Roeping. Jaargang 4

[p. 393]

Nogmaals: Joep Nicolas

Joep Nicolas moet zich niet opwinden - maar ik ga het dan nog éénmaal over hem hebben. En nu, over Joep's latere werk, over Joep's zogenaamde nieuwe periode. Namelik over zijn drie ramen in het monsterachtige nieuwe Canisius-ziekenhuis te Nijmegen.

We kunnen ons oordeel, in 'n enkel woord samenvatten:

het is niets, absoluut niets. Niet de minste ontroering gaat er van uit.

Maar ik moet mijn oordeel motiveren. Het zij zo. De heroën van deze tijd (onze schrandere essayisten, onze vlotte publicisten, onze wat dorre en stijve schoolmeesters) zullen dit oordeel zo-maar-niet-aanstonds aanvaarden. - En schreven we niet voor essayisten, publicisten en schoolmeesters; en om gelijk te hebben?

_* * _*

Dit werk, goede vrienden, herinnert in de werking-der-kleuren aan de ramen der ouden, aan katedraal-ramen. Het herinnert namelik daaraan in zóverre dat wij de bedoeling dier kleurenwerking terstond vermoeden. - Jaja, zo met 'n knipoogje van schalkse verstandhouding!: ‘we hebben je dóór; laat ze d'r maar eens lustig inlopen!’

Voor het overige herinnert het ons aan die primitieven in niets.

De geest - waaruit dit werk ontstond - is niet als bij die primitieven groot en nobel, allerdiepst-verhelderd en stil; de geest van dit werk is schamel en leeg, niets zeggend, als de geest van het werk van Schiestl. Het erge van dit werk is nìet, dat het nergens de ouden benadert (dat is onmogelik), het erge is: dat dit werk, in wezen, verwant is aan het werk van Schiestl.

Dit werk is ook: zeer rommelig, rumoerig, het laat geen konsentrasie toe. Ook hierin staat het zeer ver af van de ouden, en ook zeer ver van de eenvoud die de modernen zoeken. - Kwam het al in U op? dit werk is eigenlik al zeer ouderwets: deze enkele kleurenpracht zou alléén een wat loslippig epigoontje van '80 mogen waarderen.

Goede vrienden, wordt niet opstandig, - wilt mij nog even uw aandacht schenken.

Beziet eens in dat rechtse raam het ritme, de beweging van dat Christus-Lichaam: wat werd het erbarmen, het zegevieren, de vreugde, de rijkdom niet plat aangevoeld en uitgebeeld: wat werd dat ritme grof en alledaags, het mist ook alle beschroomdheid. - Beziet eens die priester die de H. Communie uitreikt; wat een dom, wezenloos geval die priester met die jongen, (deze twee zeer voorname figuren)! - Maar beziet, beziet vooral de motieven die rond de hoofdvoorstelling werden aangebracht: een swies die de kerkpoort opent, kindertjes die naar binnen rumoeren, een dikke monseigneur, een drietal heren (zo van dat soort als de herders op de omslag van het Kerstnummer van ‘de Gemeenschap’), mannen die ijverig en lustig aan het klokkezeel trekken (hoog

[p. 394]

zwieren de klokken hun luidruchtig geklepel het torentje uit), enfin U begrijpt wel: het is alles zecr vriendelijk, zeer gemoedelik en landelik; want, nietwaar dit werk is religieus, het moet dus een trouwhartige, kinderlike sfeer van argeloosheid ademen! Een argeloosheid die haar hoogtepunt bereikt (o primitieven aan wie dit raam herinneren moest!) in een suikeren Kerstmis-klokketorentje, (een Fliegende-Blätter-illustrasie?): wit bepoeierde klokken, klein rood dakje, grijs-witte toren, etc. - Nietwaar, wat is die argeloze blijmoedigheid anders dan het dunne vlotte spoelsel ener studentiekoze borreltjesfantazie - en moeten wij daarover nu in ekstaze geraken.

Zal ik u eens wat zeggen:

Wanneer zo'n waaráchtig-trouwhartige, argeloze, blijmoedige mens van het land - zo'n stille mens die ook het leed kende: het familieleed en de verbeten, stage, dagelikse strijd met de weerbarstige aarde - wanneer zo'n mens eens toevallig kunstenaar zou zijn en zich dus zou uitspreken, dan zou hij niet met al die motieven van argeloosheid (motiveeringen der argeloosheid!) zijn voorstelling omspeeld hebben, maar zijne voorstelling-zelve zou argeloos zijn; argeloos door het waarachtig-diepe en rijk-religieuse gevoel dat zo pretensieloos en trouwhartig geeit werd. - Ziet u. dát is het verschil.

Hetzelfde is ook het middenraam.

Beter dan deze twee - hoewel Joep Nicolas zèlf dit zeer wellicht het minst-geslaagde zal noemen - is het linkse raam met genezende zieken. Daarin treft U namelik even het stille lachen van die donkere non achter de zich (wat teatraal) oprichtende herstellende (is dat teatrale eigenlik niet erg romanties, en is romantiek eigenlik niet de grootste vijand van alles wal modern is!); daarin treft U de konsepsie van het geheel: bóven de herstellende zieken, en in de vakjes daarònder al de simpele dingen van het leven die een herstellende zo lief gaan worden, en waarheen hij, heviger dan ooit, verlangt terug te keren: de arbeid van het land, de blijdschappen van dit leven, (wat bloemen, een stil raampje, een stroom, waarover een brugje).

Daarin zou zich een zachtte ingetogen goedheid kunnen gaan uitspreken.

Zou dit werk dan tòch iets meer dan niets zijn.

Gij weet wat de eeuwen deden aan de ramen der katedralen: Zij verweerden de kleuren tot een nog schoner luister. - Ditzelfde heeft Nicolas nàgebootst en de werking daarvan nadert die der ouden. Zijn kleuren staan dus niet in dienst van hef onderwerp, maar in dienst van een lieftallige suggestie. Neenee, dit werk is toch niets, absoluut niéts.

Dit dekadente, zouteloze rommeltje verdient volop de bewondering van Albert Plasschaert, volop. Nicolas en Ton Kelder: jullie mogen mekaar de hand geven. Vadertje Plasschaert heeft jullie samen gebracht. En niet ten onrechte!

Joep Nicolas moet zich niet opwinden - maar ik moest het toch nog èénmaal over hem hebben.

HENRI BRUNING.