Roeping. Jaargang 2

[p. 35]

Dante's goddelike komedie
De hel

Zang 23

En zwijgend en alleen, in niemands bijzijn,¹⁾
dùs gingen wij, de een voor en de ander achter,
gelijk de Minderbroeders langs de weg gaan.²⁾

En in mijn geest was door de twist der duivlen³⁾
het beeld gewekt der fabel van Ezopus,⁴⁾
waarin hij ons verhaalt van muis en kikvors.

Niet meer toch lijken nu en tans elkander
dan deze twist en fabel, zo wij de aanvang
en 't einde met oplettendheid beschouwen.⁵⁾

En daar nu 't ene denkbeeld kiemt uit 't andre,
zo rees uit mijn gedachte⁶⁾ al ras 'n twede,⁷⁾
die bij mijn vroegere angst⁸⁾ 'n nieuwe voegde.

'k Dacht zò: ‘Door onze schuld⁹⁾ zijn zij bedrogen,
de duivlen; en met zulk 'n schade en schande,
dat ik wel denken kan, hoe groot hun spijt is.

Berst hun kwaadaardigheid nu uit in woede,
wis achtervolgen ze ons met groter woestheid
dan ooit 'n hond de haas, die hij op 't spoor is.’

1) D.i. zonder het geleide van de 10 duivelen.

2) De eerste Minderbroeders mochten volgens voorschrift van de h. Franciskus nooit alleen uitgaan, minstens met tweeën. Onderweg moesten zij het stilzwijgen bewaren. Enkele oude schrijvers beweren, dat ze steeds achter elkander liepen, hetzij ze met tweeën of met meerderen waren.

3) Zie Z. 22 v. 133-151.

4) De Fabel van Ezopus: de muis vroeg de kikvors haar over de sloot te helpen; de kikvors willigde het verzoek in, maar met de bedoeling haar te verdrinken; bond haar aan zijn poot en ging zo te water. Toen kwam de wouw en zag de muis aan 't oppervlak van 't water; dies haalde hij met de muis ook de kikvors weg en vrat beiden op. (Dr. H.J. Boeken)

5) Zoals de kikvors van 't begin af het al kwaad voorhad met de muis, evenzo IJsbeer-poot, toen hij Vleermuis-vlerk navloog; aan 't einde van de fabel komen muis en kikvors beiden om door de wouw; aan 't einde van de twist vallen de 2 duivels beiden in 't kokende pek.

6) N.l. Dante's gedachte over twist en fabel.

7) Wat de 2de gedachte inhield, wordt verhaald vanaf v. 13-18.

8) Dante's vrees voor de duivelen (zie Z. 21 en 22), vooral toen Kwaadstaart beide Dichters Vuil-baard met z'n 9 andere duivelen als geleide had toegewezen.

9) Het verlangen van de beide Dichters om te spreken met Ciampolo (zie Z. 21 v. 44 en 64) was de aanleiding, dat de duivels door deze bedrogen werden en dat IJsbeer-poot en Vleermuis-vlerk samen aan 't twisten raakten.

[p. 36]

19

Reeds voelde ik, hoe door de angst m'n haar omhoog rees;

 

en luistrend stond ik achterwaarts gebogen,

 

toen 'k zeide: ‘Zo ge u zelf en mij, o Meester,

 

 

22

niet ras verbergt, voel 'k voor de Gruwel-klauwen

 

de grootste vrees: straks zijn ze ons op de hielen!

 

Ja, ik verbeeld me hen alreeds te horen.’

 

 

25

En hij: ‘Zo ik met lood beslagen glas¹⁰⁾ was,

 

zou 'k uw uitwendig beeld¹¹⁾ niet eer weerkaatsen

 

dan 'k uw inwendig beeld¹²⁾ mij ingeprent zie;

 

 

28

want ùw gedachten kwamen tot de mijne,

 

gelijk van houding en gelijk van aanschijn,

 

zodat ik éen besluit slechts nam voor beiden:

 

 

31

Als 't waar is, dat de rechterwand¹³⁾ dùs afhelt,

 

dat we in de naaste groeve¹⁴⁾ dalen kunnen,

 

ontkomen we aan de jacht,¹⁵⁾ die ons door 't hoofd spookt.’

 

 

34

Nog was hij bezig mij zijn plan te ontvouwen,

 

of 'k zag ze komen reeds, met open vlerken,

 

niet verre meer, vol drift om ons te grijpen.

 

 

37

M'n Leidsman nam mij ijlings in z'n armen,

 

gelijk de moeder, die 't rumoer gewekt heeft,

 

en die de gloed der vlammen reeds nabij ziet,

 

 

40

haar zoontje grijpt, en vlucht, en zich niet ophoudt,

 

veel meer beangst voor 't kind dan voor zich zelve,

 

zodat ze in haast alleen 'n hemd zich omslaat. -

 

 

43

En van de hoogte van d'n stenen oever

 

gleed hij nu rugg'lings langs het hellend rotsvlak,

 

dat eén der zijden vormt van de andre groeve.

 

 

46

Nooit liep zo snel het water langs de leiding

 

om 't schep-rad van 'n molen rond te wentlen,

 

wanneer 't zich op de schoepen¹⁶⁾ neer gaat werpen,

 

 

10) 'n Spiegel.

11) Het beeld van uw lichaam.

12) Het beeld van uw ziel.

13) ‘de rechterwand’ d.i. die zijde van het Gruwel-dal, die 't meest naar de diepte ligt. (zie Z. 18 v. 5)

14) N.l. de 6de.

15) D.i. de achtervolging door de duivelen.

16) ‘de schoepen’ d.w.z. de schepborden van het watermolenrad.

[p. 37]

49

als nu mijn Meester neervloog langs de helling,

 

mij naar beneden dragende aan z'n boezem,

 

gelijk z'n zoon en niet gelijk z'n makker.

 

 

52

Nauw hadden zijne voeten daar beneden

 

de grond bereikt, of boven ons verschenen

 

de duivlen; maar geen vrees beklemde ons langer;

 

 

55

want de opperste Voorzienigheid, die wilde,

 

dat zij de vijfde gracht¹⁷⁾ bewaken zouden,

 

benam hun ook de macht daaruit te ontsnappen.

 

 

58

Beneden¹⁸⁾ vond ik opgesmukte lieden,

 

die langzaam en al wenend ommegingen,

 

als door vermoeienis en smart gebroken.

 

 

61

Zij hadden pijen aan, met lage kappen

 

tot over de ogen, van 'n zelfde maaksel,

 

als in Clugny de monniken ze dragen.¹⁹⁾

 

 

64

Verguld van buiten, dat het glanst en glinstert,

 

zijn zij van binnen lood, en van 'n zwaarte,

 

dat die van Frederik²⁰⁾ er stroo bij leken.²¹⁾

 

 

67

O die in eeuwigheid zo zware mantel!

 

Wij hielden steeds nog links,²²⁾ zoals de schimmen;

 

gestadig lettend op hun droevig schreien.

 

 

70

Maar door hun mantels gingen die vermoeiden

 

zo traag, dat wij bij iedre heupbeweging²³⁾

 

'n nieuwe zondaar tot gezelschap hadden.

 

 

73

Dies zeide ik tot m'n Gids: ‘Tracht eén te vind

 

die door z'n daden of z'n naam bekend is;

 

en schouw aandachtig rond, terwijl gij voortgaat.’

 

 

17) ‘de vijfde gracht’ d.w.z. de 5de Gruwel-groeve. (vgl. Z. 18 v. 10-15)

18) N.l. in de 6de groeve.

19) De vreemd-getooide schimmen, die Dante hier ziet, zijn, zoals ze zelf aanstonds zullen zeggen (v. 92) de huichelaars. Ze dragen het uitwendig kleed van boete en van versterving n.l. 'n soort van kloosterpijen. Volgens sommigen zou men in v. 63 in plaats van Clugny moeten lezen Keulen of Cotogna (in 't gebied van Verona). De beide laatste lezingen zijn echter niet heel waarschijnlik.

20) N.l. Keizer Frederik, de Twede.

21) De mantels van Frederik, de Twede, waarop hier gezinspeeld wordt, zouden 'n soort van foltermantel geweest zijn, n.l. loden mantels, die men hoogverraders aandeed om ze aldus gekleed in 't vuur te werpen. Waarschijnlik 'n historiese fabel.

22) ‘steeds nog links’ Vgl. Z. 18 v. 21.

23) D.w.z. bij iedre schrede.

[p. 38]

76

En eén, die mijn Toskaanse taal²⁴⁾ verstaan had,

 

riep luide ons na: ‘Beteugelt uwe voeten,

 

gij, die zoo voortrent door deez' duistre luchten.

 

 

79

Misschien hoort gij van mij, wat gij wilt weten.’²⁵⁾

 

Dies, kerend zich, sprak nu mijn Gids: ‘Toef even,

 

en regel dan uw schreden naar de zijne.’

 

 

82

En, toevend, zag ik twee, op wier gezichten

 

'n sterke zielsdrang lag om mij te naadren;

 

maar 't kleed²⁶⁾ en 't nauwe pad deed hen nog talmen.

 

 

85

Tot ons genaderd, staarden zij langdurig

 

naar mij met schuinse blik en zonder spreken;

 

dan wendden zij zich tot elkaar en zeiden:

 

 

88

‘Deez' hier schijnt nog te leven, daar hij ademt;

 

maar zijn zij dood, wie schonk ze dan het voorrecht

 

hier rond te wandlen zonder loden mantel?’

 

 

91

Toen zeiden zij tot mij: ‘Toskaan, gekomen

 

tot 't droeve gilde van de huichelaren,

 

versmaad het niet u zelf bekend te maken.’

 

 

94

En ik tot hen: ‘Geboren en getogen

 

ben 'k in de grote stad²⁷⁾ aan de Arno-boorden;

 

nog draag ik 't lichaam, dat ik droeg daar boven.²⁸⁾

 

 

97

Maar wie zijt gij, wie zulk 'n bitter lijden,

 

naar ik aanschouw, in tranen langs 't gelaat stroomt?

 

En wat is toch uw straf, dat gij zo schittert?’

 

 

100

En de een hernam: ‘Wee mij! de gouden pijen

 

zijn zo met lood bevracht, dat ze als gewichten

 

dùs knarsen doen de weegschaal van ons lichaam.

 

 

103

“Vreugd-broeders”²⁹⁾ waren wij en Bolognezen:

 

Ik Catalano en hij Loderingo

 

genaamd, en beiden door uw stad gekozen,

 

 

24) Dante sprak het Toskaans dialekt, dat zich later verhief tot het algemeen-Italiaans.

25) N.l. éen der schimmen herkennen.

26) N.l. de loden mantel.

27) Florence.

28) Op aarde.

29) In 1261 werd door Paus Urbanus, de Vierde, 'n geestelike ridderorde goedgekeurd n.l. de Ridders van de Glorierijke Maagd Maria. De orde was gesticht door enige edellieden uit Bologna. Daar zij niet de strenge en eigenlike kloostergeloften aflegden, werden zij door het volk schertsend ‘de Vrolike Broeders’ (Fratres gau dentes) genoemd. Ernstige uiterlike onregelmatigheden zijn nochtans in de orde niet voorgekomen. (P. Gioach. Bertier O.P.)

[p. 39]

106

(gelijk zij anders eén slechts pleegt te kiezen),

 

tot hoeders harer vree; en wie wij waren,

 

dat blijkt nog steeds uit 't stadsdeel van Gardingo.’³⁰⁾

 

 

109

En ìk hief aan: ‘O broeders, uwe smarten....’

 

Meer zeide ik echter niet, want aan de bodem

 

zag ik 'n schim gekruisigd met drie pinnen.

 

 

112

Toen hij me zag, verwrong hij heel z'n lichaam

 

en blies zich zelven in de baard, al zuchtend;

 

en broeder Catalano, die 't ontwaarde,

 

 

115

zei mij: ‘Hij die ge aldus hier ziet gekruisigd,

 

ried eens de Farizeeën, dat 't betaamde

 

eén mens voor heel het volk te laten lijden.³¹⁾

 

 

118

Dwars over 't pad en naakt ligt hij hier neder,

 

gelijk gij ziet; en ondervinden moet hij,

 

hoe zwaar 'n ieder weegt,³²⁾ die hier voorbijgaat.

 

 

121

De vader van z'n vrouw³³⁾ trof 't zelfde lijden

 

in deze krocht met de andre Sannedristen,³⁴⁾

 

die voor de Joden 't zaad van onheil waren.’³⁵⁾

 

 

124

Toen zag ik, hoe Vergilîus vol verbazing³⁶⁾

 

neerzag op hem, die aan het kruis gestrekt was

 

in eeuwge ballingschap, in zulk 'n schande.

 

 

30) De inhoud van v. 104-108 is deze: In plaats van eén podesta of burgemeester, zoals gewoonlik, koos Florence in 1266 er twee n.l. Catalano de Malavolti ('n Welf) en Loderingo degl' Andalo, ('n Gibellijn) beiden behorend tot de stichters van de ordre der Fratres gaudentes. De bedoeling dezer keuze was de Welfen en Gibellijnen in de stad tot verzoening te brengen. Het schijnt, dat de beide mannen de verwachtingen omtrent hun onbaatzuchtigheid en onpartijdigheid niet hebben vervuld. Dante laat hier doorschemeren, dat zij beiden, zowel de Gibellijn als de Welf, stelling hadden genomen tegen de Gibellijnen, vooral tegen het leidend adellik geslacht dezer laatsten n.l. de Uberti's. Zo zouden ze meegewerkt hebben om de Uberti's uit de stad te doen verbannen en hun paleizen te doen verwoesten. De Uberti's nu hadden hun paleizen in de stadswijk, die Gardingo genoemd werd. De G in Loderingo en Gardingo uit te spreken als in 't franse garçon.

31) Blijkens de woorden van v. 117 (zie Evang. van de h. Joh. XI 49 vlg. is deze kruisling Kaïfas.

32) De schimmen hebben uit zich zelf geen gewicht. Hun zwaarte hier wordt veroorzaakt door de loden mantels.

33) Annas.

34) De leden van de Hoge Raad of het Sannedrin.

35) Door 't doodvonnis over Kristus uit te spreken, werden zij de oorzaak van de vervloeking der Joden.

36) Bij zijn eerste afdaling in de Hel (zie Z. 9 v. 22) had hij natuurlik Kaïfas daar nog niet aangetroffen.

[p. 40]

127

Dan sprak hij tot de broeders deze woorden:

 

‘'t Mishage u niet, zo 't mag, ons nog te zeggen,

 

of rechts van ons 'n monding in de rots is,

 

 

130

waarlangs wij met ons beiden kunnen uitgaan,

 

ook zonder eén van 't zwart gespuis³⁷⁾ te nopen

 

ons bij te staan, om hier vandaan te komen.’

 

 

133

‘Nog eer dan gij verwachten durft’, sprak de ene,

 

‘komt reeds 'n klip, die uit de grote ringmuur³⁸⁾

 

vooruitspringt, al de Gruwel-groeven kruisend,

 

 

136

slechts deze niet, wijl hier de boog in puin ligt.

 

Maar over 't puin kunt gij naar boven klimmen,

 

daar 't langs de wand en van de grond zich ophoopt.’

 

 

139

De Gids stond even met het hoofd gebogen

 

en zeide toen: ‘Verkeerd heeft ons gewezen,

 

die ginds³⁹⁾ de zondaars martelt met z'n krauwel.’⁴⁰⁾

 

 

142

De broeder weer: ‘Reeds hoorde ik in Bologna⁴¹⁾

 

heel veel van 's duivels kwaad, zo ook dit éne:

 

dat hij steeds liegt en vader is der logen.’⁴²⁾

 

 

145

Dan ging de Gids met grote stappen verder,

 

het aangezicht 'n weinig rood van gramschap;

 

dies scheidde ook ìk nu van die zwaar belasten,

 

 

148

de sporen volgend der beminde voeten.

37) Een of andere duivel.

38) D. i. de grote rots-cirkel, waarover in Z. & v. 3.

39) N.l. in de 5de groeve.

40) Deze duivel is Kwaad-staart. (zie Z. 21 v. 109-111.)

41) ‘In Bologna’ n.l. aan de Universiteit.

42) Zie Evang. van de h. Joh. VIII, 44.

Zang 24

Wanneer Apollo in 't begin van 't voorjaar
zijn lokken bij de Waterman komt drenken,
en reeds na half d'n dag de nachten vlieden;¹⁾

1) Deze verzen bevatten 'n dichterlik-omschrijvende tijdsaanduiding. Apollo is de zon; diens lokken zijn de zonnestralen. Van einde Januarie tot einde Februarie staat de zon in 't teken van de Waterman. Z'n stralen worden dan reeds krachtiger. De 3de versregel, waarin gezegd wordt, dat de nachten na half d'n dag reeds vluchten, betekent dat de nachten niet langer meer duren dan 12 uur. Deze zegswijze steunt op het Italiaanse gebruik om de dagen te tellen met 24 uren en niet bij 2 maal 12 uur.

[p. 41]

4

wanneer de rijp voor ons op aarde naschetst

 

de beeltenis van hare blanke zuster,²⁾

 

maar 't spel der tekenstift slechts kort van duur is,

 

 

7

dan staat de landman, die 't ontbreekt aan vee-voer,

 

vroeg op, schouwt rond, en ziet alom de velden

 

gehuld in 't wit; en slaat zich op de heupen³⁾

 

 

10

keert huiswaarts weer, zich hèr en dèr beklagend

 

als de arme, die niet weet, wat hij nu doen zal;

 

keert weèr terug en voelt z'n hoop herleven.

 

 

13

daar hij in korte tijd der wereld aanschijn

 

veranderd ziet; neemt dan verheugd z'n staf op

 

en drijft z'n schaapjes uit de stal ter weide. -

 

 

16

Aldùs deed mij de Meester eerst versteld staan,

 

toen ik zijn voorhoofd zag omwolkt door gramschap,⁴⁾

 

maar even snel genas hij ook mijn wonde.⁵⁾

 

 

19

Want, toen wij de ingestorte brug⁶⁾ bereikten.

 

zond mij m'n Gids diezelfde zoete blik toe,

 

die ik voor 't eerst aan 's heuvels voet aanschouwd had?⁷⁾

 

 

22

Hij breidde de armen uit, nadat hij even

 

stil nagedacht, en vorsend eerst de puinen

 

had aangestaard; en toen hief hij mij opwaarts.

 

 

25

En als de man die werkt en overleg pleegt

 

en bij zijn werk steeds schijnt vooruit te blikken.

 

dùs hief hij mij nu boven op 'n rotsblok.

 

 

28

maar wees mij tegelijk reeds naar 'n volgend,

 

terwijl hij sprak: ‘Dat moet ge straks beklimmen.

 

Maar eerst beproefd, of 't u vermag te dragen.’

 

 

31

Dit was geen weg voor die in mantels gingen,⁸⁾

 

wijl 't hèm, zo licht,⁹ en mij, door hem geholpen,

 

nauw mooglik was van blok tot blok te klimmen.

 

 

2) D. i. de sneeuw.

3) Onwillekeurige beweging van teleurstelling of ergernis. De landman meent n.l.. dat het gesneeuwd heeft.

4) Vgl. Z. 23 v. 146.

5) N.l. de wonde van mijn angst en ontsteltenis.

6) Zie Z. 23 v. 134.

7) De heuvel des heils. (Zie Z. 1 v. 61 en Z. 2 v. 127-132)

8) D.w.z. voor schimmen, die gingen in loden mantels.

9 Vergilius, als schim, had geen gewicht.

[p. 42]

34

En ware 't niet, dat dezerzijds¹⁰⁾ de helling

 

veel korter viel dan die ter andre zijde,

 

'k weet niet of hij, maar ìk was wis bezweken.

 

 

37

Maar wijl de Gruwel-groeven naar de monding

 

der diepe helle-put steeds lager zinken.

 

zo brengt de ligging der valleien mede,

 

 

40

dat de ene zijde omhoog en de andre omlaag gaat.¹¹⁾

 

In 't eind bereikten wij dat punt van de oever,

 

vanwaar het laatste rotsblok¹²⁾ losgerukt was.

 

 

43

Dùs leeg van adem waren mij de longen,

 

toen 'k boven was, dat ik niet verder voort kon,

 

maar, aangekomen, aanstonds moest gaan zitten.

 

 

46

‘Tans voegt het alle traagheid af te schudden’,

 

dus sprak mijn Heer; ‘want niet op donzen kussens

 

komt gij tot roem, noch onder zachte spreien.

 

 

49

En wie zijn levensdagen roemloos doorbrengt,

 

laat in de wereld zulk 'n spoor slechts achter

 

als dampen in de lucht en schuim in 't water.

 

 

52

Richt u dus op; verwin 't gevoel van loomheid

 

door wilskracht, die de zege steeds vermeestert,

 

mits hij niet wordt beheerst door 't logge lichaam.

 

 

55

Langs hoger ladder moet gij eens nog klimmen:

 

't is niet genoeg van hier te zijn ontvloden.

 

Begrijpt ge mij, laat 't u tot voordeel strekken.’¹³⁾

 

 

58

Toen rees ik op en hield me uitwendig sterker

 

van adem dan ik innerlik wel voelde:

 

en 'k sprak: ‘Ga voort, want sterk en moedig ben ik.’

 

 

61

We namen onze weg nu langs de klip-brug.¹⁴⁾

 

die hobb'lig was en smal en nauw begaanbaar

 

en van 'n groter steilte dan te voren.

 

 

10) ‘dezerzijds’ d.i. aan de rechterzijde van de 5de groeve.

11) D.w.z. dat de ene zijde hoger is dan de andere.

12) ‘het laatste rotsblok’ d.w.z. van de ruinen, waarover de beide Dichters naar boven waren geklommen.

13) Deze verzen betekenen: Het is niet genoeg de Hel verlaten te hebben: om naar de hemel te stijgen moet ge eerst de Louteringsberg (de hogere ladder) beklimmen. Dat wil dus zeggen: Om in de hemel te komen is 't niet genoeg z'n zonde te kennen of verlaten te hebben, men moet ook boetvaardigheid doen.

14) Zij betraden hier de brug over de 7de groeve.

[p. 43]

64

Ik sprak bij 't gaan om niet vermoeid te schijnen.

 

toen uit de nieuwe groeve¹⁵⁾ 'n stem omhoog rees,

 

onmachtig zich in woorden uit te spreken.

 

 

67

Ik weet niet wat zij sprak, al was ik boven

 

op 't toppunt van de boog, die hier 'n brug vormt;

 

maar hij, die sprak, scheen mij in woede ontstoken.

 

 

70

Ik staarde omlaag, maar 't oog van mij, die leefde,

 

kon door de nacht niet tot de bodem dringen;

 

dies zeide ik: ‘Meester, kom naar de andre zijde¹⁶⁾

 

 

73

en laat ons langs de rots¹⁷⁾ wat neder dalen;

 

gelijk ik hier toch hoor, maar niets verstaan kan,

 

dùs zie 'k omlaag, maar kan niets onderscheiden.’

 

 

76

- ‘Ik geef u’, zeide hij, ‘geen ander antwoord

 

dan dat ik ga; want op gepaste beden

 

behoort de daad te volgen zonder woorden.’

 

 

79

Wij daalden dus de brug af bij het einde,

 

waar hij verbonden is met de achtste gracht-wal;

 

en voor m'n ogen ging het dal¹⁸⁾ nu open.

 

 

82

En binnen zag ik daar 'n vreeslik leger

 

van slangen, in zo onderscheiden soorten,

 

dat nog het bloed mij stilstaat, bij 't herdenken.

 

 

85

Laat 't zandig Lybië¹⁹⁾ niet langer roemen,

 

wijl 't vlek- en vuurslang kent en boom- en stroomslang

 

en monsters, voór en achterwaarts zelfs, kruipend;

 

 

88

want nimmer toonde 't ons zò giftig ontuig,

 

al voegt ge er nog aan toe heel 't Land der Moren²⁰⁾

 

met 't kustgebied de Rode Zee omzomend.²¹⁾

 

 

91

En tussen deze wrede en vuile monsters

 

daar renden naakte en radeloze schimmen,²²⁾

 

vergeefs naar heliotroop²³⁾ of schuilplaats zoekend.

 

 

15) N.l. de 7de.

16) N.l. de hoge rotswand tussen de 7de en 8ste groeve.

17) N.l.: rots-muur of groeve-wal.

18) De 7de groeve.

19) De volgende opsomming van Lybiese slangen is grotendeels ontleend aan Lucanus' Pharsal. (9de boek v. 711-719). Ten tijde der Romeinen noemde men Lybië dat gedeelte van Afrika. dat zich uitstrekte ten Westen van Egypte.

20) Aethiopië.

21) De woestijnen en woestenijen van Egypte en Arabië.

22) Deze schimmen zijn de dieven. De slang is 't zinnebeeld van list en sluwheid, hoedanigheden vooral eigen aan de dieven.

23) ‘heliotroop’ (spreek uit: heeljotroop) 'n toversteen, die 't vermogen had, z'n bezitter onzichtbaar te maken.

[p. 44]

94

Hun handen waren vastgesnoerd van achtren

 

met slangen, die de lenden hun doorboorden

 

met kop en staart, van voren saamgebonden.

 

 

97

En zie naar eén, aan onze kant²⁴⁾ vertoevend,

 

vloog kronkelend 'n slang, die hem doorpriemde,

 

daar, waar zich hals en schouder samenvoegen.

 

 

100

Nooit werd zo snel noch O noch I geschreven

 

als deze ontgloeide en brandde en gans verteerde

 

om als 'n handvol as dan neer te storten.

 

 

103

Nauw lag hij dus vernietigd op de bodem,

 

of de as begon zich weder te verzaamlen,

 

en werd opeens weer, wat zij eerst geweest was.

 

 

106

Zò, naar de grote wijzen 't ons verkonden,²⁵⁾

 

moet ook de Feniks sterven en herleven,

 

wanneer hij bijna vijf maal honderd jaar is.

 

 

109

Met kruid noch koren voedt hij zich in 't leven:

 

maar slechts met wierook-tranen en amome;²⁶⁾

 

en myrre en nardus zijn z'n laatste winds'len.²⁷⁾

 

 

112

En als de man, die neerstort, 't hoe niet wetend:

 

ofwel 'n duivel hem ter aarde slingert,²⁸⁾

 

of andre stoornis, die ons 't brein benevelt:

 

 

115

gelijk die man weer opstaat, om zich heen ziet,

 

geheel versuft door de onuitspreeklike angsten,

 

die hij doorstond, en zucht met starre blikken.

 

 

118

zo was de zondaar eindlik opgerezen. -

 

O Gods rechtvaardigheid, hoe streng toch zijt gij,

 

die u te wreken weet met zulke slagen!

 

 

121

‘Wie zijt gij?’, vroeg hem daarna mijn Geleider;

 

en hij hernam: ‘Ik werd eerst kort geleden

 

in deze kuil gesmakt, vanuit Toskane.

 

 

24) ‘aan onze kant’ d.w.z. aan die zijde van de groeve, waar de Dichters op de wal stonden.

25) De geleerden en dichters, die over de Feniks schreven, zijn Pomponius, Tacitus, Solinus, Plinius, Claudianus en Ovidius.

26) ‘Amome’ 'n soort gemberachtig gewas.

27) Voór z'n sterven bouwt de Feniks zich 'n geurig nest, waarin hij zich zelf dan verbrandt. Voor de beschrijving van de Feniks zie vooral Ovidius' Metamorph. 15de boek. V. 392 ss.

28) Misschien door bezetenheid.

[p. 45]

124

Geen menslik, maar 'n dierlik leven minde ik,

 

gelijk me als muildier past; 'k ben Vanni Fucci,

 

het Beest! en 't hol, mij waardig, was Pistoja.²⁹⁾

 

 

127

Ik tot de Gids: ‘Zeg hem niet weg te vluchten;

 

en vraag, wat schuld hem hier deed nedervlagen,

 

wijl 'k hem eens kende als man van bloed en gruwlen.’³⁰⁾

 

 

130

En hij, de zondaar, die dit hoorde, vlood niet;

 

maar toonde mij z'n hart en ook z'n aanschijn,

 

dat met 'n woedend rood werd overtogen.

 

 

133

Hij sprak: ‘Dat mij uw ogen hier aanschouwen

 

in deze ellende, doet mij feller lijden

 

dan weggerukt te zijn uit 't andre leven.

 

 

136

Wat gij mij vraagt, vermag ik niet te weigren;

 

Zo diep ben ik in de Afgrond³¹⁾ neergeslingerd,

 

wijl 'k in de sakristie de schatten roofde;³²⁾

 

 

 

en valslik werd 'n ander³³⁾ toen beschuldigd.

 

Om later niet te juichen om dit schouwspel,³⁴⁾

 

als ge ooit ontsnapt uit deze gruwel-oorden,

 

 

142

zo open de oren voor mijn woord en luister:³⁵⁾

 

‘Pistoja zal zich eerst van Zwarten zuivren;

 

daarna Florence van volk en wet verandren.

 

 

29) ‘Vanni Fucci’ (spreek uit: Wanni Foetssji) 'n edelman uit Pistoja, 'n bastaard, (vandaar noemt hij zich 'n muildier) en om z'n schandelik leven bijgenaamd het Beest.

30) Dante is verwonderd de geweldenaar aan te treffen bij de dieven. Men mag hieruit opmaken, dat Fanni Fucci in 1300. tenminste aan Dante, nog niet bekend was als dief.

31) ‘de Afgrond’ n.l. de Hel.

32) De diefstal, waaraan Vanni Fucci zich hier schuldig bekent, was gepleegd in 1293 in de sakristie van de dom te Pisa, door Vanni Fucci en enige anderen.

33) 'n Zekere Rampino.

34) N.l. het schouwspel van mijn lijden hier in de hel.

35) Wat Vanni Fucci in de volgende verzen zegt is 'n profetie der staatkundige gebeurtenissen en partij-twisten in 1301 en 1302. (Vgl. wat Ciaco zeide in Z. 6 v. 64-75) Eerst zullen de Zwarten uit Pistoja verjaagd worden door de Witten. In Florence zullen zij zich verenigen met de Zwarten aldaar. Dan zullen de Witten op hun beurt door de Zwarten uit Florence gejaagd worden. Met hen Dante. Onder het beeld van 'n worsteling der natuurkrachten wordt nu 'n veldslag aangekondigd van de Zwarten tegen de Witten, waarin deze laatsten verslagen zullen worden. De vuurgloed, die Mars (de Oorlogsgod?) opwekt, is Moroëllo Malaspina, markies van Giovagalo, aanvoerder der Zwarten (de donkere onweerswolken). De bezittingen van Moroëllo Malaspina lagen in de vallei van Magra in de Lunigiana. De beslissende slag zou geleverd zijn op 't Piccense veld in 't gebied van Pistoja. - Daar Dante in 1300 nog tot de Witten behoorde, moesten de woorden van Vanni Fucci hem hevig pijn doen. Het woord ‘Florence’ in v. 144 moet op z'n frans uitgesproken worden, het woord Piceno (v. 149) als Pitsjeno.

[p. 46]

145

Mars roept 'n vuurgloed op uit 't dal van Magra;

 

'n gloed, die is omhuld door onweerswolken. -

 

En met de wilde daver van orkaan-wind

 

 

148

barst op Piceno's velden dan de strijd los,

 

tot plots het vuur de nevelen vaneénflitst

 

en al de Witten worden neergebliksemd.

 

 

151

'k Heb dit gezegd, wijl gij daarom moet treuren.’

C. KOPS, O.F.M.