Roeping. Jaargang 3

[p. 127]

Bij 'n nieuwe kerk

In de eerste jaargang van dit maandschrift (1e deel, blz. 211) heb ik naar tekening 't kerkje van Leveroy uitvoerig besproken. Nu is dit werk van bouwmeester Wielders voltooid, en sinds Pasen in gebruik genomen.

Ofschoon ik in 1922 't geheel en de biezonderheden van deze bouw besproken heb, moet ik na twee jaar hier toch 'n vervolg op geven, dunkt me: uit respekt voor de lezer, die belang stelt in de nederlandse kerkbouw, en tevens uit respekt voor 't beginsel, dat in de architektuur van heden bewust wordt nagestreefd.

Dit beginsel is eenvoudig: doelmatige ruimte-beheersing door eigentijds materiaal, dus in eigentijdse vormen.

'n Betoog over de waarheid van dit beginsel mag in 1924 als tijdverlies worden aangerekend: 't aantonen echter van z'n mooie vervulbaarheid is géén tijdverlies, omdat 't, ook in de bouwkunst, geen zeldzaamheid is: 'n knap teoretikus te ontmoeten, die nochtans 'n slap praktikus blijkt te zijn.

Vandaar de betrekkelik nog weinig goed-geslaagde eigentijdse kerken: maar tevens ook de begrijpelike achterdocht van 't publiek tegenover de eigentijdse kerkbouw.

En juist daarom verheug ik me zozeer over dit noord-limburgs kerkje, omdat 't de mooie vervulbaarheid van 't onweerlegbaar bouwbeginsel beslist zal aantonen aan elk onbevooroordeeld beschouwer: en beter dan 'n strijd-artiekel zal bijdragen: om ons te ontwennen aan de onbezielde en onbezielende historiese namaak-architektuur, die zowel de techniese vervolmaking van onze kerk-bouw, als de psychiese uitbloei van onze kerk-bouwers zo lange jaren heeft tegengewerkt, en bij 't volk, ja zelfs bij volks-voorlichters, romaans en goties synoniem heeft gesteld met rooms-katoliek.

◽ ◽ ◽

Er is 'n ongelukkige wijziging gekomen. Op 't oorspronkelik plan stond de toren, op zij en in 't midden geschraagd, op stevige voet: in werkelikheid echter (zie afbeelding) rijst de ronde hoek, die westen zuidkant mals verbindt, niet meer logies en veilig omhoog, maar steekt kaal als 'n spil de grond uit. 'n Jammerlik verschijnsel. Ik hoop, dat noch bouwheer noch bouwmeester daarvan de oorzaak zijn.

De kleine vensters in deze kerk zijn gedeeltelik van Joep Nicolas. Zolang de hele venster-oppervlakte door deze begaafde kunstenaar nog niet is uitgevoerd, zal z'n werk te hevig blijven aandoen. Wat 'n

[p. 128]

prachtige gloed deze glas-kunst in de ruimte zal werpen, bewijst nu al de kleine doop-kapel.

De beschildering achter 't fraaie hoog-altaar kon me op 't moment, dat ik ze zag, niet bevallen: de heer Capiaux had de bedoeling de lijn van de drie zich vernauwende bogen in 't priesterkoor, door te zetten, om zo de aandacht van 't oog vanzelf fel te richten op 't centrale Geheim van 't tabernakel. Maar te zeer zelfstandig in kleur, te druk van figuur, en daardoor de opmerkzaamheid trekkend op haar-zelf en aftrekkend van 't heilig Middelpunt, bleek deze beschildering deze nobele bedoeling niet te kunnen verwerkeliken. Of 'n vermildering van tint dit nog heeft kunnen verhelpen, betwijfel ik zeer.

◽ ◽ ◽

Dit kerkje heeft al menig verknochte aan historiese stijlen verzoend met de nieuwe bouw-idee: juist om z'n aanvaardbare vormgeving, die, vanuit de konstruktie zelf ontstaan, daarom zo eerlik en zonder pretentie zich aanbiedt. Helder is deze stijl, die wel is waar op sommige momenten, zoals in de oprijzende daken, de nuchterheid benadert, maar in 't algemeen dit grote voorrecht brengt: zich vrij te weten van de schijn, en de oprechtheid te ontmoeten.

Wat is 't ook biezonder weldadig te zien: dat weer 't hoofd-altaar gerespekteerd wordt, in 't helder besef van 'tgeen er nu eigelik in de roomse kerk geschiedt in de godsdienstige bijeenkomsten. We leken dit schandelik vergeten te zijn: de offerende gemeenschap was zich van geen offer bewust, gesplitst in bidders-onder-de-mis: en als bidder-van-de-Mis fungeerde veraf en vaak onzichtbaar de onbegrepen priester. De liturgisten brengen zo langzaam aan, 't besef van 't gemeenschappelik offer weer bij, en de jonge kerk-bouw zorgt voor de praktiese uitvoerbaarheid, en geeft ons de éne en allen verzamelende ruimte, en in die ruimte: de offertafel, duidelik en heersend.

◽ ◽ ◽

Toch zijn we pas aan 't begin van wat ik zou willen noemen: 't verkrijgen van 'n eucharistiese kerk-ruimte. Onder meer moet deze beschermd worden tegen de kleur-woede van dat soort kerk-schilders, die te veel schilder zijn, om, onderdanig aan de architektuur, de bouwlijn te eerbiedigen, en 't vlak niet te vernietigen. De beschildering der kerk te onttrekken aan 't opper-toezicht van de bouwmeester, is 'n gevaarlike onderneming.

Nog groter waakzaamheid eist de alom-verbreide beelden-manie, handig ge-exploiteerd door fabriekanten in religieuze artiekelen. Waar-

[p. *5]

DE TOREN MET WEST- EN ZUIDGEVEL

[p. *6]

DE KERK TEN NOORDEN EN WESTEN

[p. 129]

door niet enkel 't karakter van offerplaats verloren gaat, maar tevens de banaliteit tot in ons heiligste gebouw weet door te dringen. 'n Overdreven bezorgdheid om 't gevende volk niet te kwetsen door 'n weigering, geeft plaats in de kerk aan deze ergerlikheden. Wanneer in kwesties van geloof en zeden onbeschroomd leiding gegeven wordt, waarom dan ook niet op dit voorname punt: de uiterlike vormen der devoties. Liever lelike beelden, dan verstoorde zielen: laat staan, dat dit waar is: maar met wat takt en voorlichting valt hier veel verstoordheid te voorkomen, en veel wezelik schoons te verkrijgen. Helaas, dit wordt in menig geval verzuimd, en dit verzuim is één der oorzaken, waarom in blanke onbewustheid 't kerk-volk van heden nog zo veel z'n voorkeur geeft aan wat op z'n minst genomen, middelmatig van kunstwaarde is, en dat 't zo bitter weinig begrijpt van 't ware en nobele werk onzer begaafde jongeren.

Is deze beperking in 't bijkomstige, en dit verweer tegen de banaliteit van 't religieuze artiekel, niet 'n nieuwe, maar wezelik dringende vorm van eerherstel aan Jezus Christus? 't Is wel verwonderlik, dat in deze eucharistiese dagen zo weinig daarover gesproken en geschreven is.

Laat 't kerkje van Leveroy ook daarin 'n voorbeeld zijn.

M. MOLENAAR, M.S.C.