Roeping. Jaargang 4

[p. 365]

Matthieu Wiegman
Stedelijk museum, Amsterdam

Het werk van Matthieu Wiegman is het enige in het Holland van nu, dat mij groot en diep heeft kunnen ontroeren. - Het zijn, in de ontluistering van deze verval-tijd, nog maar zeer enkele dingen die mijn diepere, meest-waaràchtige verlangens, die mijn meest gespannen-staande verwachtingen kunnen beroeren, laat staan ontroeren: wij zijn - indien ge wilt - zeer arm geworden aan ontroeringen. De dingen die deze tijd voortbracht en voortbrengt - zij kunnen mijn belangstelling hebben (van mij als zijnde vàn, als levende in en dus ook vóór deze tijd), zij kunnen de vermogens van mijn hart en hoofd hevig aangrijpen - maar mijn diepste wezen (mijn diepst verlangen en mijn hevig en heetst verwachten) blijft daarbij onberoerd en vreemd: mijn diepste wezen verwacht een geheel andere vervulling van haar schoonheidsdroom: voor haar is schoonheid alleen in geluk, rust, kracht; voor haar is schoonheid alleen ‘de heerlikheid der kinderen Gods’, voor haar is schoonheid alleen ‘l'art de l'humanité rachetée’¹⁾. Dat aller wézenlikste in mij ontroeren - dat vermag geen Dostoyewski, geen Strindberg, geen Rimbaud, geen Rembrandt, dat vermochten wèl de romaanse beelden, dat vermocht wel een slechte reproduktie van fra Angelico's hemel-droom, dat vermocht enkel het schoonste, het hoogst-verstilde dat de menselike geest in de loop der eeuwen voortbracht.

Matthieu Wiegman nu, heeft mij zeer gelukkig gemaakt. Niet, doordat ik zijn werk gelijkwaardig zou menen aan dat allerhoogste dat de menselike geest voortbracht, maar doordat Matthieu Wiegman zéér veel verwerkelikt heeft van datgene waarheen mijn verlangens gaan en wat mijn droom en mijne verwachting is; doordat ik opeens weer zéker ging weten dat wanneer ik Wiegman aanvaardde ik dáárnaast Rietveld - ge begrijpt me? - niet mocht aanvaarden, in nièts: Rietveld is een einde, het werk van Matthieu Wiegman is een levenskrachtige aanvang en vol mogelikheden.

Dit werk behoort tot het weinige dat van belang is voor de toekomst die voor Christus moet zijn; en het behoort dus ook tot het zeer weinige dat van belang is voor de katoliek-klassieke schoonheid der toekomst. Het behoort namelik tot het zeer weinige dat, in zijn wézen, waaràchtig-katoliek is, dat met zijn wezen, zijn geest het wezen, de geest van het katolisisme raakt. Alles wat in deze tijd staat buiten diè geest en zich daarbuiten wil handhaven, zal ook van geen belang zijn voor de ontwikkelingsgang der katolieke kunst en - wijl tevens staande buiten de nood en buiten de behoeften van deze en van de komende tijd - afbreken als een dorre tak, en als ‘onvruchtbaar’ worden uitgeworpen.

Wat heeft Matthieu Wiegman verwerkelikt?

Ik zal het u zeggen - gedeeltelik altans.

Ziet - het gaat in de kunst niet om stemminkjes, gevoelentjes, gevalletjes (neenee, dat weten we, dat zwoeren we bereids in onze kinderjaren af!), noch om konflikten, noch om nederlagen, noch om ontwrichtingen (òòk niet, vooral niet ontwrichtìngen plus oplossing) - hoe eigentijds dan ook - gestalte te geven; het gaat er in de kunst om (natúúrlik om u te ontdoen van stemminkjes, gevoelentjes,

1) Maritain - Uit et Scolastique.

[p. 366]

gevalletjes) een konflikt, een pijn, een ontwrichting en ook de mooie dingen van het leven schoon te kunnen zien: want gij moet éérst tot die hoogte van lévensstilte gestegen zijn dat ge het konflikt dat uw leven teistert schoon kunt zien (dus ook zó dat b.v. de mogelikheid ontstaat dat ge, indien ge sterker waart, om dat konflikt, om die pijn blijde zoudt kunnen zijn), gij moet éérst in uw ziel een schoonheid bezìtten vòòr ge in staat zijt schoonheid te gèven, schoonheid te scheppen en waaràchtige schoonheidsontroering teweeg te brengen. En aan die schoonheidsvizie gaaf gestalte geven - dàt is de enige zuivere opgaaf van de kunstenaar in het algemeen en de enige opgaaf van de moderne katolieke kunstenaar in het biezonder, omdat bij deze laatste datgene wat genoemd zou kunnen worden het punt van uitgang voor zijn artistieke werkzaamheden samenvalt met, niets anders is dan het wegen van zijn geloofsovertuiging (wat te veroveren toch de allereerste opgaaf is van de kunstenaar als mèns). Alleen van uit dat sentrum kunt ge de dingen waarachtig schoon zien, alleen door van uit dat sentrum te léven kunt ge als kunstenaar waarachtig en zuiver gestalte geven, kunt ge een kunst voortbrengen die in haar allerdiepste wezen rustig, sterk, mild, vast, sober en lichtend en onaangetast is hoe donker ook haar gebeuren moge zijn; een kunst die geluk is, rust en kracht.

Ziet, dit nu heeft de schone en erstige mens die Matthieu Wiegman is, volbracht.

En weet ge - gij die deze tentoonstelling een ‘evenement’ noemt - wat er in deze kunst tegelijk met haar schoonheidsvizie gebeurd is? Dit: waarheen Rembrandt heel zijn leven streefde, maar wat hij nooit bereikte, dat heeft Wiegman (die evenals Rembrandt - en dit is iets zeer essensieels in beiden - met zijn kleuren het goud zoekt), toen deze artiest vanuit het wezen van het katolisisme ging leven en arbeiden, kunnen verwerkeliken: hij heeft van ieder voorwerp een lichtwaarde gemaakt; bij Rembrandt bleef het altijd nog een strijd tussen licht en donker, een strijd vàn het licht tègen het donker, bij Wiegman handhaaft zich het licht onaangetast tot in de meest tragiese konflikten: het licht blijft, in zijn hevig en stil en zeker branden, onder de donkerste kleuren ongestoord voort-lichten. Daarom is dit werk, wezenlik, romaans. Hij heeft dan toch verwerkelikt en ‘ongestraft’ als mogelik bewezen wat geen der katolieke artiesten van deze tijd verwerkelikt heeft: te staan ‘buiten de gebrokenheid waarmee onverbiddelijk¹⁾ de kunstenaar op dit oogenblik heeft te maken’: want terwijl Wiegman gans zijn tijd doorleeft, staat zijn stille ziel er geheel en al buiten, er boven. Het is een zwaar verworven rust: een rust die zich niet anders dan ernstig en zeer gespannen²⁾ kan uitspreken. Dit werk kent de pijn (kent alle pijn), maar de geest, voortdurend gesterkt door het genade-leven der Kerk³⁾, staat rustig er boven uit, in een mild begrijpen, in een vast vertrouwen, in een brandend verlangen, in een zwijgende afwachting van de toekomstige heerlikheid: C'est l'art de l'humanité rachetée.

HENRI BRUNING.

1) Ik begrijp niet dat Jan Engelman van “onverbiddelijk” kan spreken terwijl deze romaanse rust zozeer “nabij” ligt. Trouwens: waar blijft ge met de eerste kristenen in Jeruzalem en Rome....

2) Iets dat Joep Nicolas tenenemale mist.

3) Mensen als Barbez hebben ons niets te zeggen. Indien ge niet als katoliek leeft kunt ge onmogelik tot het sentrum van het katolisisme, tot de schoonheidsvizie doordringen: om de eenvoudige reden dat ge dan het genadeleven in u verstoort en de kracht zult missen op die hoogte te leven. Wilt ge uw kunst tòch op die hoogte handhaven dan ontstaat de bekende ‘roomse blijdschap’ of de zoete koek van Denis.