Roeping. Jaargang 4

[p. 286]

Bitumen (Vertelling)

III. (Slot.)
De zeven leerlingen van Bouddha.

Toen Aernout aan het einde van dien dag tegen zessen het bureau der krant verliet, had hij even te voren zijn ontslag van den hoofdredacteur ontvangen. Het conflict, dat zich van den beginne af had vastgezet maar veelal zwijgend of in vluchtige schermutselingen zich ontwikkelde, ontlaadde plotseling toen Aernout na de vergadering van dien middag opdracht kreeg, een artikel voor den volgenden dag te leveren en dit weigerde. In de woordenwisseling, welke daarop volgde en aan de eene zijde met een misprijzende goedertierenheid en aan de andere zijde met groeiende nervositeit gevoerd werd, stootte, schreeuwde Aernout zijn instinctieven afkeer in de woorden ‘bedrog’ en ‘misleiding’. Even bedwong hij zich; dan sneed hij hard en droog de argumenten van den ander weg met een paar woorden, die hij ooit gelezen had en als het lááste vonnis sindsdien bewaarde: dat de kranten aan lieden behooren, wien Jezus nimmer edelmoedigheid zal leeren.

Even glimlachte de hoofdredacteur sarcastisch; toen zei hij, dat Aernout vanaf dit oogenblik ontslagen was.

De ander was onverschillig daaronder gebleven; alleen vond hij gedurende de korte oogenblikken, dat zijn aandacht zóó hevig geconcentreerd op deze onverwachte wending werd, dat er voor andere dingen nog geen plaats was, de nieuwe situatie voldoende pikant en eenigszins avontuurlijk. Vrij! - was daarna de eerste reflex-gedachte. Dit juk af! En hij ademde diep in het flitsend moment, dat hij zich geheel bevrijd gevoelde van de stomme, ignobele dingen, waarmee hij zich dagelijks moest bezig houden en die genadeloos van uur tot uur het leven onder hem uitplunderden, weg vraten, zoodat hij tot erbarmelijke listigheidjes zijn toevlucht moest nemen om een flarde te bemachtigen, een flarde van het leven als zijn eigendom te onfutselen. Niet meer het kloppen van zijn polsen, het hameren van zijn hart, het dure, dure stroomer van zijn bloed aan anderen afstaan. Voor mij het kloppen van mijn polsen, voor mij het hameren van mijn hart, voor mij het stroomen van mijn bloed. Voor mij alleen.

Schor prevelde hij: leven, leven, ademen.

Tusschen de magere huizen tastten zijn vingers naar het stroomen der rivieren, het rechte groeien der boomen uit de vruchtbaarheid van het land, de weiden aan de welving der aarde.

Maar op straat nog voelde hij dit bezit vervluchtigen.

Het maakte hem genadeloos afkeerig van zichzelf, dat hij zich door dit ontslag óók gestreeld voelde; bidden wij toch allen den Pharizeëer na: Heer ik dank U, dat ik niet ben gelijk dezen.

Toen verhief zich zonder erbarmen; wild en schreeuwend;

[p. 287]

Ik heb mij zelf gezien, - ik heb mij zelf gezien. Lang en verwoed had Aernout 'n avond en nacht aan het drama gewerkt, toen dit - en als een vloed zette het in hem op - zich stremde in een woedenden angst, welke hem geheel vervulde en niets gespaard liet: hij zag zichzelf werken, hij zag zichzelf schrijven tusschen de zonden van dezen nacht, tusschen de hongerenden die niet verzadigd zouden worden, de verdoolden die - van den hemel weggebogen - langs de aarde rennen, de vernederden die om rechtvaardigheid schreien, de mannen en vrouwen die nu gaan naar het laatst gericht, de kinderen die - waarheen? waarheen? - geboren worden: hij zag zichzelf schrijven en hij wist zich wanstaltig belachelijk. Martelend nagelde het besef zich in hem vast, dat niets, niets, géén ding, - de schoonheid niet en de andere dingen niet - 't verdroeg, dat hij er làng naar keek, dan keek hij er genadeloos door heen en daarachter was leegte. Tusschen zijn lippen wrong zich een wilde vloek over de roekelooze verbeeldingen der schoonheid; met een starren haat haatte hij het werk van anderen, van zichzelf: overal waar het leven onmachtig en laf was geweest, overal waar de angst om het naakt te doorstaan, woekerde, stond de schoonheid op als de gedrochtelijkste leugen: zonde tegen het leven. Kon hij, hij naast den man gaan staan, die spoog tegen de broodwinkels omdat zijn kinderen verdroogen: broeder wij beiden léven, jij echter op de straatklinkers, ik in de schoonheid maar - vergeef, vergeef, - ik ben vervuld van een onmetelijke liefde! -

Al ontkwam Aernout al het andere, zichzelve zou hij niet ontkomen.

Zoo vier ik het feest der bevrijdenis, - grimlachte hij onmachtig.

Van zeker standpunt bezien... Maar opeens vond hij het overbodig dit te onderzoeken, want daarbij begaf men zich in een vernuftige dialectiek, waarvan het a priori vast stond, dat zij toch een zelf-rechtvaardiging zou worden. Immers - met een prachtigen schijn van zelf-onthechting overigens! dreef ieder dàn het leven, waar hij het hebben wilde: naar zichzelf en zijn geruststelling.

Een oogenblik bekende hij zich angstig, dat hij nù terug moest naar het artikel, dat hem gevraagd was; weer dan: het land bebouwen en niet vertwijfelen, tanden op elkaar. Zijn lijf kromde zich onder een zweep; toen grepen zijn oogen onverhoeds de affichen met den naam van Roger en het hechtte zich in zijn bewustzijn: vanavond... Met een ruk stond alles van de laatste dagen recht in hem op, - waarheen? Roger - Roger - Roger - - - de genadelooze stap was langs zijn kamer gegaan: over hem heen, over hem heen schreed dit verder; deze stap wist van geen wijken, deze stap zou vreezeloos gaan waar hij geroepen werd, aan deze stap moest moest hij zich hechten of verdorren.

Opeens wist hij, dat hij in Roger het einde van zichzelf haatte.

Er was een moeilijke stilte in hem; zijn denken vocht, zijn lijf vocht, - hij kon iets doen, dat niets zou zijn: zichzelf ontvluchten.

[p. 288]

Weerbarstig schamperde hij over zichzelf:

- Een aapjeskoetsier rijdt door het muurtje, waar wij elken dag het hoofd aan stooten. Het is er natuurlijk niet maar wij hebben het stevig gefundeerd. O meisje, meisje! dat bazarkraaltjes tot een snoer sterren rijgt.

De dingen van dezen dag vielen van hem af.

En er bleef niets dan de kleine witte handen van Elsbeth, - meer dan haar vrouwelijkheid en meer dan de geur van haar lijf, vreesde hij nu haar hutpelooze handen, vreesde hij dit derven, vreesde hij zijn liefde.

Toen trok zijn lichaam zich tot de laatste spanning:

Hij wilde dit alleen doorstaan.

* _* *

Een gongslag heeft het gordijn gespleten.

Roger.

Roger voor deze menschen.

Een zware stilte lang mat hij het zaaltje, woog hij de weinigen en het afval.

Vermoeid legde een slanke hand zich op het kloppen van eene hart: een-twee, een-twee, een-twee.... ten doode - ten doode. - Maar als deze danst, danst hij omdat de Karolingische voorvader nog niet in hem getemd werd. Koorddanser toch, en op een vermetelen danspas heeft hij zich gespitst; zijn tocht sleep hij op kromzwaarden en met wuivende schermen schoorde hij zich, opdat hij - hoog en alleen - zoo dùrven spelen met de vluchtigheid van zijn spoor.

Wijkt de arena ontsteld, voegt het gewelf zich zwijgend vaster, - maar lichtend zijn spoorloozen tocht.

De vuren ronken.

En hij - rechtstandig getraind - schreit om de verre mildheid der woestijnen.

De weinigen, -

de anderen, de velen, leven van het afval, verrotten in bederf.

O stank.

Zie, zij bestaan een liaison met de vrouw van hun collega; klein en verholen loert uit hun oog het kwade.

Zij zijn lui, zij vreezen geen rechtvaardigheid, zij schreien niet meer om de mildheid der woestijnen.

Zij dansen.

En hun onderkin zegent het milde leven.

Zij beluisteren - onttogen aan zichzelf, want méér hebben zij niet in, - den gepommadeerden chansonnier. Zij laten zich door het wreede pianistje gewillig bespelen. Zij zien zichzelve niet, zij zien elkaar niet.

De weinigen -

en het afval, maar man voor man, vrouw voor vrouw een ziel. -

Een zware stilte lang mat Roger het zaaltje, woog hij de weinigen en het afval.

[p. 289]

Hoorde hij het hulpgeroep.

Toen vervulde hem een groote droefenis, - hij wist: van avond niet voor hen (misschien nooit.... misschien nooit....), van avond vocht hij met Aernout alleen.

De laatste ronde -

- maar in den gelen schijn van het licht-cirkeltje hurkte hoonend het narrenbeeld, het ging hoonend rijzen van de aarde tot den hemel maar in een oordeel en een exorcisme over den verdoolden dienaar schoorde zich het Kruis tegen den hemel.

Het brak, het ontgleed hem, - vergiffenis: hij hoorde het hulpgeroep. Toen wees hij met een vluchtig gebaar langs de wanden van het tooneel: zeven teekeningen van zeven zoo misvormden, dat elk van hen een zonde was en een duivel.

Zeven duivelen, zeven zonden:

- ..,. en Bouddha ging in tot het Nirwana.

Maar zeven leerlingen leerde hij de opperste wet, opdat zij die zouden onderhouden en belijden en voor uitroeiing bewaren.

De zeven droegen den zwaren last van Bouddha's opperste wet, en den zwaren last van hun uitverkiezing en den zwaren last van hun menschelijkheid.

Zij ontdeden zich van hun schoeisel, zij trokken zich van de aarde terug, zij waren alleen met Bouddha's opperste wet.

Onder den heeten palm van het Oosten zagen zij het dier de aarde afvreten. -

Even zweeg Roger; hij sprak zacht maar zijn stem brandde en zijn lichaam - slank in den zwarten evening-dress - trilde als een gespannen pees.

Recht stond hij over de menschen.

Weer wees hij met een vluchtig gebaar naar den achterwand van het tooneel.

- Ik zie Kanakavatska! - arme Kanakawatska, die denkt en denkt en denkt en het niet bevatten kunt: je wangen hangen zoo moe en zwaar van domheid. Ben je zoo dom en moe van het denken of denk je omdat je zoo moe en dom bent? - het is te moeilijk.

De arme Kanakavaiska met de hangwangen denkt, denkt aan de hand van Pindola want aljes van Pindola, alles van Pindola's roekelooze veroveringen op Bouddha's opperste wet: zijn uitgemergelde oogen, zijn verdorde mond en de bange kromming van zijn rug, is in het neerhangen van de hand, die - o uitverkiezing! - Bouddha's opperste wet moest zegenen.

Zie, wij zullen onze menschelijkheid afsterven, wij hebben ons van de aarde teruggetrokken, - wij Badhra en Kalika en Panthaka en Rakula.

Maar Badhra is een schelm en al te spitse boef en misschien, nietwaar Badhra! zult ge met Bouddha's opperste wet op de zoomen van je kleed nóg,

[p. 290]

nóg de weerloozen kunnen plunderen. En jij, zeer wijze Kalika, je reist met ons in de Mitropa-wagens van het Oosten naar het Westen en van het Noorden naar het Zuiden, - de welgeschapen ronding van je gezicht, de vleezigheid en de goede rust van je handen, zwaar van bezorgde wijsheid, zijn ons vertrouwd. Maar zie naar je broeder Rakula: hij rust onder een witgepleisterd en als een mausoleum vorstelijk schedeldak. In weinig tijds echter zal hij niets dan vertwijfeling en angst zijn over den boozen en gewonden schedel van Nagasina. Ook hij zal niet verdragen kunnen zoo schrikkelijk alleen te zijn; hij zal niet verdragen kunnen, dat zijn menschelijkheid wordt weggevreten van zijn hals en van zijn schedel en van zijn ribben, - dan zal hij niets meer zijn dan een naakte en gillende chimaere tegen Bouddha's opperste wet.

Wij hebben ons van ons schoeisel ontdaan.

Wij hebben onze menschelijkheid afgestorven.

Wij hebben ons van de aarde teruggetrokken. - maar de spot der leege schoenen, de spot der leege schoenen.

Zij wilden alleen zijn met Bouddha's opperste wet maar in waarheid zijn zij alleen met hun zonde en ijdelheid, met de bange kromming van hun uitgedreven en verdorde lijf, met hun gillend verzet.

Zij wilden alleen zijn met Bouddha's opperste wet, - maar in waarheid zijn zij alleen met hun al te menschelijke menschelijkheid. -

Tegen een pilastertje - terzijde - leunde Aernout. Hij zag ergens ver menschen onrustig worden maar vlak voor hem rees steil - steil als de voltrekker van een vonnis - Roger's gestalte in den schrikkelijken krans der zeven teekeningen.

Alsof iemand hem open sneed, groef naar zijn geheimste angsten, - zoo leed Aernout onder den zwaren val van Roger's woorden.

Een hand had zijn nek gegrepen en dwong, dwong hem in zichzelf te zien.

Er was geen ontkomen.

Opeens rezen de muren van zijn kamer rondom op, - gisteravond toen de stap langs de deur hem richtte en hij het gebinte bedwong met een glimlach, - o ja! ossenharst ten rooden wijndoope in zijn groenseltjes en met een knolleken.

Maar de hand lag nu zwaar in zijn nek.

Hij moest zien, - dit liet zich niet meer wrikken.

Er was geen ontkomen.

Hoor, - de stem ging haar laatste steilten beklimmen:

- .... Alleen met hun al te menschelijke menschelijkheid.

Luister - luister. -

Wij zijn als deze bezitloozen geworden, toen wij niet konden bezitten en niet konden derven, toen wij verdroogden als een afgekapte boomstronk, toen wij

[p. 291]

gelóófden in de woedende aarde meer dan in de zaligsprekingen van de Bergrede, toen wij geledigde waren en God ons niet vervulde.

Omdat wij geen vertrouwen hadden heeft Hij ons verlaten.

En wij werden als zij... -

Het gelui van een noodklok vervulde het zaaltje.

Er waren mannen en vrouwen die rechtop stonden en hem verdwaasd aanzagen; sommigen schreeuwden alsof zij de laatste flarden van hun leven los moesten laten, sommigen waren stil en zonder verzet alsof zij zichzelf verlaten hadden, alsof zij uit zichzelf waren uitgedreven.

Dreigend liep het rumoer langs alle rijen; toen was er niemand meer die zat, - wild klom het verzet langs de muren van het cabaret maar hooger klom de stem van Roger, die waakte over één en met één in deze allen vocht:

- Luister - luister:

Het Kruis staat in het hart der aarde geplant, - maar luister naar de woorden van Hem, die op dit Kruis gestorven is: Ik ben de wijnstok en mijn Vader is de landbouwer. Elke rank aan Mij die geen vrucht draagt, Hij zal ze afsnoeien, en elke die vrucht draagt, Hij zal ze rein snoeien, opdat ze meer vrucht drage. Reeds zijt gij rein, door het woord dat ik tot u gesproken heb. Blijft in mij en Ik in u. Gelijk de rank geene vrucht kan dragen uit zichzelve, indien ze niet blijft in den wijnstok, aldus ook gij niet, indien ge in Mij niet blijft. Ik ben de wijnstok, gij de ranken; wie in Mij blijft, en Ik in hem, hij draagt rijke vrucht. Want zonder Mij kunt ge niets doen. Indien iemand niet blijft in Mij, is hij buitengeworpen als de rank en verdort, en men neemt ze op, en werpt ze in het vuur, en ze verbrandt. Indien ge blijft in Mij, en mijne woorden in u blijven, vraagt al wat ge wilt, en het zal u geworden. Daarin is mijn Vader verheerlijkt, dat ge rijke vruchten draagt, en zoo Mij tot leerlingen wordt...

Grootere liefde heeft niemand dan deze: dat hij zijn leven aflegge voor zijn vrienden....

.... afgesneden werd de stem: rakelings langs Roger - tusschen hem en de ontketende zaal - tuimelde het brandscherm omlaag.

Toen, in een vreemde stilte, zochten de menschen zich haastig bij elkaar.

De hand had Aernout's nek losgelaten.

Hij zag.

En blindelings - onbevreesd maar bedelend - overschreed hij het einde van zichzelf.

* _* *

Dien nacht, want op elke nacht-redactie ontstonden meerdere kolommen dier naamlooze en slecht gestelde journaille litteratuur, schreven de ochtendbladen

[p. 292]

zich vol aan Roger's cabaretavond. En mocht het sensationeelste ochtendblad nog den volgenden morgen een interview met de directie van het cabaret publiceeren, het deftigste blad nam dienzelfden dag revanche met een feuilleton van een der bekendste psychiaters.

Aernout echter zat dien nacht wakend bij zijn schrijftafel.

Even was hij bij Roger geweest, - veel hadden zij niet gesproken, zij wisten alles van elkaar. Slechts had Roger gezegd, dat hij den volgenden dag op reis ging.

- Misschien zie je me niet meer, - nooit meer.

Daarna was er een lange stilte.

Maar toen Aernout ging, zag hij, dat het narrenbeeld niet meer op Roger's schrijftafel stond.

Voltooide hij zich tot het laatste?

‘Grooter liefde heeft niemand dan deze: dat hij zijn leven aflegge....’

Aernout wist het moeilijk begin.

Dien nacht bij zijn schrijftafel wist hij, dat zijn leefdrift nog niet getemd was. Nog zou een vreemde pijn hem beklemmen als hij in het kerkboek van zijn moeder de aarde in litanieën bidprentjes gestorven zag, nog zouden zijn oogen blind branden als de schreeuw van een vogel ging vechten tegen het vaal seizoen, nog zou hij vele uren het kloppen van zijn polsen jaloersch bewaken.

Maar hij zàg.

Iemand had den weg opengewrongen.

- Asfalt, bitumen, dacht hij, bitumen, asfalt.

Toen (want het einde en het begin zijn niet getooid met een heroïsche pluimage: de Karolingers leven niet meer) schreef hij bevrijd en lachend om de zotte woorden der advertentie:

Biedt zich aan een R.K. jongmensch

op de hoogte der moderne talen.

GERARD BRUNING.