Roeping. Jaargang 4

[p. 101]

Van geven en ontvangen
(Een Fragment)

Wouter Lutkie zal binnenkort 'n boek publiceeren over Richard Ritter von Kralik. Dit mag blij tegemoet gezien worden: zowel wegens de persoon van de beschrevene als van de schrijver, die op zeldzame wijze wist door te dringen in 't werk en in de geest van de groote Oostenrijker, die Kralik is.

Het boek zal bevatten enige essayistiese beschouwingen, over Kralik en diens geest en werk, van de priester Wouter Lutkie. En daarbij nog een aantal opstellen van Richard Kralik zelf en een korte studie van Vincent Cleerdin.

Een der beschouwingen van eerstgenoemde schrijver draagt tot titel: ‘De Christen Mensch’.

't Is hieruit dat wij, als een afgerond fragment, onderstaande bladzijden gekozen hebben om aan onze lezers een kleine voorproef te bieden van het dra te verschijnen werk:

◽ ◽ ◽

‘Er zijn menschen, heel veel menschen, die met hun geven enkel zichzelf begiftigen, althans zichzelf zoeken.

Er zijn er die dit steeds doen, zij kunnen niet anders. Zij geven niet uit sterke edelmoedigheid, niet uit zelfverloochenenden offerzin, niet in blijmoedigen gevensdrang van matelooze liefde, niet omdat zij moeten mededeelen uit de weelde van een overborrelende vreugde.

Zij geven niet zichzelf, noch uit of van zichzelf. Zij geven wat hunzelf vreemd is, niets eigens.

Wat zij geven, kan wel van waarde lijken voor den ontvanger, het is niet van waarde voor den gever. Die geeft zoo, die doet zoo, omdat het hem lust, 't is iets wat hij uit eigen liefhebberij gaarne wil en slechts accidenteel doet hij een ander plezier daarmee; het geven is niet meer dan een voorwendsel om eigen neiging te voldoen. Die geeft zoo omdat hij het niet durft te laten, omdat hij ook wel eens wat doen moet, omdat het zoo hoort, omdat anderen ook zoo geven, of hem zien en van hem weten, omdat men er hem om prijzen zal en achten en genegen zijn en dank betuigen. En al is zijn geven niet uit opzettelijke berekening, dan nog uit onbewusten drang en hoop, van mèèr weerom te krijgen, van een goeden ruil te doen. Zijn schijnbaar geven is, in wezen, een voldoen van eigen behoeften. Verwijt het hem niet, hij kan kwalijk anders, hij doet wat hij kan.

De meesten geven dikwijls zoo en velen geven haast altijd zoo.

Zij kunnen vaak niet anders, omdat niet anders in hen is: ‘nemo

[p. 102]

dat quod non habet’. Zij doen wat zij kunnen, zij kunnen niet meer.

En het is goed, ook hunne schamele en verwaterde giften in liefde aan te nemen; maar deze mogen niet vergeleken worden met de gaven van den waren gever.

Kralik schrijft om te geven.

En hij zoekt daarbij weinig eigen voldoening. Hij zoekt slechts wat gevoelige ontvankelijkheid om er zijn gaven te plaatsen.

Hij zoekt ontvankelijkheid.

Er zijn vele soort dingen in het leven waartoe men zich in staat voelt en die men toch niet kan. Inwendig voelt ge het vermogen ertoe te bezitten, maar uitwendige omstandigheden van allerlei aard beletten u dat vermogen te toonen.

Een van de ergste teleurstellingen in het leven is het harde stooten op den harden muur van onontvankelijkheid. Gij wilt geven en gij hebt te geven en gij kunt toch niet.

Het oude adagium heeft wel gelijk: nemo dat quod non habet, niemand geeft wat hij niet heeft. Maar het veroorlooft niet de gevolgtrekking, als zou het bezitten voldoende zijn om te kunnen geven. Het zelf bezitten moge wezenlijke voorwaarde zijn voor het potentieëele geven, voor het actueele geven is nog iets meer wezenlijks vereischt.

Want geven veronderstelt ontvangen, geven is uitwisselen. Er kan niet aan den eenen kant gegeven worden, als er niet aan den anderen kant wordt ontvangen.

Gij kunt niet geven, als er niemand is die kan ontvangen, ofwel omdat niemand uw taal verstaat, ofwel omdat niemand uw hart verstaat, ofwel omdat gij het middel, den weg niet vindt om te geraken tot een die toch de ontvankelijkheid wel zou kunnen aanbrengen.

Zoo, een schrijver van rijken geest kan niet slechts in het geven verhinderd worden als hem de weg niet wordt opengesteld tot de geesten van anderen: als geen tijdschrift hem aan het woord laat, geen uitgever zijn boek wil publiceeren; - doch ook als hij zich niet weet uit te drukken in een voor zijn hoorder verstaanbare taal. En zelfs al vindt hij het goede middel, al spreekt hij de goede taal, hij kan nog niet geven, als hij geen ontvankelijkheid vindt.

Geven veronderstelt ontvangen. En zonder ontvankelijkheid komt geen gave tot zijn doel.

De onontvankelijkheid is erger beletsel voor de liefde dan de haat, en wijder verbreid. En machtiger en dieper geworteld beletsel dan andere vormen der zelfzucht, is het gebrek aan ontvankelijkheid. Het is één der vormen van zelfzucht, doch meer algemeen verbreid dan

[p. 103]

die welke meer algemeen gekend zijn, als begeerte, inhaligheid, gierigheid, hebzucht en eerzucht.

Gij kunt dat zelf ervaren.

Let maar op: Niets is er wat de menschen, wij menschen, zoo weinig waardeeren als ongevraagde liefdedaden, hoe goed ook gekozen, hoe fijn ook bedacht en discreet gegeven, hoe welkom ook. En als zoo'n liefdedaad regelmatig herhaald wordt, dan verliest zij niet slechts gehéél haar beteekenis, doch ze wordt of niet meer opgemerkt, of verdacht: - het zal wel ‘ergens om’ zijn, er zal wel een ‘bedoeling’ achter schuilen!

Assiduitate viluerunt. 't Is het woord van Augustinus over de sterren, dat Hello herhaaldelijk toepast. Ook hier is het toepasselijk: Wat gewoon wordt, wordt ordinair.

Herhaling verveelt den uit onmacht grilligen mensch, den onontvankelijken. Wat hij gewoon wordt, als de sterren, dat kan hij niet hoog houden in zijn achting, dat daalt in zijn waardeering, dat haalt hij neer, in zijn oordeel, tot iets laags: viluerunt.

Mag ik even, met aanhalen van 'n paar tegenovergestelde voorbeeldjes, concreter spreken?

Het was een, tijdelijk in Nederland wonende, Oostenrijksche kloosterzuster die eens op treffende wijze blijk gaf van een buitengewone ontvankelijkheid. - Merkwaardig, dat het juist een Oostenrijksche moest zijn! - Gedurende haar verblijf in ons land, was er een haar nagenoeg onbekend persoon, geabonneerd op de ‘Reichspost’, die deze vrij regelmatig aan haar doorzond; louter uit behoefte van een ongevraagd en onverwacht genoegen te verschaffen. Maar telkens ook, en tot het allerlaatste toe, als zij die persoon ontmoette, en soms ook schriftelijk, dankte zij hem weer, met innige woorden, voor de steeds durende toezending der krant. En als hij dan afsloeg: ‘O, maar dat is geen moeite en ik heb die krant toch niet meer noodig!’ - dan accentueerde zij: ‘Maar u moet, om dat te kunnen doen, toch elken dag opnieuw aan mij denken met een gunstige en vriendelijke gedachte!’

- Haar ontvankelijkheid erkende niet alleen, maar onderscheidde ook, en waardeerde achter de tastbare daad de ontastbare ziel ervan, en bewees daardoor haar eigen adeldom.

En fijn ook wist Vrouwe Maia Kralik te schrijven (in een brief van 4 Mie 1920) aan het adres der Nederlanders door wier steun in zware tijden ook haar de huisvrouwzorgen iets minder zwaar werden gemaakt:

‘....Uebrigens habe ich durch Sie auch etwas gelernt, das ich früher nicht in diesem Masse wusste. Ich meinte immer: “Geben sei seliger als empfangen.” Und jetzt weiss ich es nicht mehr, ob das ganz richtig

[p. 104]

ist. “Empfangen” ist eine grosse Freude, eine Beglückung. Freilich muss eben so gegeben werden, wie Sie geben, so gütigen, menschlich füllenden Herzens....’

en in een brief van 23 Dec. 1920:

‘Sie sind ein so gütiger Geber. Sie wissen gar nicht wie Ihre einfache, selbstverständliche Art des Gebens das Empfangen leicht und fröhlich macht und nur reine Freude und Dankgefühl auslöst. Ich möchte gerne, dass Sie das durch mich empfinden würden.’

Zulke staaltjes van ontvankelijkheid treffen daarom, omdat ze zoo zeldzaam zijn. Bij honderd malen aanleiding ertoe gegeven, niet één maal wordt werkelijk ontvankelijkheid opgewekt.

Zóó zeldzaam is fijne ontvankelijkheid. En toch, zonder ontvankelijkheid komt geen gave tot zijn doel.

En waar dan ook ergens geen geven, geen uitwisseling plaats heeft, daar kan men niet zonder meer de gevolgtrekking maken, dat er dan ook geen bezit aanwezig is.

Want ook alrijke God kan aan de ziel niets geven, als deze niet vooraf ontvankelijkheid bezit, om zich open te stellen voor Gods gaven. En die ontvankelijkheid, die weer van God gekregen en vermeerderd wordt en ook door de ziele zelf gekweekt, kent de theoloog, in de natuurlijke orde, als ‘potentia naturalis’, in de bovennatuurlijke als ‘potentia obedientialis’. En het geloovige volk weet wel, dat genade niet helpt, of ge moet ‘met de genade meewerken’.

En ontvangen is danken. Ontvankelijkheid is dankbaarheid's eerste uiting. En ook haar schoonste vorm. Want edeler kan dankbaarheid zich niet uiten dan in het wel ontvangen.

En ontvangen is geven en geven is ontvangen. Wie niet ontvangen kan, kan ook niet geven. En de rijkste in het geven is ook de mildste in ontvangen. Gij zoudt zeggen: die hoeft niet meer, die wil niet meer! - en 't is juist andersom. Door den groei van des menschen geestelijk bezit, groeit zijn geestelijke ontvankelijkheid.

En ook in de deugd van ontvankelijkheid moet men zich beproeven op de menschen. Zooals in dankbaarheid, zooals in geven, zooals in alle deugd, als wij er sterk in willen worden tegenover God, dan moeten wij er ons in oefenen tegenover menschen. Dat is noodzakelijk. Onze ware houding ten opzichte van God kennen we uit onze houding ten opzichte van menschen. Immers de genade vervangt de natuur niet en er kan geen bovennatuurlijk leven komen waar het natuurlijke leven ontbreekt. De genade verheft slechts de, tenminste logisch, eerst aanwezige natuur. En daarom, als bij de liefde, zoo bij ontvankelijkheid en trouwens ook bij alle deugd - want liefde is van alle deugd de

[p. 105]

ziel - kan men toepasselijk maken het woord van Sint Jan, hierboven aangehaald op bladzij 272:

Evenwel, wij hebben allen geleerd de vraag van Sint Jan te verstaan - en het is God die door Sint Jan hier spreekt! -: ‘Wie toch zijn broeder, dien hij ziet, niet bemint, hoe zal hij God dien hij niet ziet, beminnen?’ Wij hebben geleerd, dat is geen eigenlijke vraag, waar een antwoord gezocht wordt op dat ‘hoe’. Dat is meer en anders dan een bloote vraag. Dit is een vraag die het antwoord inhoudt. Eén bepaald antwoord: ‘Hoe zal hij?’, dat wil hier zeggen: ‘hij zal niet’.

Daaraan weten wij, of wij waarachtige liefde hebben tot God, als wij waarachtige liefde hebben tot menschen. Onze menschenliefde is kenteeken van onze Godsliefde. En wij moeten onze liefde tot God versterken door gestage oefening van onze liefde (om God, dat spreekt!) tot menschen.

Kralik schrijft om te geven en om te geven schrijft hij zijn eigen werk en schrijft hij over zijn werk’....

WOUTER LUTKIE, priester