Roeping. Jaargang 3

[p. 537]

Het Hilversumsche raadhuisontwerp van W.M. Dudok.

De gemeenteraad van Hilversum heeft het ontwerp voor een raadhuis van W.M. Dudok, waarvan hier een viertal perspectieven worden gereproduceerd, aangenomen. Zedelijk heeft deze raad zich dus aan dit ontwerp gebonden, en, indien geen rekening behoeft te worden gehouden met de mogelijkheid dat een volgende ànders samengestelde raad weer anders beslissen kan, mag men het dus als vaststaand aannemen, dat dit fraaie bouwwerk in Hilversum eens verrijzen zal. De vraag is nu maar: wannéér? In zijn praktijk van gemeente-architect heeft de heer Dudok te Hilversum al meerdere malen gelegenheid gehad om zijn sterk vermogen te ontplooien en zijn kunstkracht heeft zich spontaan en sterk kunnen uitspreken in reeds menig bouwwerk en woningen-complex, die in binnen en buitenlandsche vakkringen bizondere waardeering vonden en Hilversum hebben gemaakt tot een uit het oogpunt van moderne Hollandsche bouwkunst zeer belangrijk centrum, waarheen dezen zomer bijna onafgebroken uit binnen- en buitenland bouwkunstenaars hun excursies maakten. Na de gelegenheden die Dudok tot heden kreeg tot ontplooiing van zijn kunstkracht vond hij in het scheppen van dit raadhuis gelegenheid tot volledige algeheele ontplooiing van zijn bouwkunstig vermogen. Dit raadhuis is het belangrijkste wat hij maakte en allicht zal hij in zijn architectenloopbaan nooit een belangrijker bouwwerk ontmoeten. Het is dus wel zeer begrijpelijk dat, nu na jaren van voorstudie, van plannen-indeeling, van innerlijken arbeid en na al de schoone wisselingen der ontroeringen, smartelijke en blije van het ontstaansproces van een kunstwerk, dit bouwwerk klaar, geschápen is, de architect, bezield van ongeduldig maar schoon verlangen, den gemeenteraad het voorstel deed reeds thans met de grondwerken en de fundamenteeringen - overigens met de sociale tendenz van werkverschaffing! - een aanvang te maken. Het tot stand komen van dit gebouw had dan in vollédigen zin, letterlijk en figuurlijk, vaste basis! Zóó direct wilde echetr de gemeenteraad zich niet binden. Ook dit is psychologisch onmiddellijk verklaarbaar. Dat Dudok's raadhuis een werkelijk schoon gebouw is, daarover is men het in den gemeenteraad vrijwel eens, maar men schrikt terug voor de kosten, die met inbegrip van den reeds plaats gehad hebbenden grondaankoop en de fundeeringswerken, de som zullen beloopen van anderhalf millioen, een kapitaal bedrag, dat de gemeente, ook al tegenover de groot-inkomens van sommige forensen en opgezetenen, aarzelt op haar debet te nemen. Er moet dus op betere tijden, op economisch betere tijden worden gewacht!

[p. 538]

Uitgaande van den noodzakelijken samengang der beginsels van logisch èn schoon bouwen, had de architect zich eerstens af te vragen, wat heden ten dage beteekenis en bestemming van een raadhuis zijn. In de beantwoording van deze vraag deed de terreinkeuze zich voor als een ding van primair belang.

Het oude dorp Hilversum is het type van het weversdorp, maar daar is nauwelijks iets van overgebleven, en om wat er van overbleef heeft zich een tuindorp ontwikkeld. In vroeger tijd, toen het raadhuis naast het karakter van opperst gemeentelijk bestuurgebouw ook de bestemming van rechthuis had, was het consequent, dat men het op de markt bouwde. Naast zijn karakter van bestuursgebouw heeft het raadhuis echter hoe langer zoo meer gekregen de bestemming van kantoorgebouw, voor de omvangrijke gemeentelijke administratie, voortvloeiend uit de zeer uitgebreide overheidsbemoeiing. Een administratiegebouw nu hoort consequent in een rustige omgeving, verwijderd van het drukke rumoerige straatverkeer. De architect heeft dus zijn gemeentehuis ontworpen niet aan het marktcentrum, doch te midden van een betrekkelijk uitgestrekten parkaanleg, die overigens zoo al niet in het centrum der oude gemeente, dan toch ongeveer in het midden van het tuindorp-geheel gelegen is.

Omdat het hier gold het bouwen van een raadhuis voor het uitzonderlijk gemeentetype van het tuindorp, is er naar getracht om de voor een raadhuis noodzakelijke monumentaliteit te bereiken en gelijktijdig een landelijk karakter te behouden. Een landelijk karakter spreekt wel zeer sterk uit het langzaam oprijzen van het gebouw uit zijn omgeving, een zéér rustige gang van horizontalen en uit het innig in elkander grijpen van tuin- en bouwwerk. En monumentaliteit in den typischen primairen zin der synthese van wat verspreid ligt, heeft het gebouw in levendige en aangrijpende schoonheid. Een blik op de reproducties zal daarvan onmiddellijk overtuigen.

◽ ◽ ◽

Vanzelf en noodzakelijk is de heer Dudok trouw gebleven aan de architecturale opvatting, zooals die in de verschillende gebouwen, welke hij reeds voor de gemeente Hilversum ontwierp, tot uitdrukking is gekomen, en waarvan de lezers van Roeping ook reeds een voorbeeld voor oogen hebben gehad in de reproductie van het Muloschoolgebouw in het Meinummer van den tweeden jaargang van dit tijdschrift. Met de symmetrie-traditie is absoluut gebroken. Het gebouw is a-symmetrisch en het bouwkundig effect berust op de massawerking en de verhoudingen der verschillenden bouwdeelen, op den onderlingen samenhang daarvan. De muurvlakken, die met hun weelderige

[p. 539]

massawerking wèl een weelderige detailleering maar toch niet het sobere sierende detail in spaarzame toegepaste lantaarns en bloemafdekkingen missen, zijn op zich zelf sterk-suggestief sierende vlakken met overigens als dominanten de natuurlijk sierende elementen van ramen en deuren daarin. De bouwgeheelen zijn, met aanwending van de actueele bouwstof het beton, vlak overkapt, wat niet enkel logisch is, omdat het moderne kantoorgebouw geen kapruimte noodig heeft, maar utilitair ook even solide is als het hellende dak, waarvan de regen kan afvloeien, èn bovendien aesthetisch zijn effect allerminst mist. Want met de abnegatie van het schuine dak geeft de heer Dudok wel een element van versiering prijs, maar hij wint er een verkieslijker mee, - verkieslijker ómdat het vlak afdekken logischer is, - namelijk dat eener levendige silhoetteering tengevolge van het afdekken der verschillende bouwdeelen op verschillend niveau. Op deze wijze is de manifesteering der interieur-ruimten in de uiterlijke plastiek ook volkomen harmonisch.

Een geweldig contrast met de rustige symphonie der horizontalen vormt de verticaal van den fermen, forschen, mooien toren, die in het a-symmetrische plan het centrale culminatiepunt is, dat het geheele gebouw beheerscht.

Vóór het ingangsfront van het bouwgeheel is in den parkaanleg een vijver ter lengte van dit geheele front geprojecteerd, waardoor aan dien kant het gebouw uit het water en uit zijn eigen schoon spiegelbeeld òprijst.

Dudok is sinds de bovenbedoelde school niet op dezelfde plaats blijven staan. Wanneer men de school vergelijkt met zijn raadhuis ziet men dadelijk, dat de school ruiger, romantischer is, romantischer, dàt is inderdaad het woord. Men zou kunnen spreken van een romantische periode, waaraan Dudok is ontgroeid om te komen tot een eerlijke zelfbeperking waarin zijn architectuur hoe langer zoo meer geteekend wordt door een streng zich oriënteeren op doelmatige ruimet-ontwikkeling. Dit raadhuis is vooral georienteerd op doelmatige ruimteontwikkeling, waaraan de monumentaliteit, het bouwkunstig effect en de sierende elementen zijn ontleend: het sierende element is hier inhaerent aan de structuur van het geheel, aan het dienende wezen van de doelmatigheid.

◽ ◽ ◽

Zoo gaat er een liefelijk-en-tegelijkertijd grootsch idee van monumentaliteit, van strenge synthese, en een geweldige kracht van suggestie uit van dit gebouw. De a-symmetrische vlakbouw geeft hier een wisselende verscheidenheid van onuitputtelijken rijkdom, een wisselende verschel-

[p. 540]

denheid, waarin zich de zuivere eenheid der stijlkundige synthese van het geheel zoo rijk opensbaart. Er is niet enkel een dominante gevel. Er zijn tàl van facetten, die de geheele constructie doen leven en zich telkens opnieuw doen open-baren, al naar het gezichtspunt van waaruit men het geheel beschouwt, een zuivere en waarachtige levendigheid, een spel, een zich voortdurend als bij verrassing verschuiven van de bouwgeheelen ten opzichte van elkaar, een heele symphonie van plastiek, bereikt met de zuiver-uit bouwkunstige middelen, gebaseerd op het kernbeginsel van alle architectuur: 't doelmatig logische en schoone.

◽ ◽ ◽

In de uiterlijke plastiek manifesteert zich de geheele inwendigheid van dit gebouw, de uiterlijke plastiek is de zuivere spiegel der inwendigheid. Dit zou kunnen blijken voor den lezer uit een situatiebeschrijving der dienstlokalen en der representatieve interieurs, doch zulk een beschrijving zou gaan buiten de hier in acht te nemen proporties en ook buiten de bedoeling van dit korte woord geschreven bij het viertal reproducties. Hier dient dus te worden volstaan met de verzekering, dat het zoo is, terwijl wij besluiten met de overtuigde verklaring, dat dit raadhuis een der belangrijkste producten is der Nederlandsche bouwkunst en een der merkwaardigste en schoonste gebouwen van het geheele land zal zijn.

ANTOON COOLEN.