wij zelf juist mee hebben gewerkt die verwarring te vergróten. Idealisme, schoonheid, liefde en dergelike uitdrukkingen zien we ze niet ingeleid in gezelschappen waar ze niet tuis horen en zichzelf voor schamen. Zou hier ook niet het Vindicamus hereditatem patrum nostrorum, de vaderlike erfenis te verdedigen of beter nog terug te winnen, van pas komen. Laten we beginnen met het woord dat misschien het meeste misbruikt is en daarom bij zovelen, vooral de z.g. praktiese mensen in diskrediet is geraakt: Idealisme.

Van beide polen der levensopvatting, de uitgelatenste, de in zichzelfgedrongene, de Godzoekende en de genotzoekende, heeft men gezocht naar verbindingslijnen met het Idealisme. Geen beter etiket voor een nieuw systeem, een nieuw geestes- of handelsartiekel dan Idealisme, een krachtwoord! Zou men het begrip misschien juist daarom hebben vervaagd en vaag houden, dat men er de ware zwaarte niet van zou voelen? Hoe onbepaalder een begrip, hoe algemener z'n praktiese gebruikswaarde! Een drang naar sintese? Wel nee! Vraag maar eens wat Idealisme is. En je krijgt een antwoord - als je er een krijgt tenminste - van: dat is alles wat mooi, jong, krachtig, modern is; of zoiets van bloemen, vogels, bomen, kindertjes en weet ik wat al meer. Nu hoeft men niet te beweren dat die dingen met Idealisme niets te maken hebben, maar dat het daarin niet bestaat is nogal duidelijk.

We moeten ons dus wagen aan een begripsbepaling. Een waagstuk zeker; te veel er in opnemen al was het maar voor de duidelijkheid, te weinig opnemen om kortheid en kernachtigheid, 't zijn de twee gevaren van een begripsbepaling.

Voraf zij gezegd dat we niet spreken over de idealistiese school in de filosofie, noch over die van Plato, noch over die van de Modernen. Ook zelfs niet, tenminste niet rechtstreeks over Idealisme, in tegenstelling met realisme of naturalisme als loutere kunstrichting, alhoewel natuurlik om het hierarchiese

[p. 450]

verband tussen leven en kunst, noodzakelik aanknopingspunten daarmee worden gevonden. We hebben het alleen over het idealisme, als levensstreving, leidende tot daden, door die streving ingegeven. Waarom we niet spreken van levensopvatting, doch van levensstreving zal wel verder duidelik worden.

We noemen idealisme: de streving om steeds beter te erkennen de schoonheid in de werkelikheid. Idealisme geeft dus niet uit zich een bezit aan, maar een streving; een ideaal immers is geen bereikte werkelikheid, doch doel. Alleen de streving in mindere of meerdere mate is het bezit van de idealist. Nu kan men zich afvragen: behoort het tot het wezen van een ideaal dat het nooit zal bereikt worden? In elk geval kan men dit zeker stellen, als en in zoverre het bereikt wordt is het geen ideaal meer, geen kracht die onze doelstrevingen richt.

Merkt het verschil echter op tussen de volgende gezegden: een ideaal is geen werkelikheid, en een ideaal houdt geen verband met de werkelikheid. Het Idealisme wil het echt zijn steunt op, ontleent zijn kracht aan de werkelikheid. Zoals de streving de toekomst verbindt met het heden, zo verbindt het idealisme de werkelijkheid met het ideaal.

Dus geen schermen in de lucht, geen streving naar een voorwerp wat absoluut niet in de omvang van onze krachten ligt, geen zien van hersenschimmen, maar zien van de werkelikheid, en dat wel in tegenstelling met 't zien van de louter uiterlike verschijningsvorm der dingen.

Doch het streef-voorwerp moet altijd ideaal blijven, als ons idealisme tenminste een levensstreving wil zijn in de volle zin van het woord. Als het ideaal op een gegeven ogenblik bereikt werd, zou het idealisme zijn bestaan moeten opgeven, was het dus geen streving die geheel ons leven richten zou. Idealisme bereikt in dit leven nooit ten volle zijn doel - blijft steeds een streving - en is derhalve de aardse levenswerkelikheid niet. Zo komen we dus tot 'n voorwerp van streving, dat in dit leven meer of minder bereikt wordt en het resultaat der streving is de aangever der verwerkeliking van het ideaal. Doch van het bestaan der werkelikheid als zodanig zeggen we alleen maar: het is of het is niet; we moeten onze streving dus richten op het zijn zoals het konkreet voorkomt in het leven, en van dat konkrete zijn kunnen we meer of minder te weten komen, naar gelang de intensieteit onzer streving. Deze streving bepaalt zich echter niet tot de dingen afzonderlijk genomen, tot het erkennen der werkelikheid van ieder voorwerp op zich, maar doet ons tevens zien het verband der wezens onderling, hun staan ten opzichte van elkander, het plan dat aan alles te grondslag ligt, het beginsel waarvan alles is uitgegaan en waardoor alles geordend wordt, de eenheid in de menigvuldigheid van voorwerpen en betrekkingen, dus de sintese, de orde.

Het is dus een streving naar het steeds meer en meer erkennen der schoonheid, d.i. de volmaaktheidsglans van het konkrete zijn, de bestaande werkelikheden in onderling verband en harmonie. Is dit echter wel 'n stevig,'n blijvend,

[p. 451]

'n levensideaal? Kan en mag dat altijd bestreefd worden? Zal, hoe sterk en intens onze streving ook is, voor het einde van dit leven toch nooit dat ideaal worden bereikt?

De schoonheid, ('n nadere begripsbepaling volgt in 'n twede artiekel) juister, de schoonheid in de werkelikheid, het konkrete zijn, is door geen graad gebonden, wordt door geen streving uitgeput, tenminste in zijn hoogste verwezenliking. De werkelikheid omvat niet alleen de natuur, ook de bovennatuur. Of is de genade misschien minder werkelik dan een aalmoes in geld.

Integendeel de geestelike werkelikheden in ons leven zijn de hoogste, de echtste, de schoonste. Alle werkelikheid heeft schoonheid en de hoogste werkelikheid God heeft de hoogste schoonheid, door geen graad van zijn, geen glans van zijn, van werkelikheid beperkt.

Zo ziet men, hoe pas na de dood in de zalige aanschouwing het doel van ons streven verwezenlikt wordt door de erkenning, naar volheid van ons vermogen, van de hoogste schoonheid in de werkelikheid.

Het strevingsvoorwerp van 't idealisme is ten slotte God, die alle schittering van zijn, alle schoonheid legde in Zijn schepselen. Idealisme is 't streven naar 't zien van de afstraling Gods, 't zien van God; God bewust tegen kómen in Hem zelf en in de schepselen, in zoverre Hij voor ons kenbaar, bestreefbaar is.

Levensstreving. Met opzet werd in de bepaling gekozen ‘erkennen der werkelikheid’ en niet ‘zien’. Erkennen richt aanstonds tot praktiese gevolgtrekkingen. Op de erkenning in 't verstand, de erkenning metterdaad. Op de kennis volgt de terugwerking van de wil, op 't bevel van de wil, de daad. Dat zal dus zijn een daad van idealisme, dat ons tot sterker streving, tot verder zoeken aanspoort. De oprechtheid onzer erkenning eist daden overeenkomstig de hoogte der ontwaarde schoonheid, harmonie met die schoonheid.

Sluit zo ons levensinzicht, - dus levensdrang - niet aan tot een prachtig geheel? Onze streving naar eenheid, waarheid en goedheid, naar de ontwikkeling van ons zijn, in natuurlike en bovennatuurlike zin - ten slotte onze volmaaktheid - vindt zijn juiste weg in de idealistiese levensstreving.

Zo kan men dan ook van iedereen, van welk temperament, welke overtuiging, welk beroep of welke stand hij moge zijn, eisen dat hij erkenne als mens, als kristen, wat hij is in werkelikheid; zo moet iedereen zijn: Idealist.

JÉR. VERMIN M.S.C.