Roeping. Jaargang 3

[p. 154]

Dante's goddelike komedie
De hel

Zang 32

Beschikte ik over ruwe en rauwe rijmen,
zoals 't betamen zou voor 't droeve doodshol,¹⁾
dat dragen moet al de andre Helle-rotsen,

nog forser zou ik 't sap van mijn gedachten
uitpersen, maar dewijl die rijmen falen,
voer ik niet zonder vrees mijn zangen voorwaarts.

Want 't is voorwaar geen taak voor scherts of kortswijl
u de ondergrond van gans 't heelal²⁾ te schildren,
noch voor 'n taal, die ‘paatje’ en ‘maatje’ brabbelt.³⁾

Maar mogen zij mijn vers haar hulp verlenen,
die eens bij Thebe's bouw Amfìon hielpen,⁴⁾
zodat mijn stof en lied niet meer verschillen.

O gij rampzaligste van alle scheps'len,
die woont in 't oord, waar 't hard van valt te spreken,
gij zoudt hier⁵⁾ beter rund of geit geweest zijn!

Toen we onder in de donkre put-schacht waren,
veel lager dan der reuzen voeten stonden,
en ik nog opzag naar de steile rotswand,

hoorde ik mij zeggen ‘Let op uwe schreden,
zodat ge niet vertreedt met uwe voeten
de hoofden der zo zwaar-beproefde broeders.’⁶⁾

Ik keerde me om,⁷⁾ en zag nu ver naar voren
en onder mij 'n meer, dat door de koude
veel meer op glas geleek dan wel op water.

Nooit sloeg in Oostenrijk, in 't winterjaartij,
de Donau om zijn vloed zo harde sluier,
noch ook de Don, ginds onder kouder hemel,

1) De 9de of laatste Hellekring.

2) Dezelfde laatste Kring.

3) Dante bedoelt ofwel: dit is geen taak voor kindertaal, ofwel geen taak voor het jonge Italiaans in tegenstelling met het al zo oude Latijn, dat bovendien de taal was der geleerden en officiële letterkundigen.

4) N.l. de Muzen. Zij verleenden Amfion's lier zulke zoete klanken, dat bij Thebe's bouw de stenen vanzelf naar hem toekwamen.

5) N.l. op aarde.

6) Degene, die spreekt, is Vergilius.

7) Daar Dante vlak voor de wand van de schacht naar omhoog stond te kijken, moest hij zich omdraaien.

[p. 155]

28

als daar het ijs was; want had Pîetrapana

 

of Tambernic⁸⁾ er zich op neergeworpen,

 

zelfs langs de kant had men 't niet horen kraken.⁹⁾

 

 

31

Gelijk de kikkers met de kop uit 't water

 

te kwaken staan, wanneer de boeredeerne

 

te dromen pleegt van 't vrolik arenlezen,¹⁰⁾

 

 

34

zo waren, blauw van kou, de droeve schimmen,

 

totwaar de schaamte troont,¹¹⁾ in 't ijs gestoken,

 

als ooievaars met hunne tanden klepprend.

 

 

37

'n Ieder hield 't gelaat omlaag gebogen,¹²⁾

 

terwijl van kou hun mond, van 't bitter hartzeer

 

hunne ogen onderling getuignis gaven.

 

 

40

Nadat ik eerst 'n wijle in 't rond geschouwd had,

 

zag 'k aan m'n voet twee zò opeengedrongen,

 

dat beider hoofdhaar door elkaar geward was.

 

 

43

‘Zegt mij, gij, die elkanders borst dus vastklemt,

 

wie zijt ge?’ - En beiden keerden nu de hals om,

 

en toen hun blik zich mijwaarts had geheven,

 

 

46

ontrolden de ogen, eerst slechts nat van binnen,

 

ook buitenwaarts nu tranen; maar de koude

 

versteef ze alras en sloot hun de ogen weder.

 

 

49

Geen bout klonk hout aan hout zo vast ooit samen. -

 

Dan stietten ze op elkaar gelijk twee bokken;

 

dùs overheerste hen 'n wilde gramschap.

 

 

52

En eén, die door de koude bei z'n oren

 

verloren had, zei mij met de' ogen neder:

 

‘Wat staart ge ons aan, alsof we 'n spiegel waren?¹³⁾

 

 

55

Zo gij wilt weten, wie ze zijn die twee daar, -

 

het dal, waardoor Bizenzîo's water afstroomt,

 

was van hun vader Albert en hun beiden.

 

 

8) Pietrapana (spreek uit: Pjeetrapana) en Tambernic twee hoge bergen. Welke bergen Dante precies bedoelt is niet zeker. Waarschijnlik bedoelt hij met de eerste 'n hoge berg in Noord-Italië bij Lucca en met de 2de 'n hoge berg in Slavonië.

9) Zoals men weet, is het ijs aan de kant altijd het minst sterk.

10) D.w.z. 's zomersavends en 's zomersnachts.

11) ‘totwaar de schaamte troont’ d.w.z. tot aan hals en hoofd.

12) Uit schaamte om niet herkend te worden.

13) Met 'n zinspeling op het ijs, waarin zij lagen.

[p. 156]

58

Ze ontsproten aan eén schoot;¹⁴⁾ en heel Kaïna¹⁵⁾

 

kunt gij doorzoeken zonder eén te vinden,

 

die meer verdient in deez' gelei te steken.¹⁶⁾

 

 

61

Niet hij, die Artur's hand eens met eén lansstoot

 

de borst en schaduw tegelijk doorkliefde;¹⁷⁾

 

noch ook Foccaccia,¹⁸⁾ noch die met zijn schedel

 

 

64

mij zo belemmert, dat ik niets meer zien kan.

 

De naam van deez' was Sassol Mascheroni;¹⁹⁾

 

zijt gij Toskaan, dan moet ge hem wel kennen.

 

 

67

Maar om niet langer nog met u te spreken,

 

zo weet, dat 'k Cámicion de' Pazzi heette;²⁰⁾

 

'k wacht hier Carlijn, wiens schuld de mijne mindert.’²¹⁾

 

 

70

Dan zag ik zeker duizend aangezichten,

 

verhondst door koude, en 'k beefde van ontzetting

 

en zal dit steeds doen bij bevroren plassen.

 

 

73

En toen we inmiddels naar het midden²²⁾ schreden,

 

waar al wat zwaarte heeft, wordt heengedreven,

 

en ik van koude rilde in 't eeuwig duister, -

14) De twee schimmen, die als bokken op elkaar stietten, waren Alexander en Napoleon degli Alberti, zonen van eén vader en eén moeder. Het dal waardoor de Bizenzio (spreek uit: Bizenzjo) neerstroomt in de Arno, behoorde eens aan hun vader Alberto degli Alberti en was later hun gemeenschappelik bezit. Na eerst hun vader vermoord te hebben, vermoordden zij elkaar. (1282?)

15) ‘Kaïna’ (vgl. Z. 5 v. 107). De laatste Hellekring of Cocytus, waar de verraders gestraft worden, heeft 4 onderafdelingen met 4 soorten van verraders. In de 1e afdeling worden gestraft de verraders van hun bloedverwanten. Deze afdeling heet Kaïna naar Kaïn, de eerste broedermoorder. In de 2e afdeling bevinden zich de verraders van hun vaderland. Deze afdeling heet Antenora, volgens sommigen naar Antenor, die z'n vaderstad Troje verried aan de Grieken. In de 3e afdeling zijn de verraders van hun vrienden. Hij heet Ptolomëa, waarschijnlik naar Ptolomëus, die Simon de Machabeeër als gastvriend aan tafel nodigde, maar hem en z'n zoons verraderlik liet doden. In de 4e afdeling zijn de verraders van hun weldoeners. Hij heet Judecca of Judas-kuil naar de apostel Judas, de aartsverrader.

16) Met bittere spot vergelijkt Dante het koude en harde ijs met gelei.

17) ‘Niet hij....’ enz. Hiermede is bedoeld Mordrec, 'n zoon van Koning Artur, Volgens de roman van Lancelot had hij zijn vader willen doden, maar deze voorkwam hem en doorstak hem de borst met 'n lansstoot. De wonde was zo groot, dat het licht er door drong en de schaduw van Mordrec verdeelde. Daarom zegt Dante, dat Artur borst en schaduw tegelijk doorkliefde.

18) ‘Foccaccia’ (spreek uit: Fokkattsja) dei Cancellieri, 'n berucht edelman uit Pistoja, die enige familieleden doodde.

19) Sassol Mascheroni (spreek uit: Sassol Maskeronie) uit Florence. Uit hebzucht vermoordde hij de enige zoon van 'n broer. Hij werd in 'n vat met spijkers doodgemarteld. Dit feit was algemeen bekend in Toskane. Hierop ziet v. 66.

20) ‘Camicion de' Pazzi’ (spreek uit: Kamitsjoon de' Pattsi), 'n edelman uit de Arno-vallei, ook 'n moordenaar van bloedverwanten.

21) ‘Carlijn’ n.l. Carlino de' Pazzi, 'n bloedverwant van Camicion en nog erger familie-moordenaar. Daarom zegt Camicion, dat zijn schuld naast die van Carlijn als 't ware verbleekt.

22) D.w.z. naar het middelpunt van de aarde.

[p. 157]

76

of 't vrije wil, beschikking was of toeval,

 

ik weet het niet, maar gaande langs de hoofden,

 

trof 'k met mijn voet eén hevig in het aanschijn.

 

 

79

“Waarom vertreedt ge mij?”, riep hij al wenend.

 

Komt gij niet om de boete te verzwaren

 

voor Montapert'; waartoe dan deze kwelling?’²³⁾

 

 

82

En ik: ‘Nu wacht hier wat op mij, mijn Meester,

 

zodat ik nopens deze 'n twijfel oploss';²⁴⁾

 

dan zult ge mij, zoveel ge wilt, doen ijlen.’

 

 

85

Stil stond de Gids; en 't zeide tot de zondaar,

 

die altijd nog bleef bulderen en vloeken,

 

‘Wie zijt gij toch, die dùs op andren afgeeft?’

 

 

88

‘En wie zijt gij, die trekt door Antenora’,²⁵⁾

 

sprak hij, ‘en andren trapt op hunne wangen?

 

Waart ge een, die leeft, 't zou waarlik al te wreed zijn.’ -

 

 

91

- ‘'k Bèn eén, die leeft, en u van dienst kan wezen’,

 

antwoordde ik hem, ‘wanneer ge u de eer mocht wensen,

 

dat ik uw naam opschrijf bij de andre namen.’²⁶⁾

 

 

94

En hij tot mij: ‘Het tegendeel begeer ik.

 

Ga weg van hier en maak het mij niet lastig,

 

want slecht verstaat ge 't vleien in deez' ijs-kuil.’

 

 

97

Toen greep ik hem van achtren vast bij 't nek-haar²⁷⁾

 

en sprak: ‘En toch zult gij uw naam mij noemen,

 

of op uw schedel blijft geen haar meer over.’

 

 

100

En hij tot mij: ‘Al rukt ge mij ook 't haar uit,

 

'k zeg toch niet, wie ik ben en zal 't niet tonen,

 

al beukt ge ook duizendmaal mij op m'n schedel.’

 

 

103

Ik had mijn hand reeds met zijn haar omwikkeld

 

en meer dan éne lok hem uitgetrokken,

 

terwijl hij blafte, de ogen neergeslagen,

23) De schim, die hier spreekt, is zoals uit v. 106 zeker zal worden, de schim van Bocca degli Abbati. Hij verried de Welfen van Florence in de slag van Montaperti (1260). Zie Z. 10 v. 48.

24) Door 't horen van de naam Montaperti, kreeg Dante al 'n vermoeden, wie die schim wel zijn kon. Zeker wist hij het echter nog niet.

25) De Dichters zijn inmiddels aangekomen in de 2de afdeling van de 9de kring, waar de verraders van hun vaderland gestraft worden. Zoals gezegd, heet deze afdeling Antenora naar Antenor.

26) N.l. als de Dichter weer op aarde zal zijn en zijn bevindingen uit de Hel zal mededelen.

27) Dante was vergramd, omdat de verdoemde z'n naam niet wou noemen. Zie v. 87.

[p. 158]

106

toen luid 'n ander riep: ‘Wat heb je Bocca?

 

Is 't niet genoeg te klepp'ren met de kaken,

 

dat je ook nog blaft? Wat voor 'n duivel slaat je?’ -

 

 

109

- ‘Nu zult gij, 't is mijn wil, geen woord meer spreken,

 

kwaadaardige verrader. Tot uw schande,

 

zal ik van u de waarheid ginds doen horen.’

 

 

112

- ‘Ga heen; vertel al wat ge wilt’, hernam hij;

 

‘maar zwijg ook niet, zo ge ooit hieruit mocht raken,

 

van hem, die nu zo vlug z'n mond kon roeren,

 

 

115

Hij toch beweent hier 't zilver van de Fransen.

 

“Ik zag”, kunt ge eenmaal zeggen, die van Duera²⁹⁾

 

daar waar de zondaars rusten in de koelte’.

 

 

118

En vraagt men u naar andren, die daar waren,

 

ter zij van u staat die van Beccharìa,

 

die door Florence de keel werd afgesneden.³⁰⁾

 

 

121

Gianni del Soldanier³¹⁾ bevindt zich, meen ik,

 

meer ginds met Ganelloen³²⁾ en Tebaldello,

 

die, toen men sliep, Faenza's poort deed oopnen.’³³⁾

 

 

124

Wij hadden ook deez' schim alweer verlaten,

 

toen 'k in 'n bijt twee³⁴⁾ dùs zag ingevroren,

 

dat de èen z'n hoofd het andre tot 'n hoed was.

 

 

127

En evenals men brood verslindt uit honger,

 

zo knaagde hij, die boven lag, aan de andre

 

daar waar de hersenpan zich aan de nek sluit.²⁸⁾

29) “die van Duera” (spreek uit: Dwera). D.i. Buosa van Doaria of Duera uit Cremona. Hij verried Manfred en de Gibellijnen door de Fransen te helpen bij de overtocht van de rivier de Oglio. (1265). Hiervoor zou hij van Karel van Anjou 'n grote som zilver ontvangen hebben.

30) ‘die van Beccheria’ (spreek uit: Bekkerìa) d.i. Don Tesauro di Beccheria, abt van Volombrosa, kardinaal-legaat van Paus Alexander de Vierde naar Florence. Hij zou met de Gibellijnen samengespannen hebben en werd nu door de Welfen te Florence onthoofd. (1258).

31) ‘Gianni del Soldanier’ (spreek uit: Dzjanni del Soldaanjeer), Florentijns edelman die in 1266 van de Gibellijnen overliep naar de Welfen.

32) Ganelloen, de bekende verrader van Karel de Grote en Roeland.

33) ‘Tebaldello’, 'n burger van Faënza, die bij het beleg dier stad door de Fransen 's nachts de poort opende voor de vijand.

34) Zoals uit de volgende zang zal blijken, zijn deze twee schimmen graaf Ugolino della Gherardesca, podestà van Pisa en Ruggieri degli Ubaldi, aartsbisschop van die stad. De eerste zou zijn vaderstad verraden hebben; de tweede liet Hugolino opsluiten in de z.g. Hongertoren, ofschoon hij eerst zijn vriend was. Ugolino was dus 'n verrader van z'n vaderland, Ruggieri van zijn vrienden. We moeten hieruit besluiten, dat de Dichters zich nu juist bevinden op de grens van Antenora en Ptolomëa.

28) De ene verrader verraadt hier de andere.

[p. 159]

130

Niet anders knaagde uit razernij en wraakzucht

 

Tydeūs weleer aan Menelippus' slapen³⁵⁾

 

als deez' nu deed aan 't hoofd en de andre delen.

 

 

133

‘O gij, die door uw allerbeestlikst woeden

 

uw haat toont jegens hem, die u tot spijs dient,

 

zeg mij 't waarom’, sprak ik, ‘en ik beloof u,

 

 

136

dat, - hebt gij grond om over hem te klagen,

 

en ken ik uwe namen en zijn misdrijf,

 

ik op de wereld u nog zal belonen,

 

 

139

mits zij, waarmede ik spreek, nog niet verdord is.’³⁶⁾

C. KOPS, O.F.M.

35) Tydeūs, een der Zeven tegen Thebe, was door de Thebaan Menelippus dodelik gewond. Hij had echter nog de kracht om ook zijn vijand neer te vellen. Stervend liet hij zich diens lijk brengen en begon aan de slapen te knagen. (Statius' Thebais b. 8).

36) D.w.z. als mijn tong door de dood nog niet verstijfd is.