Roeping. Jaargang 4

[p. 149]

Een ernstige waarschuwing.

Over bloemlezingen.
Dra. W.C. Wittop Koning-Rengers Hora Siccama en Herman Poort: De Bloeiende Bongerd. Twede deel. Derde Druk. J.B. Wolters, Groningen, Den Haag, 1925.

Deze ‘inleiding tot de literaire kunst’ menen we 'n ernstige waarschuwing aan et adres der katolieke kunstbeschouwing en inleiding tot de kunst, voorzover deze het onderwijs betreft, te mogen noemen. Als 't boek op je tafel komt te liggen, wordt et er diezelfde dag door vreemde hand van weggenomen, omdat et lokt tot lezen. Dat is een oordeel over een literair leesboek dat maar weinig bloemlezingen zal ten deel vallen, en ten deel vált.

Indien et inderdaad de bedoeling is van 'n literaire bloemlezing de jeugd in te leiden tot, begerig te maken naar de schoonheid zoals die in de taalkunst zich uitspreekt - een schone, maar uiterst moeilike taak! - moet een bloemlezing niet zijn et taaiste, vervelendste, onleesbaarste, rammelendste boek dat in de schooltas wordt meegesleept (dit cum grano salis op te vatten!). Nu is et 'n betreurenswaardig feit dat et overgrote deel der zogezegd katolieke bloemlezingen van dat allooi zijn. Voor de hogere klassen der middelbare school weet ik slechts één - naar ik meen tans uitverkocht - werk aan te wijzen dat ten tijde der samenstelling (1914, nog vóór de Bloeiende Bongerd!) aan de hoogste eisen voor die tijd voldeed: Roomse Keur (in twee delen) door Th. de Jager. In dit boek zat 'n systematiese, psychologies verantwoorde bouw die in et overgrote deel van gelijksoortige werken ontbreekt. Zelfs in zijn beperking tot de katolieke kunst kon dit werk in zijn tijd een specimen zijn, dat tot nog onovertroffen is.

Is et niet schande voor ons dat in et Noorden op katolieke scholen 'n bloemlezing gebruikt moet worden van de Vlaamse Pater Bauwens, n.l. zijn ‘Zuid en Noord’?

En voor de drie hoogste klassen hebben we helemaal niets van enige betekenis....

En toch mene men niet dat et er met die bloemlezerij maar ‘zo ongeveer’ op aan komt, vanwege dat et onderwijs gemaakt wordt door de man die voor de klas staat, vanwege dat ‘ieder boek goed is voor die et weet te gebruiken.’ Juist zo iemand zal dunkt me telkens stoten op dat bezwaar van ondeugdelike, on-systematiese en van verkeerde princiepes uitgaande boeken, al worden deze onder nog zo fraaie en diepzinnige tietels aangediend. Bovendien zal zeker feit zijn wat Dr. Moller konstateert in 't laatste Roeping-nummer: ‘Wat komt er terecht van de diepere menselike en kristelike beschaving in de liefderijke bestudering en bepeinzing van 't beste wat de mensen hebben voortgebracht? Zelfs dat hele kleine beetje uren dat op die scholen daarvoor is uitgetrokken op de lesrooster, bijv. voor taal- en letterkunde, worden misbruikt, ja misdadig misbruikt, hoofdzakelik om alweer te laten van buiten leren van namen en feiten en jaren en boeketietels.’ Indien dit zo is, blijkt daaruit nog weer scherper hoe noodzakelik een goede bloemlezing als steun bij 't onderwijs is. Het is natuurlik mogelik voor iedere les 'n bloemlezing samen te stellen, maar dit vraagt enorme, nooit eindigende studie zonder ooit tot de rustige grote lijn te komen - met et onvermijdelik nadeel dat de leerlingen de tekst niet visueel in zich kunnen opnemen. En dit is 'n uiterst voorname faktor.

Terecht zegt Moller: ‘Waarom niet die zo ontvankelike gemoederen met warme genegenheid ingeleid en ingewijd in enkele van de beste ook voor hun bevattelike schrijvers.’ Ik onderstreepte enkele woorden die een kernfout van talrijke bloemlezingen openleggen: et daarin opgenomen werk staat vaak te ver af van wat de geest ook maar in zich kan en wil opnemen. Het is een vanzelfsprekende noodzakelikheid dat slechts dóór de moderne tijd ingeleid worde op wat aan schoonheid werd geopenbaard in vroeger eeuwen. Het is een zeer moeilike taak in de beschikbaar gestelde uren 'n zo ontzaglik program af te werken, 'n taak die nog verzwaard wordt door et gebrek aan juist ingericht materiaal. En in dit opzicht meen ik te kunnen zeggen: dat De Bloeiende Bongerd ons 'n ernstige waarschuwing geeft omdat anderen ons hier weer voor zijn (altans momenteel), terwijl wij bij hadden kunnen zijn. Het gaat hier niet over 'n franje, 'n uiterlike versiering van ons leven, et gaat hier om een belangrijke faktor in et werk der ‘zielebeschaving’.

[p. 150]

Dit twede deel van ‘De Bloeiende Bongerd’ is geheel herzien en kan dus niet meer vergeleken worden met vorige drukken. Dit vooraf. Want et is 'n feit om te konstateren dat de inleidinkjes voor et gegeven werk, modern georieënteerd zijn. Het griezelig geval dat hoogleraren in de fakulteit der nederlandse taal en letterkunde zich in de moderne dichtkunst moeten orieënteren door Coster's Nieuwe Geluiden; het nog griezeliger geval dat personen die krachtens hun taak met de moderne kunst op de hoogte moeten zijn zich helemaal onmondig bekennen, vindt z'n ál te zeldzame tegenstelling in et geval Hora Siccama-Poort, die met bewonderenswaardig aanvoelingsvermogen zich uit hun oude invloeden hebben losgewerkt en zeer ontvankelik nieuwe hebben durven ondergaan. 't Zijn geen artisten; ze treden in dit boek op als mensen der wetenschap, en als zodanig zijn 't witte raven; hoevelen naast hen bekennen zich zó spontaan tot de modernen, zijn zo weinig verstard om et léven nog te kunnen voelen waaien langs zich heen?

Die vijf inleidingen zijn in hun soort meesterlik: de uiteenzetting der princiepen van De Nieuwe Gids (die voorzover ze zuiver artistiek zijn ook nog de moderne princiepen zijn, et waren immers de juiste) mèt de kritiek op hun levensinzicht; et daarop volgend geslacht van Boutens en H. Roland Holst; de opkomst der letterkunde over de vrouw en et kind; de wending uit et naturalisme naar een nieuwe romantiek; et besef van et nieuwe dat momenteel groeiende is en ook door deze inleiders als winst op Tachtig begrepen wordt; de moderne vlaamse letterkunde - zijn in dit boek van heel wat klaarder en objektiever gehalte als bijvoorbeeld in de geschiedenis van de Vries-Greshoff. De vakman zal bewonderen de consiese formulering, et vermogen tot samenvatting van een enorm-omvangrijke stof in enkele bladzijden; et vasthouden van de strakke lijn en wat dies meer zij.

En in de keus der leesstof zijn zij speurhonden-met-scherpen-neus.

Hun bloemlezing is interessant - en maakt wederom ons te schande die niet zó voor den dag weten te komen.

Want dat voor den dag komen onzerzijds is noodzakelik! Naast alle lof, die dit werk ons afdwingt, moeten we erkennen en beklemtonen: dat et voor katolieke scholen helaas! verwerpelik is. De lof die de inleiders toezwaaien aan werken van De Meester, Robbers, en zovelen van hun geslacht, mensen die naar onze mening ook in artistiek opzicht bij lange niet de ‘geur van heiligheid’ verdienen waarin zij staan bij een groot getal letterlievende nederlanders, de keus van enkele stukken en et bij de leerlingen daaruit voortvloeiend verlangen die boeken in hun geheel te lezen, noodzaken ook ons dit boek uit moreel oogpunt af te wijzen voor de schooljeugd.

Maar deze afwijzing dringt des te meer om naast zo'n in veel opzichten voortreffelik werk, een uitgaaf te plaatsen die met vermijding van de bedenkelike kwesties, minstens even hoog staat op artistiek peil.

Eindhoven.

GERARD KNUVELDER.