Roeping. Jaargang 2

[p. 346]

Dante's goddelike komedie
De hel

Zang 27

Reeds stond de vlam weer recht en onbewogen
daar zij niet langer sprak, en nam zij afscheid
met oorlof van de liefelike Dichter,¹⁾

toen achter haar 'n tweede zich vertoonde,
die 't oog ons wenden deed naar hare spitse
door een verward geluid, dat van haar uitging.

Gelijk Sicielje's Stier²⁾ voor 't eerst eens loeide
door 't kermen van de man, [en 't was rechtvaardig!]
die met zijn vijl het kunstwerk had geschapen;

gelijk die loeide door de stem des lijders,
zodat hij zelf, al was hij ook van koper,
door innerlike pijn en smart verscheurd scheen,

dùs, wijl ze in 't vuur eerst weg noch uitweg vonden,
vermengden zich met 't knettren van de vonken
de jammervolle woorden van de zondaar;³⁾

maar toen zij eens hun weg genomen hadden
totaan de spits en deez' de trilling schonken,
die hùn de tong bij 't voortgaan afgestaan had,⁴⁾

vernamen wij: ‘O gij, tot wien ik 't woord richt,
en die daar even in 't Lombardies zeide:⁵⁾
“Nu ga, niet langer noop ik u tot spreken,”

1) Vergilius.

2) De z.g. Siciliaanse Stier was 'n koperen martel-oven, (in de vorm van 'n stier), vervaardigd door de Athener Perillus en door deze ten geschenke gegeven aan Phalaris, tyran van Agrigento. (6e eeuw v. Kr.) De oven was zo kunstig gemaakt, dat het gejammer van de ongelukkigen, die er in verbrand werden, niet anders klonk dan 't geloei van 'n werkelike stier. De eerste, die de deugdelikheid van het afschuwelik marteltuig bewijzen moest, was Perillus zelf. (vgl. Ovid. Trist. b. 3 eleg. 11 v. 39 ss. Ars amandi b. 1 v. 653 ss.)

3) N.l. de schim, omhuld door de vlam.

4) Vgl. Z. 26 v. 89. De vergelijking tussen de Stier en de vlam is dus deze: Gelijk men eerst zou menen, dat de Stier zelf loeide, maar al gauw tot het inzicht kwam, dat dit geloei het gejammer moest zijn van de ongelukkige in de oven, zo scheen het verward geluid, dat uit de vlam opsteeg, eerst het geknetter van de vonken, maar al ras bleek dit geluid te zijn de woorden van de arme schim, in de vlam verborgen.

5) De schim richtte zich dus tot Vergilius, daar deze ook met de vorige vlam had gesproken, waarin Ulysses en Diomedes zich bevonden. Als Mantuaan had Vergilius zich bediend van 't Lombardies dialekt. (vgl. Z. 1 v. 68-69.)

[p. 347]

22

schoon ik wellicht wat laat ben hier gekomen,

 

mishaag' 't u niet, al sprekend, wat te toeven;

 

zie, hoe 't ook niet mishaagt aan mij, al brand ik.

 

 

25

Wanneer ge onlangs eerst in deez' blinde wereld

 

geworpen zijt vanuit dat zoete Itaalje,⁶⁾

 

vanwaar ik meedraag al mijn schuld en zonden,

 

 

28

dan zeg me, of 't in Romagna⁷⁾ vrede of krijg is,

 

daar 'k van de bergen kom, Urbino⁸⁾ scheidend

 

van 't juk,⁹⁾ waaruit de Tiberstroom zich loswringt.’¹⁰⁾

 

 

31

Nog stond ik luistrend naar omlaag gebogen,

 

toen mij mijn Gids met de elleboog zacht aanstiet

 

en zei: ‘Spreek gij; 'n Itaaljaan¹¹⁾ is deze.’

 

 

34

En ìk, die met mijn antwoord al gereed stond,

 

ving zonder oponthoud nu aan te spreken:

 

‘O ziel, die daar beneden blijft verborgen,¹²⁾

 

 

37

zo min als ooit, is tans ook uw Romagna

 

van oorlog vrij in 't hart van zijn tyrannen;

 

maar toch, in open krijg, liet ik 't niet achter.

 

 

40

Ravenna bleef, als 't was sinds vele jaren;

 

zò nestelt daar nog steeds Polenta's arend,

 

dat hij ook Cervîa¹³⁾ dekt met zijne vleugels.¹⁴⁾

 

 

6) Onder 't eigenlike Italië en de eigenlike Italianen verstaat Dante alleen het land beneden de rivier de Po en degenen, die daar wonen. Die boven de Po wonen, noemt hij alleen Lombarden.

7) “Romagna” (spreek uit: Romanja) is het land rondom Bologna met Bologna zelf, Ferrara, Ravenna, Forli enz. (zie v. 40 - v. 52).

8) “Urbino” spreek uit: Oerbino.

9) Dit “juk” is de Coronaro, 'n bergtop uit de Apenijnen-keten. Op deze berg ontspringt de Tiber.

10) De schim, die hier spreekt, is graaf Guido da Montefeltro, geboortig uit het plaatsje, dat dezelfde naam draagt. Montefeltro ligt in 't bergland tussen de stad Urbino en de genoemde bergtop: ‘Monte Coronaro.’

11) Vgl. de noot bij v. 26.

12) Daar zij omhuld werd door 'n vlam.

13) “Cervia,” (spreek uit: Tsjervja) 'n kleine plaats in de nabijheid van Ravenna, Zuidwaarts en aan de oever van de Adriatiese zee.

14) De zin dezer verzen is: Zowel Ravenna als Cervia zijn nog altijd onderworpen aan de adellike familie der Polenta's. De Polenta's voerden 'n adelaar in hun wapen.

[p. 348]

43

De veste,¹⁵⁾ die het lang beleg doorstaan heeft

 

en Frankrijks leger tot 'n bloed-klomp maakte,¹⁶⁾

 

is aan de groene klauwen onderworpen.¹⁷⁾

 

 

46

En de oude en jonge bloedhond van Verrucchio,¹⁸⁾

 

die zich zo wreed vergrepen aan Montagna,¹⁹⁾

 

zij bijten nog in 't rond, waar zij 't gewoon zijn.²⁰⁾

 

 

49

De steden aan Lamone en aan Santerno

 

beheerst het leeuwewelp-in-'t-blanke-leger,

 

dat 's zomers Welf en 's winters Gibellijn is.²¹⁾

 

 

52

En zij, wier flank besproeid wordt door de Savîo, -²²⁾

 

gelijk haar weêrzijds 't hoog- en laagland insluit, -

 

zo leeft zij tussen tyrannie en vrijheid.²³⁾

 

 

55

En geef nu antwoord op mijn vraag: “Wie zijt gij?”

 

Toon u niet stugger dan die andren waren;²⁴⁾

 

zo moge uw naam lang leven in de wereld!’ -

 

 

58

Nadat de vlam 'n wijle had geknetterd

 

naar eigen aard, bewoog de scherpe spitse

 

zich hèr en dèr en sprak toen deze woorden:

 

 

61

‘Als ik geloven moest het woord te richten

 

tot een, die weer zou keren naar de wereld,

 

de spits van deze vlam zou niet meer trillen.²⁵⁾

 

 

15) N.l. de stad Forli.

16) De stad had een langdurig beleg uitgehouden tegen de franse troepen, nog versterkt door de hulptroepen van Paus Martinus de Vierde. Onder leiding van graaf Guido da Montefeltro brachten de inwoners van Forli de Fransen met hun bondgenoten 'n verpletterende nederlaag toe. (1282).

17) In 1300 stond Forli onder het bestuur van de Ordelaffi's; op hun familiewapen stond o.m. 'n leeuw met groene klauwen.

18) “Verrucchio” (spreek uit: Verroekkjo). De oude en de jonge Verrucchio zijn: Malatesta da Verrucchio (de oude) en Malatestino da Verrucchio (de jonge). Broers van Malatestino waren Giancotto en Paölo; de eerste was de man, de tweede de geliefde van Francesca da Rimini (zie Z. 5). Bloedhonden worden ze genoemd om hun ongehoorde wreedheid. Vgl. nog Z. 28 v. 76 vggll.

19) “Montagna” (spreek uit: Montanja) dé Parcisati, 'n Gibellijns edelman, om z'n staatkundige gezindheid door de Verrucchio's wreedaardig vermoord. (1295).

20) N.l. te Rimini.

21) De steden aan de rivier Lamone en Santerno zijn Faënza en Immola. Omstreeks 1300 stonden ze onder 't bestuur van Mainardo di Pagani, wiens wapen 'n kleine leeuw was op 'n wit veld. Mainardo was 'n zwakkeling, die telkens van partij verwisselde al naar 't hem voordeel opleverde.

22) “Savîo” spreek uit: Sávjo.

23) De stad, die hier wordt aangeduid is Cesena. Gelijk zij ligt tussen de bergen (de Apenijnen-keten) en de vlakte, zo leefde zij nu eens onder 't juk van een of andere tyran dan weer onder 'n vrij burgerlik bestuur.

24) “die andren” d.w.z. de andere schimmen, die zich in de voorafgaande kringen aan de beide Dichters bekend gemaakt hebben.

25) D.w.z. dat de schim niet langer zou spreken.

[p. 349]

64

Maar wijl geen levende ooit uit dezen afgrond

 

terugkeer vond, als 't waar is, wat ik hoorde,

 

zal 'k zonder vrees voor schande u antwoord geven.

 

 

67

'k Droeg eerst het zwaard en dan de boetegordel;²⁶⁾

 

en dùs omgord, dacht ik mijn schuld te boeten;

 

en wat ik dacht, zou waarheid zijn geworden,

 

 

70

wanneer niet de Opperherder²⁷⁾ - slecht verga 't hem! -

 

mij weer verleid had tot m'n oude zonden.

 

't Hoe en 't waarom wil ik u tans doen horen.

 

 

73

Zolang ik nog het vlees en been bezielde,

 

dat mij mijn moeder schonk,²⁸⁾ was heel mijn wandel

 

niet als 'n leeuw, maar wel 'n vos betaamde.²⁹⁾

 

 

76

De listen van de krijg, de slinkse streken,

 

ik kende ze alle; en was daarin zo'n meester,

 

dat tot der wereld grens de roep van uitging.

 

 

79

Maar toen die tijd van 't leven was gekomen,

 

waarop zich ieder haasten moest de zeilen

 

te reven en het touwwerk in te halen,³⁰⁾

 

 

82

verdroot mij, wat mij vroeger vreugde baarde;

 

en 'k kreeg berouw en 'k biechtte mijne zonden;

 

en 'k zou behouden zijn, wee mij rampzaalge....!

 

 

85

Maar 't Opperhoofd der nieuwe Farizeeën,³¹⁾

 

hij, die bij Lateranen oorlog voerde³²⁾

 

[en niet met Saracenen, noch met Joden,

 

 

26) Graaf Guido da Montefeltro was 'n groot gedeelte van z'n leven legeraanvoerder der Gibellijnen. In 1296 trad hij in de orde der Franciskanen. (± 1298).

27) Paus Bonifacius, de Achtste.

28) D.w.z. zolang m'n ziel nog in 't lichaam was hier op aarde.

29) In afwijking met de hier gegeven karakteristiek, berichten vele anderen, dat Guido da Montefeltro niet alleen slim en sluw, maar ook dapper en edelmoedig was. Trouwens in z'n Convito (tr. 4 c. 28), waarschijnlik vroeger geschreven dan dit gedeelte der Commedia prijst Dante zelf hem als ‘il nobilissimo nostro Guido Montefeltrano.’

30) D.w.z. als de levensreis ten einde loopt en de haven der eeuwigheid in 't zicht komt.

31) ‘de Vorst der nieuwe Farizeeën’ d.i. Paus Bonifacius, de Achtste. Onder de nieuwe Farizeeën zullen verstaan moeten worden de Kardinalen van het pauselik hof.

32) Bonifacius had voortdurend te kampen met de oproerige adellike familie der Colonna's, die hun paleizen hadden in de buurt van 't Lateraan. Dit verzet der Colonna's tegen Bonifacius gold bij Dante vanzelf voor hoge deugd.

[p. 350]

88

want ieder zijner vijanden was kristen,

 

schoon geen tot Akkons val had meegeholpen,

 

of koopman was geweest in Sultans landen]³³⁾

 

 

91

hij achtte noch in zìch zijn heilige orden

 

of opperambt, noch ook in mij de gordel,

 

die zijne dragers mager plag te maken.³⁴⁾

 

 

94

Maar als eens Konstantijn in de Sorakte

 

Sylvester bad om heling der melaatsheid,³⁵⁾

 

zo deed mij gene³⁶⁾ ontbieden als geneesheer

 

 

97

om hem te helen van zijn hoogmoedskoortsen;

 

hij vroeg me om raad; maar 'k stond daar zonder woorden,

 

want wat hij sprak, leek dronkemansgebrabbel.

 

 

100

Dan zei de hij: ‘Wees onvervaard van harte;

 

'k ontsla u van uw schuld, maar noem mij 't middel,

 

hoe 'k Prenestine zal ter aarde werpen.³⁷⁾

 

 

103

De hemel kan ik sluiten en ontsluiten,

 

gelijk gij weet; daartoe draag 'k beide sleutels,³⁸⁾

 

te weinig gewaardeerd door die mij voorging.’³⁹⁾

 

 

106

Toen zwichtte ik voor de kracht van zijn bewijzen;

 

en langer zwijgen scheen mij 't slechtste deel toe;

 

dies zei de ik: ‘Vader, daar gij af wilt wassen

 

 

33) Dante stelt de allesbehalve heilige Colonna's hier als model-kristenen tegenover twee kategorieën van kristenen, die dit laatste zeker niet waren n.l. 1e degenen, die in 1291 de Turken geholpen hadden bij de verovering van Akkon of St. Jan d'Acre, het laatste steunpunt der kristenen in het Oosten en 2e degenen, die tegen 't kerkelik verbod handel dreven met de Turken.

34) Dante schijnt te willen zeggen, dat de kloostertucht bij de Franciskanen niet meer zo goed was als in 't begin.

35) Ofschoon keizer Konstantijn door 't edikt van Milaan (313) vrijheid van godsdienst had afgekondigd, werden de kristenen nog dikwels vervolgd. Zo zou Paus Sylvester ook voor de vervolging gevlucht zijn naar 'n hol in de berg Soratte (tegenwoordig de Monte Sant' Oreste in de nabijheid van Rome). Om z'n nalatigheid in 't beschermen der kristenen zou Konstantijn door God geslagen zijn met melaatsheid of huidzeer. Hij verzocht de heilige Sylvester om genezing en verkreeg die ook. Bij die gelegenheid zou de keizer eindelik ook het doopsel gevraagd hebben. Dit verhaal werd in Dante's tijd nog algemeen geloofd.

36) Bonifacius, de Achtste.

37) Prenestina, het oude Preneste, het tegenwoordige Palestrina. In deze stad hadden de Colonna's zich versterkt en werden zij al lang te vergeefs door de troepen van Bonifacius belegerd.

38) Met de beide sleutels, die de hemel sluiten en ontsluiten, wordt bedoeld de macht om zonden te houden en te vergeven.

39) Paus Coelestinus, de Vijfde. Vgl. Z. 3 v. 59.

[p. 351]

109

de zonde, die mijn ziel tans moet besmeuren,

 

hoor: veel beloven en slechts luttel geven

 

zal aan uw hoge stoel de zege schenken.’⁴⁰⁾

 

 

112

Franciskus kwam tot mij,⁴¹⁾ toen 'k was gestorven;

 

maar zie, eén van de zwarte Cherubijnen⁴²⁾

 

kreet woest: ‘Voer hem niet mee; doe mij geen onrecht!’

 

 

115

Zijn plaats is daar omlaag bij mijn trawanten,

 

daar hij zo'n valse raad eens heeft gegeven;

 

sindsdien houd ik hem vast bij zijne haren.

 

 

118

Die geen berouw heeft, vindt ook geen vergeving;

 

berouw en wil-tot-kwaad gaan nimmer samen,

 

daar dit als tegenspraak elkander uitsluit.’

 

 

121

Wee mij rampzalige, hoe rilde en beefde ik,

 

toen hij mij greep en sprak: ‘Gij dacht wellicht niet,

 

dat ik zo goed vermocht te redeneren.’

 

 

124

Naar Minos bracht hij mij; en deze draaide

 

acht maal⁴³⁾ z'n staart rondom de harde lenden;

 

en dan, zich zelf uit wilde woede bijtend,

 

 

127

sprak hij: ‘Dit is 'n zondaar voor het roof-vuur.’⁴⁴⁾

 

Zò ging ik daar, waar gij mij ziet, verloren;

 

en dùs gekleed, dwaal 'k rond met grote smarten.’

 

 

130

Nadat de schim zijn spreken had beeindigd,

 

verdween de vlam met luide jammerklachten,

 

terwijl de scherpe spits zich heftig kromde.

 

 

40) Guido gaf aan de Paus de raad de Colonna's veel te beloven en later z'n woord niet te houden. Histories staat vast, dat de Colonna's Prenestina overgaven, maar van de Paus heel weinig kregen. De stad werd met de grond gelijk gemaakt, de Colonna's met hun aanhangers òf verbannen òf gevangen genomen. Het z.g. onderhoud tussen Guido en Bonifacius, hier door Dante meegedeeld, is vanzelf 'n fabeltje. Ook als dichterlike fiktie is het echter 'n grote onjuistheid. Verleid door z'n haat tegen Bonifacius, maakt Dante hier van twee geweldige historiese persoonlikheden, twee raaskallende grijzaards. Het is eenvoudig ondenkbaar, dat twee zulke scherpzinnige mannen zulk 'n onzin konden uitslaan.

41) N.l. om mij naar de hemel te geleiden.

42) Gelijk de Cherubijnen in de hemelse hiërarchie de 8e plaats innemen, zo noemt Dante de duivels en bewakers van de 8e Hellekring de zwarte Cherubijnen.

43) Tot teken dat de ongelukkige veroordeeld was tot de 8e Kring. Zie Z. 5 v. 4-12.

44) “het roof-vuur” zo noemt Dante de vlammen, die in de 8e Gruwelgroeve de valse raadgevers omhullen.

[p. 352]

133

Wij gingen voort, èn ik èn mijn Geleider

 

de stenen oever langs naar de andre brug-boog,

 

die over 't dal zich spant, waar 't loon betaald wordt

 

 

136

aan hen, die staan belast met twist en tweedracht.⁴⁵⁾

45) De beide Dichters komen op de brug boven de 9e Gruwel-groeve, waar twisten tweedrachtzaaiers gestraft worden.

Zang 28

Wie zou, al was 't in ongebonden rede,
genoeg van 't bloed en van de wonden spreken,
die ik nu zag, al deed hij 't honderd malen!

O zeker, iedre tong moest hier bezwijken,
want noch des mensen taal noch zijn geheugen
vermogen zoveel gruwelen te omvatten.

Al kwam ook al het volk nog eens te samen,
dat op de aan lotgevallen rijke bodem
Apuuljens¹⁾ weende om 't bloed, dat werd vergoten

door 't oude Rome²⁾ en in die lange worstling,³⁾
die zulk 'n rijke buit van ringen aanbracht,
zoals ons Livius naar waarheid schildert;⁴⁾

al voegden zich daarbij, die zijn verslagen,
daar zij Robèrt Guiscàrd weerstreven durfden,⁵⁾
en de andren, wier gebeente men nog zamelt

bij Ceperano,⁶⁾ waar eens iedere Apuuljer
verrader werd; en die van Tagliacozzo,⁷⁾
waar zonder zwaard verwon de grijze Alardus;-⁸⁾

1) Apulië (oude naam) Pulië (nieuwe naam): Z.O. deel van Italië.

2) De Dichter doelt op de veroveringsoorlogen van de oude Romeinen tegen de Apuliërs. Begonnen in 429 v. Kr., werden zij ten gunste van Rome beslecht in 455 v. Kr. door de Konsul Decius Mus.

3) De 2e Puniese oorlog (219-202 v. Kr.)

4) In de slag bij Cannae (in genoemde Puniese oorlog) werden zoveel Romeinse ridders gedood, dat Hannibal 'n grote hoeveelheid kostbare ringen als buit naar Karthago kon sturen. Aldus Titus Livius b. 23 hfst. 12. Vgl. nog Convito Tr. IV c. 5.

5) ‘die zijn verslagen’ d.w.z. de Griekse soldaten, gestuurd door Alexis, keizer van Konstantinopel, om Apulië en Kalabrië te heroveren op de Normandiese baron Robert Guiscard. Deze gebeurtenissen vielen voor in de 2e helft van de 11e eeuw.

6) ‘Ceperano’ (spreek uit: Tsjeperano), 'n plaatsje in de buurt van Benevento, waar, vooral ook door 't verraad van de Apuliese troepen, Manfred, 'n natuurlike zoon van Frederik, de Tweede, werd verslagen door Karel van Anjou (1265).

7) ‘Tagliacozzo’ (spreek uit: Taljakotsso), 'n kasteel in de Abruzzen. In 1268 (23 Aug.) had hier weer 'n slag plaats tussen Karel van Anjou en Konradijn, 'n neef van Manfred.

8) Alard de Vallery, 'n bejaard ridder uit het leger van Karel van Anjou, gaf aan deze de raad in de slag van Tagliacozzo slechts twee derden van zijn troepen tegen de Duitsers in 't veld te brengen, dezen 'n schijnoverwinning te laten behalen en dan plotseling de reserven aan te voeren. Zo gebeurde het. De Duitsers in de waan geheel overwonnen te hebben, gaven zich reeds over aan plundering, toen Alardus met de reservetroepen op hen aanviel en zonder noemenswaardige verliezen 'n volledige overwinning behaalde.

[p. 353]

19

en toonden dan die allen hunne leden,

 

doorstoken en doorkerfd, 't zou niets nog wezen

 

bij 't bloed-toneel der negende onheilsgroeve.⁹⁾

 

 

22

Geen vat, dat deels zijn bodem heeft verloren,

 

gaapte ooit zo wijd, als 'k nu 'n schim aanschouwde,

 

doorkloofd vanaf de kin totaan de bil-pleet.

 

 

25

De darmen hingen tussen zijne benen;

 

het hart lag bloot alsook de nare buik-zak,

 

waar, wat wij eten, zich in drek verandert.

 

 

28

Terwijl ik me inspan om hem goed te aanschouwen,

 

ziet hij naar mij en opent met de handen

 

z'n borst en zegt: ‘Nu zie, hoe 'k mij vaneenscheur.

 

 

31

Zie, op wat wijze Mahomed¹⁰⁾ verminkt werd. -

 

Daar voór mij uit gaat droevig-schreiend Ali,¹¹⁾

 

gespleten in 't gelaat van kin tot haar-kuif.

 

 

34

En al die andren, die gij hier bijeen ziet,

 

zij waren eenmaal twist- en tweedrachtzaaiers;

 

en daarom zijn ze aldus vaneengespleten.

 

 

37

'n Duivel staat daarginds, die zo wreedaardig

 

in 't rood ons kleedt, omdat hij telkenmale

 

opnieuw elk dezer schaar op 't felle zwaard neemt,

 

 

40

als we onze droeve rondegang ten eind zijn;¹²⁾

 

de wonden toch zijn wederom gesloten,

 

eer eén van ons nog tot zijn kwelgeest¹³⁾ weerkeert.

 

 

9) de 9e Gruwel-groeve, waar, zoals gezegd, de twist- en tweedrachtzaaiers gestraft worden.

10) Mahomed (560-633) stichter van 't Islamisme. Waarom bevindt zich deze met nog andere ketters in de 8e Kring (9e Gruwel-groeve) en niet bij de andere ketters in de 6e Kring? Het komt mij voor, dat in de 6e Kring gestraft worden de persoonlike en theoretiese ketters. De ketters, in de 9e Gruwel-groeve gestraft, verwierven zich vele aanhangers, brachten 'n massa-afval voort. Dante beschouwt ze dus meer als scheurmakers, die het mystieke lichaam der Kerk verscheurden en uiteenrukten.

11) “Ali” (volledig: Ali Ebu - Abi - Talid 597-661) neef en schoonzoon van Mahomed en 4e Kalief. Hij stichtte onder de Mahomedanen de sekte der Chiïten, die ook nu nog aanhangers heeft. Vooral in Perzië.

12) D.w.z. als we de cirkelvormige groeve doorlopen hebben.

13) de duivel-met-het-zwaard.

[p. 354]

43

Maar wie zijt gij, die van de rots daar neergluurt,

 

wellicht om trager tot de straf te komen,

 

die na uw schuldbelijdenis¹⁴⁾ uw deel werd?’

 

 

46

- ‘Geen dood besprong hem nog, geen schuld geleidt hem,’

 

(klonk 't antwoord van mijn Meester), ‘naar zijn straf-oord;

 

maar om hem al uw smarten te doen kennen,

 

 

49

gevoegt het mij, die dood ben, hem te leiden

 

van kring tot kring door heel de Helle-diepte;

 

en 't is zo waar, als wij te samen spreken.’ -

 

 

52

Dit horend, bleven meer dan honderd schimmen

 

stilstaan in 't dal om strak mij aan te staren,

 

hun pijn en smart vergetend van verbazing.

 

 

55

‘Gij die misschien al ras de zonne zien zult,

 

zeg toch aan fra Dolcin,¹⁵⁾ dat hij zich wapen',

 

(zo hij niet binnen kort mij hier wil volgen)

 

 

58

met zoveel mond- en leeftocht, dat geen sneeuwval

 

aan 't Novarese volk de zege brenge,

 

die anders niet zo licht behaald zou worden.’¹⁶⁾

 

 

61

Met de ene voet tot gaan reeds opgeheven,

 

sprak Mahomed tot mij nog deze woorden;

 

dan strekte hij, om heen te gaan, hem neder.

 

 

64

'n Ander met het strottehoofd doorstoken,

 

en 't neus-been afgehakt totaan de brauwen,

 

terwijl slechts eén der oren hem nog restte,

 

 

67

was gans verbaasd met de andren blijven kijken

 

en reet, voór de andren, zich de keel nu open,

 

die te alle kant van buiten bloedig rood zag,

 

 

14) Voor Minos legt iedere verdoemde zijn schuldbekentenis af. Naar het karakter der beleden zonden, wordt hij dan verwezen naar 'n bepaalde Kring. Zie Z. 5 v. 6-8.

15) “Dolcin” spreek uit: Doltsjien.

16) Dante legt in deze woorden Mahomed 'n waarschuwing op de lippen voor 'n befaamd ketterhoofd en scheurmaker uit Dichters eigen tijd n.l. Dolcino Tornielli. Deze, geboren in de buurt van Novara, was 'n weggejaagde kloosterling en werd de opvolger van Gherardo Segarelli van Parma, stichter der z.g. Apostoliese Broeders, die o.m. gemeenschap van goederen leerden, volgens sommigen zelfs gemeenschap van vrouwen. Met ± 3000 aanhangers zwierf hij sinds 1300 enige jaren plunderend rond door Lombardije, totdat Paus Clemens, de Vijfde, 'n kruistocht tegen hem predikte. In de winter van 1306 op 1307 was hij genoodzaakt op de berg Zebello bij Vercelli en Novara door 'n geweldige sneeuwval en door gebrek aan voedsel zich over te geven aan de Novarezen. In Junie 1307 werd hij te Novara ter dood gebracht.

[p. 355]

70

en zeide: ‘O gij daar, die geen schuld veroordeelt,

 

en die 'k reeds eer aanschouwd heb in Itaalje,

 

doet niet te veel gelijkenis mij falen,

 

 

73

gedenk Piètro toch uit Medicina,¹⁷⁾

 

zo ge eenmaal nog de schone vlakte weerziet,

 

die van Vercell' naar Marcabò zich neerlaat.¹⁸⁾

 

 

76

En meld het edelst burgerpaar uit Fano,¹⁹⁾

 

zowel heer Guido als heer Angiolello,²⁰⁾

 

dat, zo 't vooruitzien hier geen ijdel spel is,

 

 

79

ze eens uit hun schip geslingerd zullen worden,

 

gebonden in 'n zak, bij Cattolìca,²¹⁾

 

daar hen 'n snood tyran dan zal verraden.²²⁾

 

 

82

Vanaf het eiland Cyprus tot Majorca²³⁾

 

zag nooit Neptuun zo'n schandlik stuk bedrijven,

 

noch door piraten noch door 't Griekse zee-volk.²⁴⁾

 

 

85

Hij, die verrader, uit eén oog slechts glurend,²⁵⁾

 

en heer van 't land,²⁶⁾ waarvan eén dezer schimmen²⁷⁾

 

wel wensen mocht, dat hij het nooit aanschouwd had,

 

 

88

zal tot 'n onderhoud hen beiden noden;

 

en dan zò doen, dat voor Focara's storm-wind

 

belofte noch gebed zal nodig wezen.’²⁸⁾

 

 

17) “Medicina” spreek uit: Medietsjina. Medicina is 'n klein plaatsje in de provincie Bologna. De hier aangeduide Piètro uit Medicina was 'n lid der familie Cattani. Met hem gaat Dante van de kerkelike twistzaaiers over op de staatkundige. Piètro Cattani zaaide tweedracht tussen de burgers van Bologna en tussen Guido van Polenta en Malatestino van Rimini.

18) de schone vlakte van Vercelli tot Marcabo is het beroemde Lombardijse laagland. Vercelli is 'n stadje in Piëmont; Marcabo was 'n kasteel aan de oevers van de Adriatiese zee ten Noorden van Ravenna. Het kasteel is in 1309 verwoest.

19) Plaatsje aan de Adriatiese zee.

20) Angiolello (spreek uit: Andzjolello) en Guido waren Guido del Cassero en Angiolello da Cagnano, twee deugdzame en hooggeeerde edellieden.

21) Cattolica, 'n kasteel tussen Fano en Rimini aan de oever van de Adriatiese zee.

22) Deze snode tyran is Malatestino da Rimini. (vgl. nog Z. 27 v. 46 vggll.) Om welke reden hij dit verraad pleegde, staat niet vast. De gebeurtenis had waarschijnlik plaats in 1304.

23) D.w.z. op geheel de Middellandse zee.

24) Het schijnt, dat het Griekse scheepsvolk in Dante's tijd niet al te gunstig bekend stond.

25) Malatestino van Rimini zag maar met eén oog.

26) Rimini.

27) Zoals later zal blijken, is deze schim de Romeinse volkstribuun Curio, die bij Rimini Julius Caesar de raad gaf de Rubicon over te trekken en door die raad de burgeroorlog deed ontbranden.

28) De zin dezer verzen is: Tussen Fano en Rimini aan de Adriatiese zee, dicht bij Cattolica, ligt 'n hoge berg Focara genoemd, waar altijd 'n woeste en gevaarlike wind woei. De zeevarenden trachtten zich hiertegen te beschermen door gebeden en beloften. Guido en Angiolello, zegt Dante, zullen deze echter niet nodig hebben, daar ze op 'n andere wijze zullen omkomen.

[p. 356]

91

En ik tot hem: ‘Nu wijs me en leer me kennen,

 

als ik omhoog²⁹⁾ bericht van u moet brengen,

 

wie de aanblik van dat land³⁰⁾ zo bitter rouwde.’

 

 

94

Toen greep hij bij de kaak éen zijner makkers,

 

en rukte met geweld de mond hem open,

 

en kreet: ‘Hier is hij zelf, maar zie hij spreekt niet.³¹⁾

 

 

97

Als balling³²⁾ sloeg hij eens de weifling neder

 

in Caesars hart door 't woord, dat ‘die gereed zijn,

 

door treuz'len steeds het grootste nadeel lijden.’³³⁾

 

 

100

O hoe terneergeslagen scheen mij deze,

 

die tot de keel de tong was uitgesneden,

 

die Curio, ze haastig eens tot spreken!

 

 

103

En een, wiens handen waren afgehouwen,

 

hief door de donkre lucht de stompen opwaarts,

 

zodat het bloed zijn aangezicht bespatte.

 

 

106

“Gedenk,” riep hij, “ook Mosca,”³⁴⁾ die eens zeide

 

het boze woord: “Gedaan is eerst voleindigd,”

 

dat voor 't Toskaanse volk het boze zaad werd.’ -³⁵⁾

 

 

109

- ‘En voor uw huis,’ voegde ik er bij, ‘de dood was;’³⁶⁾

 

waarna de schim, met smart op smart beladen,

 

heenvlood als eén, van droefenis uitzinnig.

 

 

112

Ik echter bleef nog staren naar de schimmen;

 

en zag nu iets, dat mij bevreesd zou maken,

 

het zonder meer bewijzen te verhalen,

 

 

29) N.l. op aarde.

30) Zie v., 86.

31) De reden, waarom hij niet spreekt, geeft v. 101.

32) Als partijganger van Caesar was hij uit Rome verbannen.

33) Omschrijving van 't bekende woord bij Lucanus: ‘semper nocuit differre paratis. (Pharsal. 1e b.v. 281.)

34) Mosca uit het geslacht der Lamberti's of Uberti's. Dezelfde, die Dante reeds eerder gewenst had te ontmoeten. (Zie Z. 6 v. 80).

35) Deze verzen zien op de volgende voorvallen: In 1215 had 'n jonge Florentijnse edelman Buondelmonte dé Buondelmonti zich verloofd met 'n dame uit de familie der Amadëi. Hij verliet deze echter voor 'n andere dame uit het geslacht der Donati's. De Amadëi besloten zich te wreken. Op die bijeenkomst, waar ook Mosca aanwezig was, kon men er niet over eens worden, of de jonge edelman al of niet met de dood gestraft moest worden. Toen zou Mosca het befaamde woord gesproken hebben: ‘Cosa fatta capo ha’ (het franse: Rien n'est têtu comme un fait). Buondelmonte werd vermoord en sindsdien dagtekenen de grote partijtwisten in Florence.

36) Het geslacht, waartoe Mosca behoorde, ging door die partijschappen op 't laatst geheel ten gronde.

[p. 357]

115

als ik geen vrijspraak vond bij mijn geweten,

 

die goede makker, die steeds onder 't harnas

 

van zuiver zelfgevoel de mens bemoedigt.

 

 

118

'k Aanschouwde dan, en schijn het nog te aanschouwen,

 

hoe daar 'n romp, beroofd van 't hoofd, vooruitging,

 

als de andren gaan van deze droeve schare.

 

 

121

Hij droeg het hoofd, dat hem was afgeslagen,

 

bij 't haar in zijne hand als een lantaren;

 

en 't staarde ons aan en riep: ‘O mij, rampzaalge!’

 

 

124

Hij maakte van zich zelf zich zelf n fakkel;

 

en 't waren twee in eén en eén in beiden;

 

hoe 't mogelijk is, weet Hij, die 't dus beschikte.³⁷⁾

 

 

127

Toen hij de voet der brug nu was genaderd,

 

hief hij met de armen het hoofd geheel naar boven,

 

om beter ons zijn woorden te doen horen,

 

 

130

die luidden: ‘Zie, nu zie dit zware lijden,

 

gij, die, nog ademend, komt tot de dooden;

 

zie, of er smarten zijn zoals de mijne!³⁸⁾

 

 

133

En, om van mij omhoog³⁹⁾ bericht te brengen,

 

weet, dat ik ben: Bertrand van Born,⁴⁰⁾ degene,

 

die aan 'n jeugdig vorst eens boze raad gaf.⁴¹⁾

 

 

136

Ik stichtte tweespalt tussen zoon en vader;

 

niet erger deed met Absalon en David

 

Achitofel door boze stokerijen.⁴²⁾

 

 

139

Daar ik zo nauw verbonden zielen scheidde,

 

draag ik mijn hersenen, helaas, gescheiden

 

van hun beginsel,⁴³⁾ dat in deze romp is.

 

 

142

Zò wordt in mij 't vergeldingsrecht voltrokken.’⁴⁴⁾

C. KOPS, O.F.M.

37) ‘die 't dus beschikte’, is God.

38) Zinspeling op Jeremias' Lamentationes I, 12. O vos omnes enz.

39) Op aarde.

40) Bertrand van Born, de beroemde troubadour en krijgszuchtige kasteelheer van 't beroemde slot Hautefort in Gascogne.

41) Hij stookte twist tussen de jeugdige koning van Engeland, Hendrik, zijn leenheer, († 1183) en diens vader.

42) Zie 't 2e boek van Samuel hfst. 16 v. 20 vggll.

43) N.l. het hart. Volgens de toenmalige Aristoteliese filosofie was het hart (zeker primarië) het eerste levensbeginsel.

44) In Bertrand van Born zien wij hier vervuld de z.g. lex talionis: oog om oog, tand om tand.