Roeping. Jaargang 4

[p. 185]

Amsterdam in beeld door Prof. Dr. H. Brugmans en Mr. A. Loosjes, met 570 afbeeldingen. Scheltema en Holkema's boekhandel Amsterdam.

'N schitterende uitgave. Dit is 'n groot en groots boek, dat we onverdeeld kunnen aanbevelen. Zelden of nooit zal over 'n stad 'n zo groots ingericht boek verschenen zijn. Vijf honderd en zeventig goed gekozen en uitstekend verzorgde afbeeldingen versieren dit werk, en maken 't tot 'n volledig Amsterdam in beeld. En als we dan bedenken, dat Amsterdam behoort tot een der belangrijkste en mooiste steden van de wereld, weten we in dit boek 'n werk te bezitten niet alleen van groot geschiedkundig belang, maar ook vanbiezondere schoonheidsuiting.

De inleidingen voor iedere afdeling zijn sober en goed, vooral die van professor Brugmans. Ze helpen ons tot 'n juiste beschouwing en tot 'n zuivere waardering.

Aan afzonderlike openbare gebouwen, en poorten, en aan woonhuizen heeft Amsterdam al vrij veel verloren, vooral door de vratige geldzucht en domme kleingeestigheid, die noodzakelik in zich meedragen de zucht om weg te slopen, ook wat door z'n schoonheid de mensen vreugde geven kan. Gelukkig is ook aan afzonderlike bouwwerken heel veel gebleven. Maar in z'n stedebouw als zodanig, z'n stadsaanleg is oud-Amsterdam bijna ongeschonden bewaard, hoewel ook hier vele gevaren gedreigd hebben; en nieuw-Amsterdam op enkele gedeeltes na, heeft zich zuiver daarbij aangesloten.

Die stadsbouw is, als maar in weinig steden ter wereld, 'n voorbeeld van logiese dus konstruktieve aanleg, opbouw, en uitbouw, volgens de natuurlike toestand van de plaatselike gesteldheid, en helemaal gericht op de bedoeling van de bewoners. Die bedoeling was en is, 'n geschikt oord voor hun handel - Amsterdam is al gesticht als handelsplaats - met de waterlopen als verkeersmiddel door heel Holland, later door de rievieren en binnenzeeën van de Nederlanden, en de oceanen van heel de wereld. En dat is Amsterdam's biezondere aantrekkelike schoonheid, dat de uitleg van de stad altijd in die logiese gedachtegang gebleven is, maar gedachten van mensen die niet alleen 'n nuchter en prakties verstand hadden van praktiese zaken, maar 'n volmenselike grote ziel, die dus noodzakelik 'n volmenselik schone stad hebben gesticht en uitgebouwd.

T' nieuwe Amsterdam van de laatste eeuwtijd mocht natuurlik niet 'n waterstad blijven in z'n grote uitgebreidheid. Waar 't water nuttig en nodig bleef voor de handelstad, daar is 't gebleven. Maar ruime uitbreiding van z'n waternet was voor 't moderne verkeer, ook voor de handel, onnodig. Zo is 't nieuwe of derde Amsterdam gebouwd met maar enkele waterlopen die er behouden zijn, als 'n stad met grote brede verkeerswegen, om de twee andere de watersteden heen (de middeleeuwse en de 17 d'eeuwse). - T' blijft de stad een d'Amstel en aan 't IJ, maar 'n stad van grootse gesteldheid, geheel tot 'n stad van deze tijd, natuurlik uitgegroeid uit z'n sterke oudheid in 'n sterk heden. Met z'n wonde en zwakke plekken, dus met z'n lelike delen, als wond-

[p. 186]

tekenen uit tijden van zielezwakheid van z'n bewoners en van z'n bestuur, vooral in de 19e eeuw.

Die uitbouwingen van de 17de eeuw met hun grootse grachtengordels, en van de 20e eeuw met hun geweldige nieuwe wijken en parken, zijn 'n voorbeeld voor andere steden, al moeten en mogen ze zeker geen slaafse navolgers zijn van de Amsterdamse school van heden. Ik ben 't daarom niet eens met Prof. Brugmans (blz. 19) dat Amsterdam ook in z'n nieuwe grote uitbreidingen 'n waterstad had moeten blijven. Waarvoor zouen die talloze nieuwe grachten hebben moeten dienen? En toch hun nut en hun noodzakelikheid alleen konden hun aanleg rechtvaardigen; 't derde Amsterdam mocht geen waterstad meer zijn, omdat die nieuwe uitbreiding veel minder waterverkeer nodig had als de twee andere steden. En dat 'n mooi karakteristiek stadsbeeld bij 't ouwe geschapen kon worden, tonen de nieuwe kwartieren van de allerlaatste jaren. Ook lijkt me niet juist, dat 't museumkwartier de best-geslaagde wijk is van nieuw Amsterdam (blz. 21): wel de duurste huizen staan daar, maar de mooiste nieuwe wijk is 't zeker niet.

Ik geef hier 'n zevental afbeeldingen als voorbeelden van de talloze platen in dit mooie boek, en tiepeer met 'n kort onderschrift hun bedoeling.

'N paar aanmerkingen. Er zijn enkele versieringen aangebracht in dit boek, die opzettelik ervoor ontworpen schijnen, en die zijn hopelos lelik. Dat zijn 't kopen 't sluitstuk van den inhoud vooraan, en blz. 22 't sluitstuk; onzinnig banaal, vooral dat kinderachtig gekrulde ankertouwtje onder Inhoud. En waarom heten de kopstukken van de bladzijden ‘en tête’? en de sluitstukken ‘cul de lampe’?

Een zin is heel ongelukkig. ‘In Vingboons' laatste jaren werd de smaak van de tijd meer eenvoudig en sober’ (dat is toch zeker 'n verdienste!) ‘ook deze knappe bouwmeester kan zich daaraan niet ontrekken; hij ging huizen bouwen, die eigenlik geen andere versiering hadden dan om de deur en in de geveltop; de klassieke pilasters verdwenen geheel. (blz. 17). Dat was de eenvoudige, nuchtere, om niet te zeggen armoedige stijl’.

Armoedig, dat is waar, werd de stijl, niet omdat ie eenvoudig en sober was, maar omdat de inwendige rijkdom verminderde in geest en gemoed van de mensen op 't eind van de 17e en in de 18e eeuw. De weinige kunstverklaringen die in 't boek staan, zijn wel 's minder gelukkig.

Wie iets voelt van rechtmatige trots op ons aller hoofdstad, terecht de hoofdstad van alle Nederlandse gewesten, zal in dit boek telkens en telkens weer vinden sterke en zuivere schoonheid, als uiting van sterk en machtig leven, dat hoge hoogtes heeft gekend, van 'n leven ook met diepe inzinkingen, - in 't godsdienstige, in 't maatschappelijke, - als rechtstreeks gevolg van de rijzingen en dalingen in 't persoonlike leven; van gemeenschapsleven dat hoogst belangwekkend is, en ons telkens opnieuw boeien zal in de gedenktekenen en bewijsstukken tot de dag van heden toe, hier met zo gulle hand aangeboden.

H. MOLLER