Roeping. Jaargang 2

[p. 234]

Over bouwkunst

6. Onze Kerken
Enige losse gedachten.

Het Gildeboek van Augustus j.l. bl. 34 vermeldt, hoe 'n duitse firma ‘met een naam van sterk Israëlietiese klank, het nieuwste op het gebied der devotionaliën ter markt brengt in haar “nachts leuchtende, radio-aktive Hieiligenartikel”. Het zijn kruisbeelden, plaatjes, medailles en beeldjes, die met een radiumpraeparaat zijn bewerkt en daardoor 's nachts licht verspreiden.... Naar het Spaans in den cataloog te oordelen schijnt het nieuwtje, vooral voor Zuid-Amerika bedoeld te zijn, wat helaas voor dergelijke wansmakelikheden altijd nog een dankbaar afzetgebied schijnt te vormen. Hopen we dat Holland het niet zal blijken te zijn!’

Inderdaad, dat hopen ook wij! Maar we moeten toch even opmerken, dat ons hollandse volk voor zulke banaliteiten wel rijp schijnt te zijn. En wanneer we even willen denken aan schijnwerpers, stiekum geplaatst achter de kommunie-bank om 'n bepaald beeld in 't priesterkoor te belichten, aan bioskoop-effekten verkregen door gekleurde elektriese lampjes om altaar en tabernakel, aan smeltend-zoete engelen, dragend 'n luchter met elektriese kaarsen, die trouw de echte kaarsen nabootsen: och zijn we dan nog zover af van de duitse radio-aktieve heiligen-artikelen, en of zo'n hollandse firma met de boel blijven zitten, als zij ze etaleerde in haar winkelkast? Want dit produkt is niets anders als 'n konsekwensie van 'tgeen bij ons al lang ingeburgerd is, wat zelfs wordt mooi gevonden, waar niets tegen gezegd wordt door de zogenaamde kunst-kritici die met zo'n bezorgdheid voor de schoonheid in onze kerken maar ketteren en schelden, wanneer 'n eerlike poging gedaan wordt om af te komen van al die gedrochtelike fabrieks-producten.

Heeft b.v. de redaksie van de Limburger-Koerier van 19 Nov. j.l., die onder de verdediging van de kruistekening, vervaardigd door Eick uit Meerssen, zich 'n niet-toegevend naschrift veroorloofde, en schreef: ‘waar ligt de schuld, als een voorstelling tot bijna blasphematoire vergelijking aanleiding geeft?’ - heeft diezelfde redaksie zich ook wel 'ns afgevraagd, waar dan de schuld ligt, dat de massa zich aan al de wansmakelike produkten niet stoort, die nu al jaren lang onze kerken ontsieren en de stijlvolle eredienst in onze kerken onteren.

Dat men wijst op de excessen der modernen, dat is goed, mits dit wijzen ook bewijzen is: maar tegelijk vergete men niet de meer en meer dringende plicht, om ook te wijzen op de konservatieve rommel, zó heilig-schennend en zonder enige kunstwaarde, dat hier het wijzen terstond al bewijzen is.

[p. 235]

Men houdt er nog vreemde beginselen op na: men geeft opdracht aan 'n minder-bevoegde onder 'n schijnbaar motief van naastenliefde: ‘de man heeft 't nodig’. Uit vriendschap moet men zulke opdrachten niet doen, zegt terecht bouwmeester Kropholler. Want daardoor wordt ten koste der goede zaak in de hand gewerkt, dat morgen zich iemand tot architekt ziet gepromoveerd, die gister nog derde-rangs-tekenaar was. De eredienst, die voltrokken wordt in onze kerken, en daarom 't kerkgebouw zelf, eisen de beste van onze kunstenaars op, al valt ook de opdracht dan misschien wat duurder uit. De luxe pour le bon Dieu! wil er bij onze koopmans-geest maar slecht in. De Keulse Diocesane Synode van 1922 bepaalt in zake kerkelike kunst o.m.: ‘de geestelike late zich niet door gemakzucht of prijsverschillen verleiden, gereed zijnde, maar kunstlooze en smakelooze voorwerpen in plaats van oorspronkelike kunstwerken aan te schaffen. In het belang der kunstzinnige afwerking van een opdracht toone hij het noodige geduld en betale een redelike prijs.

◽ ◽ ◽

Onder de tietel: ‘Gotiek of modern’ in ‘Mededeelingen’ Nov. 1923 bl. 60 verdedigt de welbekende karmelieten-pater Keulers zich tegen Quadraat, die onder meer hem verweet ‘dat de voorstanders van de traditie (v.d. Gotiek) de tijd 500 jaren terug wilden zetten. Schromelike onzin roept de Pater uit, reeds 100 maal weerlegd.

Maar nu de bewijzen, dat er inderdaad ‘schromelike onzin’ verkocht is. Ziehier: ‘Christus komt om alles te vernieuwen en zet ons 1500 jaren terug naar den Sinaï en wil, dat geen stip of jota van die ouwerwetsche geboden veranderd worde of weggenomen. De kerk zet ons met haren traditioneelen zang 800 jaren terug en verklaart dien ouderwetschen zang ook nu nog voor tijdpassend (zeitgemäss). De grote bouwmeesters bouwden 400 jaren in één historische stijl. Was dat alles námaken, naprevelen, repeteeren, copiëeren, en onze groote Cuypers heeft hij niets gedaan dan oude vormen gerepeteerd?’

Met alle respekt voor de wetenschappelikheid van den pater: 't wordt ons nu wel wat te bar met dit dooreen-haspelen van godsdienstig en kunst-konservatisme. Deze Pater ziet blijkbaar geen onderscheid tussen de enig ware en onveranderlike Leer van Kristus en 'n bouwstijl, tussen de vrije kunst, muziek en de bouwkunst! 't Is wel bedroevend. En verder kent Pater Keulers de kerkelik-goedgekeurde Mis van Diepenbrock ook: en heeft hij wel 'ns gelezen welk 'n hoge waarde de oude Cuypers voor de meest-vooruitstrevende hedendaagse bouwmeester blijft behouden. En wanneer deze Karmeliet zich beroept op 't Kerkelik Wetboek met z'n tradisionele vormen, laat

[p. 236]

hij dan de kommentaren op dit artikel niet zelf uitdenken op z'n studeervertrek tussen de hogels, kruisbloemen en puntbogen van z'n geliefkoosde gotiek, maar halen uit de praktijk der Kerk, die volstrekt niet afkerig is, en niet kan zijn van 't hedendaagse bouwbeginsel, dat ten slotte 't zelfde is als 't Middeleeuwse, maar dit uitvoert met dankbare gebruikmaking van hedendaagse techniek en materialen.

Als pater Keulers met dezelfde zorg, waarmee hij tot nu toe de historiese stijlen bestudeerde, zich eens wilde toeleggen om inzicht te krijgen in de hedendaagse bouw-wijze, dan viel er serieus met hem te praten. Nu kunnen we ons alleen verwonderen, hoe n' man in 1923 nog zo kan schrijven. Bemerkt hij niet, hoe 't langzamerhand akelig eenzaam wordt om hem heen?

◽ ◽ ◽

Bouwmeester Jan Stuyt in 't Gildeboek van Nov. 1923, bl. 86, beveelt 't Gedenkboek der St. Lucasscholen te Gent aan: 'n paar afbeeldingen van werk, afkomstig van deze scholen worden als bewijs aangehaald. Maar wat is dat slap werk, en hoe wijkt 't sterk af van 'tgeen Kanunnik Lemaire als bijdrager in datzelfde boek neerschrijft. Is het bouwmeester Stuyt nu heusch menens, dat hij dit werk met vreugde in Holland introduceert? Intussen heeft 't St. Bernulphus-Gilde z'n reis volbracht naar Gent: waarvan deze bouwmeester hoopte, dat dit de aanleiding zou kunnen worden voor de stichting van 'n Nederlandse St. Lucas-school.

Als dit 't gevolg mocht zijn, dan hopen we, dat de Nederlandse de beginselen van Lemaire niet enkel als tekst in haar gedenkboek laat afdrukken, maar vooral ze weergeeft in haar werken zelf.

◽ ◽ ◽

Tengevolge van de mijnen stelt de Zuid-Limburgse kerkbouw 'n nieuwe eis: men dient namelik rekening te houden met eventuele bodemverzakking. Met behulp van de hedendaagse techniek is dit heel goed mogelik: en de gewapendbeton-konstruksie is als van zelf daarvoor aangewezen, die 'n lichter en toch sterker bouw mogelik maakt dan de vroegere konstruksies.

Meestal wordt de fundering in dit materiaal uitgevoerd en het meest economies en logies is ook 't raamwerk in gewapendbeton uit te voeren waardoor de muren niet zwaarder behoeven te zijn dan voor eigen sterkte en afsluiting nodig is. Voor deze muren is baksteen dan 't aangewezen materiaal, daar deze dan veel dunner kunnen zijn dan in zandsteen, zonder gevaar voor doordringing van vocht in 't gebouw aan

[p. 237]

zuid- en west-kant: immers kan in baksteen 'n dunne spouwmuur gemetseld worden, die daarvoor behoedt.

Is onze natuursteen 'n mooi materiaal: de baksteen overtreft deze ver in kwaliteit, terwijl de laatste jaren 'n wondere verscheidenheid is ontstaan in gele, grijze, groene en oranje-kleuren, die door elkaar heerlik passen in de tint van 't limburgse landschap. Tevens: baksteen is het duurzaamste materiaal, zegt de bekende professor van der Kloes (September-nummer van ‘Bouwstoffen.’)

In de mijnstreek vindt ook toepassing 'n gewapende fundeering met 'n eenvoudige en brede opbouw in metselwerk, waarop een in 't gezicht blijvende houten kap: welke bouw-methode wederom sterk te verkiezen is boven 'n pijler-systeem met gewelf-bouw in metselwerk.

Zo zien we hoe iedere streek 't karakter van de bouwkunst bepaalt, waarmee de bouwmeester van goed beginsel gaarne rekening wil houden, en krachtens hedendaagse techniek gemakkelik rekening kan houden.

◽ ◽ ◽

Meer dan vroeger eisen de klokken in de toren 'n praktiese plaatsing, zó dat ze duidelik gehoord kunnen worden boven 't geluid van 't moderne verkeer en de moderne industrie. Dus geen hooge spits met laag muurwerk, maar lage spits met hoog muurwerk waardoor de klokken hoger komen te hangen, en flink open gewerkt, terwijl 't aantrekkelike van de nu zichtbare klok-beweging tevens verwerkelikt wordt. Ook kan zo de wijzerplaat hoger worden aangebracht.

JOZ. WIELDERS

Sittard, 6 Desember, St. Nikolaas 1923.