Roeping. Jaargang 3

Dante's goddelike komedie
de hel

Zang 31

Dezelfde tong, die eerst 'n beet mij toebracht,
zodat zij de ene en de andre wang mij kleurde,
bood later mij de beker der genezing.¹⁾

Zò hoorde ik, dat de lans, die door Achilles

en door diens vader werd hanteerd, gewoon was,
om eerst iets kwaads en dan iets goeds te brengen.²⁾

Wij keerden 't jammer-volle³⁾ dal de rug toe
op de oever,⁴⁾ die 't aan alle kant omgordelt,
en staken toen dwars over,⁵⁾ zonder spreken.

'tWas minder daar dan nacht, maar ook geen dag meer,⁶⁾
zodat mijn blikken weinig voorwaarts drongen;
doch in mijn oren klonk 'n zware horen,

zo luid, dat hij de donder hees gemaakt had,
terwijl mijn ogen, die hem tegensnelden,
geheel naar éne plaats getrokken werden.

Na 't vreeslik bloedbad, dat de grote Karel
zijn vrome paladijnen deed verliezen,
klonk niet zo oorverdovend Roelands horen.⁷⁾ -

1) ‘Dezelfde tong’ d.i. de tong van Vergilius, die Dante eerst berispte (zie Z. 30 v. 131-132) en daarna bemoedigde en vertroostte. (zie Z. 30 v. 141-145).

2) De lans, die Achilles eens geerfd had van zijn vader Peleus, bezat volgens de sage het vermogen degenen, die ze eerst had gewond, later weer te genezen òfwel door eenvoudige aanraking òfwel door het roest van haar punt. Zie Ovid. Metam. b. 12 v. 112 en b. 13 v. 171-172.

3) D. i. de 10de of laatste Gruwel-groeve.

4) Zie Z. 29 v. 52-53.

5) De beide Dichters liepen dus regelrecht aan op de diepe Helle-put, waarover al gesproken werd in Z. 18 v. 4-5.

6) Er hing dus 'n zware schemer.

7) Deze verzen zien op de nederlaag bij Roncevaux in de Pyreneeën. Hier werd de achterhoede van het leger van Karel de Grote, die zich uit Spanje terugtrok, door 'n overmacht van Saracenen overvallen en totaal vernietigd. Onder de gesneuvelde paladijnen van Karel bevond zich ook de dappere en beroemde Roeland. Om Karel te waarschuwen blies de stervende Roeland zo geweldig op zijn horen, dat de slapen hem berstten en dat zijn vreeslik hoorngeschal mijlen ver te horen was.

[p. 98]

19

Niet lang nog hield ik 't hoofd derwaarts⁸⁾ geheven,

 

of 't was me, als zag ik vele hoge torens;

 

dies ik: ‘Spreek, Meester, wat voor stad is deze?’

 

 

22

En hij tot mij: ‘Daar door de duisternissen

 

uw blik van al te ver vooruit wil dringen,

 

gebeurt het, dat ge dwaalt in uw verbeelding.

 

 

25

Ginds aangekomen, zult ge wel ontwaren,

 

hoezeer het zintuig zich bedriegt door de afstand;

 

spoor dus u zelf wat aan tot groter snelheid.’

 

 

28

En liefdevol mij bij de hand nu nemend,

 

sprak hij: ‘Opdat de zaak u minder vreemd schijn',

 

zo weet, voór wij te samen verder schrijden,

 

 

31

zo weet, dat 't geenszins torens zijn maar reuzen;

 

ze staan daar in de put⁹⁾ rondom z'n oever,

 

neerwaarts vanaf de navel, allen samen.’ -

 

 

34

Gelijk, wanneer het wolkenfloers vaneenscheurt,

 

het oog allengs herbeeldt, wat eerst de nevel,

 

die heel de lucht verzwaart, ons hield verborgen,

 

 

37

dùs, wijl m'n blik de zwarte lucht-laag kliefde,

 

en wij al meer en meer bij de oever kwamen,

 

verzonk de waan, en klom de vrees mij hoger.

 

 

40

Gelijk toch op de ronding van z'n ring-muur

 

zich Montereggion¹⁰⁾ kroont met vele torens,

 

zo droeg hier de oever, die de put omcirkelt,

 

 

43

als torens in het rond, de bovenlijven

 

der gruwbre reuzen, die Jupijn nog immer

 

vanuit de hemel dreigt, wanneer hij dondert.¹¹⁾

 

 

47

En 'k zag van eén¹²⁾ alreeds gelaat en schouders,

 

de borst, en van de buik 'n groot gedeelte,

 

en, langs de zijden neerwaarts, bei z'n armen.

8) Zie v. 15.

9) De put, al aangeduid, zoals gezegd, in Z. 18 v. 4-5, is 'n diepe schacht, die de toegang vormt tot de 9de of laatste Hellekring, waar de verraders gestraft worden. Als bewakers van deze toegang en de 9de Kring zien we hier de reuzen of Titanen, die eens opstonden tegen de goden en ze uit de hemel wilden jagen. Bij hen bevindt zich ook de bijbelse reus Nemrod, die door z'n toren van Babel als 't ware ook de hemel wilde bestormen. In hun sombere grootheid zijn de reuzen hier tevens de symbolen van geweld en verraad.

10) ‘Montereggion’ (spreek uit: Monteredzjon), 'n oud kasteel nabij Siëna met 40 (?) torens op z'n ringmuur.

11) Telkens als de reuzen het in de Hel horen donderen, denken zij met angst terug aan de slag van Flegra ('n dal in Thessalië), toen ze de hemel wilden bestormen, maar door Jupiter doodgebliksemd werden. (vgl. Z. 14 v. 58.)

12) Deze reus, als blijken zal uit v. 76, is Nemrod.

[p. 99]

49

Gewis, Natuur bewees aan de aarde 'n weldaad,

 

toen ze afliet zulke wezens nog te scheppen,

 

om Mars zijn grootste helpers weg te roven.¹³⁾

 

 

52

En rouwt zij niet om olifant noch walvis, -

 

wie scherper ziet en schouwt, zal om die reden

 

haar wijsheid en beleid nog hoger achten.

 

 

55

Want waar het hoger licht van rede en oordeel

 

zich voegt aan grove kracht en boze neiging,

 

kan zich de mens geen enkel bolwerk maken.¹⁴⁾

 

 

58

Zijn aangezicht¹⁵⁾ geleek me in lengte en breedte

 

op de Appel van 't Sint-Pietersplein te Rome;¹⁶⁾

 

en naar verhouding waren de andre leden.

 

 

61

Zo liet dus de oever, die tot schootsvel strekte

 

van 't midden tot omlaag, van 't bovenlichaam

 

nog zoveel zien, dat om aan 't haar te raken,

 

 

64

drie Friezen¹⁷⁾ zich vergeefs beijverd hadden;

 

want 'k schatte hem op dertig grote palmen

 

vandaàr, waar zich 'n man de mantel vastsnoert.

 

 

67

‘Raphel maì amech izàbi almi’,¹⁸⁾

 

begon nu de onbehouwen muil te brullen,

 

die zachter klanken wis niet voegen zouden.

 

 

70

‘Onnoozle ziel’, dùs sprak tot hem m'n Leidsman,

 

blijf bij uw hoorn, en zoek bij hem ontspanning,

 

als toorn of andre drift uw bloed in vlam zet.

 

 

73

Zoek aan uw hals, en 't koord zult gij daar vinden,

 

dat hem gebonden houdt, ziel vol verwarring;

 

en zie, hoe hij uw brede borst omslingert.’

13) Door hun geweldige lichaamskracht en grootte waren de reuzen vanzelf uitstekende dienaars voor de oorlogsgod Mars.

14) De zin van v. 52-57 wordt door Haghebaert aldus weergegeven: ‘De natuur brengt nu nog reusachtige dieren voort, maar geen reuzenmenschen meer, en dat is geheel recht en voorzichtig gedaan. Immers de reusachtige dieren hebben geen verstand, en de mensch kan tegen hen de schranderheid van zijn vernuft gebruiken. Maar aan de reuzen, die zelve verstand hebben, wie kan wederstaan?’

15) ‘Zijn aangezicht’ n.l. van de reus uit v. 46.

16) Deze Appel is een verguld bronzen pijnappel, die oorspronkelik het Mausolëum (de Engelenburcht) van keizer Hadrianus of het Pantheon bekroond had. In Dante's tijd bevond hij zich onder de portiek aan het voorplein van de oude Sint Pieterskerk. Tegenwoordig is hij opgesteld in de tuinen van het Vatikaan. Zijn hoogte bedraagt 2½ Meter.

17) De Friezen stonden in Dante's tijd bekend als zeer groot van gestalte.

18) 'n Onverstaanbaar duivelstaaltje, zoals Pluto uitsloeg bij de ingang van de 4de Hellekring. (zie Z. 7 v. 1.)

[p. 100]

76

Dan zei hij mij: ‘Hoor deez' zich zelf verraden;

 

dit is die Nemrod,¹⁹⁾ door wiens stout verzinnen

 

niet meer eén taal op aarde wordt gesproken.

 

 

79

Nu weg van hem; verspillen wij geen woorden!

 

Voor hem klinkt iedre taal, gelijk voor andren

 

de zijne, want geen sterveling verstaat ze.’

 

 

82

Dan, links gewend, vervolgden we onze reistocht

 

en vonden spoedig op 'n boogschot afstand

 

'n andere reus, veel woester nog en groter.

 

 

85

Wie hier de meester was om hem te boeien,

 

ik kan 't niet zeggen, maar gebonden waren

 

hem de armen, de éne voór, de rechter achter,

 

 

88

door middel van 'n keten, hem omslingrend

 

vanaf de hals, zodat hij 't bovenlichaam

 

omwonden hield tot met de vijfde kronkel.

 

 

91

‘Deez' trotsaard hier wilde eens bewijzen geven

 

van zijne sterkte tegen de Oppergodheid,²⁰⁾

 

sprak nu mijn Gids, ‘dus kreeg hij deez' beloning.

 

 

94

Hij heet Fialtes²¹⁾ en zijn proefstuk gaf hij,

 

toen 't reuzen-rot het godendom deed siddren.

 

Nooit, nooit beweegt hij meer de opstandige armen.’

 

 

97

En ik tot hem: ‘Als 't kan, zou ik wel wensen,

 

dat ik van Briareūs' wanstaltig wezen

 

eens kennis nemen kon met eigen ogen.’²²⁾

 

 

100

Hij nu hernam: ‘Antëus²³⁾ zult ge aanschouwen

 

hier zeer nabij; hij spreekt en torst geen keten²⁴⁾

 

en draagt ons naar de bodem aller boosheid.²⁵⁾

19) ‘Nemrod’: de eerste koning van Babylon. Hij werd de oorzaak van de z.g. Babyloniese spraakverwarring.

20) N.l. Jupiter.

21) Fialtes was 'n zoon van Neptunus en Iphimedia. Hij en z'n broer Otus stapelden de bergen Ossa en Pelion op de Olympus om de hemel te bestormen.

22) Briareus of Egeon, 'n zoon van Uranus en Terra, 'n reusachtig monster met 100 armen en 50 monden. De nieuwsgierigheid van Dante om dit monster te zien was gewekt door de beschrijving, die Vergilius er van geeft in de Aenëide b. 10 v. 565 vggll.

23) ‘Antëus’, eveneens 'n zoon van Uranus en Terra.

24) Hij is niet geboeid, waarschijnlik, omdat hij geen deel genomen had aan de strijd der Titanen tegen de Goden. (zie v. 119-120.)

25) ‘de bodem aller boosheid’ d.w.z. de bodem der Hel.

[p. 101]

103

Die gij wilt zien,²⁶⁾ bevindt zich heel wat verder,

 

en is geboeid en van gestalte als deze;²⁷⁾

 

alleen schijnt hij van aangezicht nog woester.’

 

 

106

Nooit beefde en trilde de aarde zo geweldig,

 

dat zij aldus 'n toren zelfs deed beven,

 

als nu Fialtes plots begon te schudden.

 

 

109

Toen was ik angstiger dan ooit voor sterven;

 

en meer dan zulk 'n angst was ook niet nodig,

 

indien mijn oog de boeien niet aanschouwd had.

 

 

112

We gingen weder voorwaarts en we kwamen

 

nu bij Antëus, die vijf ellen zeker,

 

het hoofd niet meegeteld, nog uit de put stak.

 

 

115

‘O gij,²⁸⁾ die in het dal vol lotsverwissling,²⁹⁾

 

waar Scipio zo groot 'n roem mocht erven,

 

toen Hannibal daar met de zijnen vluchtte,

 

 

118

wel meer dan duizend leeuwen buit gemaakt hebt,³⁰⁾

 

en die, hadt ge in de grote strijd uw broedren

 

eens bijgestaan, - als blijkbaar nog geloofd wordt, -³¹⁾

 

 

121

der aarde zonen hadt doen zegepralen,

 

zet ons omlaag, (en 't wekke niet uw afkeer)

 

 

 

daar waar de kou Cocytus'³²⁾ golven kluistert.

124

Doe ons niet gaan naar Titius noch Typhon;³³⁾

 

deez'³⁴⁾ kan u geven, waarnaar hier verlangd wordt;³⁵⁾

 

buig u dus neer en laat de lip niet hangen.

 

 

127

Nog kan hij in de wereld roem u geven,

 

dewijl hij leeft en lang nog meent te leven,

 

zo voór zijn tijd hem 's hemels gunst niet oproept.’

26) N.l. Briareūs.

27) Waarom Vergilius hier Briareūs' beschrijving uit de Aenëide verloochent, weet ik niet.

28) ‘O gij’ n.l. Antëus.

29) het dal vol lotsverwisseling is het dal van Bagrada bij Zama in Noord-Afrika. Terecht noemt Dante het vol lotsverwisseling, omdat daar Hannibal na vele overwinningen nu zelf verslagen werd door Scipio. Volgens Lucanus. Pharsal. b. 4 v. 590 ss woonde Antëus in het Bragada-dal.

30) Antëus stond bekend als 'n beroem leeuwejager.

31) Om Antëus gunstig te stemmen, vleit Vergilius hem met deze ongelooflike veronderstelling. ‘Maar de hoovaardigheid ziet zoo nauw niet,’ zegt Haghebaert.

32) ‘Cocytus’: de laatste grote Helle-rivier.

33) Titius en Typhon: twee andere reuzen, die zich in de nabijheid bevonden.

34) Deez' d.i. Dante.

35) N.l. roem. (zie z. 127). Dit is de laatste maal, dat het zinspelen op roem de verdoemden gunstig zal stemmen. In de 9de Kring of diepste Hellekuil verlangen de verdoemden alleen vergetelheid. (zie Z. 32 v. 94.)

[p. 102]

130

Zò sprak de Meester; en de reus stak haastig

 

de handen uit en greep hem, met die handen,

 

wier harde greep eens Herkules gewaar werd.³⁶⁾

 

 

133

Vergilius, toen hij zich grijpen voelde,

 

zei mij: ‘Kom hier, zodat ik ù kan grijpen.’

 

Toen deed hij zò, dat wij eén bundel werden.³⁷⁾

 

 

136

Als de aanblik is der Carisenda-toren³⁸⁾

 

waar zij vooroverhelt, wanneer de wolken

 

er overgaan, zodat zij schijnt te vallen,

 

 

139

dùs scheen Antëus mij, toen ik, vol spanning,

 

hem buigen zag; en 'k voelde toen eén oogwenk,

 

dat ik heel graag 'n andre weg gegaan was.

 

 

142

Maar zacht liet hij ons neder op de bodem,

 

wiens muil èn Lucifer èn Judas opslokt;³⁹⁾

 

niet lang nochtans bleef hij aldus gebogen,

 

 

145

maar als 'n mast-op-'t-schip hief hij zich opwaarts.

C. KOPS, O.F.M.

36) Herkules worstelde eens met Antëus. Telkens echter als de reus in aanraking kwam met de aarde, kreeg hij nieuwe krachten en het kostte de heros dan ook geweldig veel moeite om zijn tegenstander ten onder te brengen. Vgl. Luc. Phars.

37) Vergilius omsloot Dante vast met zijn armen.

38) 'n Scheve toren in Bologna.

39) Zie Z. 34 v. 20 en v. 62.