Roeping. Jaargang 3

[p. 36]

Moderne muziek

Veel wordt er geklaagd, dat men de moderne muziek niet ‘begrijpen’ kan.

Degenen, die zich zóó uitdrukken, verspreken zich natuurlijk, want de meest onstoffelijke der zinnelijke kunsten is niet te begrijpen, ze wordt gewaardeerd, ‘mooi-gevonden’ al of niet en nu doet zich aan den leek-hoorder dit eigenaardige geval voor: hij hoort op een goeden keer een of ander beroemd orkest of een solist van allereerste reputatie muziek uitvoeren, welke hem afschuwelijk, hard, onaangenaam, ja soms belachelijk voorkomt en nu redeneert hij aldus: ‘Dat orkest of die solist zouden toch zulk een onverstaanbaren klankenwirwar niet uitvoeren, indien zulks geen beteekenis had; daarvoor is hun naam mij borg, ik begrijp niet, dat zij ze toch uitvoeren of ik begrijp die muziek niet.’ Tweemaal: begrijpen. Den eersten keer juist gebruikt, den tweeden keer niet.

Want wat ‘begrijpen van muziek’ zeggen wil, ligt buiten hun bedoeling. Het is toch mogelijk om aan iemand op duidelijke wijze den vorm eener sonate of symphonie van Beethoven uit te leggen; ten slotte begrijpt men dan den bouw, den gang der thema's en motieven, waarom het thema hier zus en daar zoo opduikt, hoe de eene zin door variatie uit den anderen voortvloeit enz enz. Maar zulk ‘begrijpen’ kan ook een werk gelden, dat eveneens den sonaten-vorm van Beethoven ten grondslag heeft, doch zóó weinig van ‘geestelijken inhoud is voorzien’ door een talentloos componist, dat bij alle begrijpen toch alle waardeeren uitblijft.

De intense schoonheid der muziek ligt juist on-grijpbaar, niet in de noten, maar in het mysterie, dat achter noten leeft, dat niet in noten of woorden uitgedrukt kan worden; het is de sfeer van de muziek, die in waarheid on-grijpbaar, dus niet te begrijpen is.

Neen, de leek-hoorder bedoelt het dan ook anders; hij vindt die moderne muziek rechtuit gesproken leelijk, een uitdrukking, die aan duidelijkheid niets te wenschen overlaat, en die nu euphemistisch wordt geparafraseerd als: ‘ik begrijp die muziek niet’.

◽ ◽ ◽

Uit het bovenstaande zal volgen, dat muziek dan ook niet begrijpelijk gemaakt kàn worden: Stel: iemand ziet de logica van een of andere wiskundige formule niet in; nu is het mogelijk, dat een mathematicus klaar en duidelijk den niet-begrijpende alle verhoudingen uitlegt, zoodat deze ten slotte beaamt, dat hij wèl begrijpt. Ieder voelt en weet en ondervindt, dat zulk een verklaring bij muziek niets baat.

[p. 37]

Toch verlangen velen naar een toenadering. Deze nu kan ‘Roeping’ aan zijn lezers wel brengen, en met dit doel wordt de artikelen-reeks onder bovenstaanden titel dan ook begonnen en voortgezet. Inlichtend en voorlichtend kan er over den groei in de muziek wel gesproken worden en met het oog op den verscheiden lezerskring zal dit zoo weinig mogelijk in vak-technische termen gebeuren. Ook zal het niet dienstig zijn, in duistere, (quasie) verheven taal een reeks algemeenheden te debiteeren, zooals dikwijls te lezen en te hooren valt, waardoor de lezer niet eens het geschrevene kan verstaan, laat staat het be-schrevene. Er wordt alleen liefde en onbevangenheid gevraagd. Zonder deze twee gidsen is het onmogelijk het onbekende gebied te naderen of te betreden.

Onbevangenheid!

Toe ernstig, streng en onafwijsbaar wordt deze niet geleerd door de geschiedenis!

Lachen we thans niet om den beschermheer van Mozart, keizer Joseph, die nog zwoer bij Hasse en Piccini en zijn beschermeling zachtkens verweet te ver te gaan (dus te modern te zijn!) door schampertjes op te merken: ‘Zu schön für unsere Ohren und gewaltig viel Noten, lieber Mozart’? Op deze eeuwig-wederkeerende bedenking tegen het nieuwe volgde Mozarts antwoord: ‘Grad so viel Noten, Ew. Majestät, als nötig sind!’ ook het eeuwig-geldende motief voor elke verniewing inhoudend n.l. de noodzakelijkheid, waaraan de kunstenaar niet weerstaan kan, om van het betreden pad af te wijken, of nieuwe gebieden in te trekken.

Was het vierstemmige begin-accoord van Beethovens Eerste Symphonie (c-e-g-bes; een dissonant dus!) al niet een revolutionaire zet en ontketende de groote vooruitgang en geweldige, onverwachte nieuwigheid van de Derde geen storm van critiek-verontwaardiging?

In Amsterdam leven nog ouden van dagen, die uit hun heel vroegen muzikanten-jeugd weten, dat bij de eerste uitvoering van Wagners Walküren-Ritt in Amsterdam een paar brutale tweede-violisten het Wilhelmus er door heen speelden, omdat zulks in dien allerverschrikkelijksten geluidschaos (zooals men toen meende!) toch niet opgemerkt werd!

Wat heeft Berlioz niet te verduren gehad aan miskenning, spot en hoon voor zijn nieuwe gedurfdheden. En toch sprak ik eens een bekend orkestdirigent, die na een repetitie van Ravel's muziek verklaarde: ‘Het is me, of ik een liter absinth gedronken heb! In Berlioz hoor je nog een drieklank, hier nooit meer!’ En toch, welk een kinderspel is het werk van Debussy, Ravel en andere componisten uit dien thijd, in harmonisch opzicht alweer vergeleken bij de aller-jongste auteurs!

[p. 38]

Ja, welk een principieel verschil is er niet tusschen het eerste en latere werk van componisten, die nauwelijks de vijftig-jaar hebben overschreden! Den Ravel van de beroemde piano-Sonatine waant men uit een ander tijdperk, wanneer men b.v. zijn Sonate hoort voor viool en violoncel, en tusschen den Schönberg in ‘Pelléas und Mélisande’ en in ‘Pierrot Lunaire’ gaapt een onoverbrugbare kloof. Zóó, dat men zich afvraagt of in den éénen mensch beide uitingen wel waarachtig noodzaak waren.

Het eene maant ons tot onbevangenheid, het ander tot voorzichtigheid. Immers er is nog nimmer een nieuwheid, hoe hoorn-dol ook, ontstaan, of ze werd verdedigd met den uitroep: ‘Er móet vooruitgang zijn!’ en er is geen enkele waarachtige vooruitgang geweest, of er waren wantrouwige veroordeelaars, die slechts uit behoudzucht redeneerden.

En ten slotte: op geen gebied is de gave des onderscheids zóó moeilijk te ontwikkelen als in de muziek, omdat het materiaal dezer kunst ons niets leert. Mahler zeide het immers zoo juist: ‘Das Wichtigste steht nicht in den Noten’.

(Wordt voortgezet)

THEO VAN DER BIJL