Roeping. Jaargang 2

[p. 261]

Merkwaardigheden

3. Roomse kunst en Moderne

Van bouwmeester Lambert te Riele, hebben we als weerwoord op onze opmerkingen (blz. 199) 't volgende ontvangen.

Waarde redactie.

In Uw December-nummer komt een bespreking voor van mijn opstelletje in het ‘Maandschrift voor Liturgie’ over roomsche kunst en moderne. Er komen woorden in voor als ‘op verradelijke wijze’ en ‘gebrek aan inzicht’, dat is niet erg vriendelijk en daarom wil ik hierop even antwoorden, wellicht wilt U het een plaatsje afstaan in Uw tijdschrift.

Op de eerste plaats heb ik niet uitsluitend gedacht aan moderne roomsche kunst - 't woord modern roomsch is in zich reeds een tegenspraak - maar het geldt toch ook goeddeels moderne uitingen van roomsche kunst. Hiermede kan ik bijna nooit accoord gaan, omdat deze, zoo niet altijd - uitzonderingen bevestigen den regel - dan toch heel dikwijls m.i. den goeden geest missen den geest van eenvoud, nederigheid en mildheid, die toch eerste eischen waren en blijven van roomsche kunst. Ook is het mijne meening, dat roomsche kunst niet mag zijn voor enkele in ontwikkeling bevoorrechten, maar - en hier denk ik aan de muurschilderingen in onze oude kerken, dien biblia pauperum - dien bijbel der armen (van geest) - zooveel mogelijk door eenieder te genieten moet zijn, en dat mis ik ook heel vaak in de door mij bestreden uitingen.

We behoeven geen copiisten te worden van de middeleeuwen, maar moeten van hun lieven, zachten geest niets loslaten; en te beweren of door ons werk te demonstreeren, dat wij het al beter kunnen, dat we dien geest of hun wijze van uiting al geheel ontwassen zijn, lijkt mij niet in den geest van het alles herstellen in Christus; integendeel moeten we volgens mijne meening hieraan met kracht vasthouden, teneinde niet af te dwalen van den goeden weg, dien wij toch allen willen bewandelen, den weg van het goede en het schoone.

23 December 1923.

LAMBERT TE RIELE

Eerst iets over de aanhalingen. Als we blz. 199/200 opslaan, is voor iedereen duidelik, dat ik niet heb gezegd ‘op verraderlike wijze’ zonder meer, evenmin zonder meer ‘gebrek aan inzicht.’ Er staat zelfs ‘doorzicht’ dat heel wat anders is als ‘inzicht’. De hele zin luidt daar als volgt: ‘Op deze wijze licht 't maandschrift voor liturgie z'n

[p. 262]

lezers niet voor, maar duwt ze de dikste duisternis in. En zoals 't hier gebeurt, toch wel op 'n ietwat verraderlike manier. Ik hoop dat 't enkel gebrek aan doorzicht is geweest.’

Tot zover de onjuiste aanhalingen.

Erger is, dat nu uit bovenstaand stukje van Lambert te Riele blijkt, dat hij geheel aansprakelik is voor dat opstelletje, en dat ik geen enkel woord kan terugtrekken, omdat hij 't nu nog duideliker erger maakt. Hoewel, z'n eigen woorden zijn nu in verschillende dingen niet zo heel duidelik.

Vooreerst heeft hij dus wel degelik gedacht aan moderne Roomse kunst, en daartegen ook z'n stukje geschreven. Voor hem is dus modern in zich verkeerd, en uit die zonderlinge opvatting komt ook de zonderlinge uitspraak: ‘'t woord modern roomsch is in zich reeds een tegenspraak.’

Waarom is modern Rooms onmogelik? Ja ‘modern Rooms’, die nederlandse verbinding op zich zelf, aanvaard ik ook niet. Nieuw Rooms of oud Rooms zijn we niet, we zijn Rooms katoliek. En zo ook mag onze kunst niet nieuw Rooms of oud Rooms zijn (als dat iets anders bedoelt dan Rooms katoliek). Maar dat heb ik ook niet beweerd. Ik heb gesproken over moderne Roomse kunst (niet modern-Roomse); en dat betekent alleen nieuwe Roomse kunst; Roomse kunst van deze nieuwe tijd; de tijd die anders is als de voorafgaande tijden. Dat zal Lambert te Riele toch wel toegeven?

Onze heilige katolieke Kerk is altijd nieuw, is van de oude tijd geweest, is van deze nieuwe tijd, en zal van alle toekomende tijden zijn De Kerk past zich in haar uitwendige verschijningsvormen altijd en overal, aan de nieuwe tijden en nieuwe plaatsen aan: de Kerk is altijd modern, dat is nieuw. Waarom? Omdat de geest van de Kerk, de eeuwige geest van God is, die aan geen enkele tijd is gebonden. De vormen zijn enkel maar 't vergankelike voorbijgaande; de geest van de strijdende Kerk blijft altijd jong.

En zich aanpassen aan altijd nieuwe tijden en altijd nieuwe plaatsen, kan alleen de onvergankelike eeuwige Moederkerk; zij alleen onder al 't geschapene hier in deze wereld. Wij, de tijdelike ledematen van de Kerk op aarde, kunnen alleen zijn van 'n kleine voorbijgaande tijd, en anders niet; de Kerk is nieuw, nu, en zal over eeuwen even nieuw zijn, omdat haar geest nooit veroudert. En dat blijvende geestelike leven openbaart zich in telkens nieuwe vormen. Wij zijn van eén tijd, de Kerk is van iedere tijd.

Dat is juist de eeuwige jeugd van de Kerk. T'is niet zo bedoeld, maar in de grond is 't 'n smaad, te zeggen, dat de Kerk niet modern, dat is, niet nieuw is altijd.

[p. 263]

Waar Lamb. te Riele beweert, dat er moderne voortbrengselen zijn, die geen kristelike kunst mogen heten, daar is zijn bewering juist. Maar dat is niet, omdat ze modern of nieuw zijn in hun vormen; dat is, omdat ze niet kristelik zijn in hun geest, omdat 't levensbeginsel waaruit ze gegroeid zijn niet echt-kristelik is. En zo zijn er ook ontzaggelik veel prullen, die met de oude kristelike kunst niets gemeen hebben, dan de vormen? neen ook dat niet; maar die proberen die vormen als suikerbakkers na te prutsen.

We moeten zeer zeker niets loslaten van de diep-kristelike geest der middeleeuwen, maar juist omdat we dat niet doen, willen we evenals de middeleeuwen, de openbaringen van die ene eeuwige geest, in de eigen vormen van onze eigen tijd. 'N wezenlik kristelik kunstenaar van deze tijd, zal nooit beweren, dat hij 't beter kan dan de grote kristelike kunstenaars van de vroegere tijden; maar wel, dat hij 't beter wil, dan de gemakzuchtige nadoeners van grote tijden, tijden waarvan ze de geest die uit hun toen nieuwe vormen sprak, niet hebben begrepen.

De ware kristelike kunst moet eenvoudig zijn; juist. En daarom bestrijden we de opgesmukte geblankette kunst, die zich, ja we moeten 't zeggen, schijnheilig komt aandienen als de echte enig waarachtige Roomse kunst in de geest van de middeleeuwen. De nieuwe Roomse kunst wil juist de eenvoud in de vorm, om de ziel niet achter de vorm te verbergen, maar door de vorm z'n goddelikheid te laten doorstralen. Veel is nog zoeken, worstelen om los te breken uit 't omhulsel van gemakzucht en sleur, maar ook in veel onvolkomen vormen, spreekt al luider en luider de ziel, die z'n eenheid ziet en voelt met 't goddelike.

En dat vooral de kerkelike kunst moet spreken tot 't volk; zeer zeker. Maar de oude namaakvormen spreken juist niet tot 't volk; dat wil zeggen, ze dringen de zielewaarheid niet in de ziel van dat volk; geven alleen 'n oppervlakkige meedeling. T'volk kan niet meer zien door de vormen heen. We moeten ze weer opvoeden de mensen; en dan zullen zelfs onvolkomen en gebrekkige vormen de mensen de aanschouwing geven en de ontroering van 't goddelike, zoals de vormen van zoveel moderne primitieven in vroegere tijden ook zo dikwels gedaan hebben.

Wil Lambert te Riele kritiek oefenen op de voortbrengselen van de nieuwe kunst; dat is z'n recht, en dat is z'n plicht. Maar onrecht doet hij, ernstig onrecht, wanneer hij de ernstige eerlike strevingen van de nieuwe Roomse kunst, eenvoudig opzij gooit, want.... ze zijn niet oud, ze zijn modern, ze zijn nieuw.

Met dat stelsel was ook in de door hem zo geprezen Middeleeuwen de Romaanse kunst, en daarna de Gotiek volstrekt onmogelik geweest. Ook die uitingsvormen van de eeuwig jonge kristelike geest zijn nieuw, zijn modern geweest; en die moderne kunst heeft 't gewonnen, omdat

[p. 264]

de zuiver kristelike kunst alleen modern zijn kan. Maar juist omdat de kristelike geest der middeleeuwen zo droevig verzwakte, is de gotiek zich te buiten gegaan aan overdadige vormenweelde; is de geest overduisterd door de lichamelike vormen. En die barok van de gotiek, barok omdat de geest ziek was, heeft de heidense Renaissance mogelik gemaakt.

En willen we, zelfs nu nog, goed voelen, 't diepe wezensverschil tussen 'n echte kristelike gotiese kerk, dat is 'n gotiese kerk gegroeid uit de kristelike aanschouwing en de kristelike aanvoeling van 't goddelike, in de moderne vormen van z'n eigen tijd, dan gaan we maar zo 'n wezenlik kristelike kerk van de nu oude tijd binnen, en al zijn er ook zoveel geesteloze namaakprullen ingebracht van deze namaaktijd, en al is die kerk ontluisterd van z'n heerlikheid, toch ondanks de nu oude vormen spreekt de altijd blijvende geest van die oude kerk ons kristelik gemoed aan. Maar de nieuwe namaak-gotiek, oud nagemaakt en niet van z'n eigen moderne tijd, laat ons koud, zelfs van de beste bouwers, omdat de ziel in deze vormen niet meer zich kan openbaren, en dus onze ziel niet meer kan aanspreken.

Lambert te Riele brengt schomelike verwarring door modern in tegenspraak te zetten met Rooms. En 't laatste bewijs? Wel, hij erkent ‘uitzonderingen die de regel bevestigen’. Maar hoe kan er toch ook maar eén goed Rooms modern kunstwerk ontstaan, als Rooms en modern elkander uitsluiten?

H. MOLLER

4. Onze nieuwe redakteur voor Vlaanderen

Met grote vreugde zullen onze medewerkers en onze lezers vernemen, dat Karel van den Oever lid geworden is van onze redaktie. Zijn persoon en zijn werk zijn alweer 'n duidelike aanwijzing dat Roeping beslist de nieuwe katolieke kunst wil, dat is de schoonheid geopenbaard in de verschijningsvormen van onze eigen tijd.

En ook hierom begroeten wij met blijdschap onze nieuwe redakteur, omdat daardoor beter en sterker nog de samengesloten eenheid van de Hollandse en Vlaamse kunst, in een Groot-Nederlandse kunst tot uiting zal komen.

H.M.