Roeping. Jaargang 2

[p. 186]

Dante's goddelike komedie
De hel

Zang 20

Van nieuwe pijnen moet ik verzen dichten
en stof voor 't twintigste gezang bereiden
van 't eerste Lied, 't Lied der verworpelingen.¹⁾

Reeds had ik mijn opmerkzaamheid gespannen
om neer te schouwen in de ontsloten diepte,²⁾
die overstroomd werd door 'n zee van tranen.

En in het rond ravijn ontwaarde ik lieden,
die stil en stom en wenend naderschreden,
zoals processie's gaan op deze wereld.³⁾

Zodra mijn blik tot hen nog dieper daalde,
bleek ieder wonder-vreemd verdraaid te wezen
vanaf de kin totaan 't begin der borstkas;

want 't hoofd stond omgekeerd op hunne rompen;
en naadren moesten ze ons met hunne ruggen,
daar hun 't gezicht naar voren was ontnomen.⁴⁾

Misschien werd ooit door hevige verlamming
'n mens aldus geheel en al verwrongen,
schoon ik het nimmer zag, noch kan geloven.

Wanneer, o lezer, God u vrucht laat plukken
uit wat gij leest, bedenk dan bij u zelven,
of 't mooglik was de wangen droog te houden,

toen 'k van nabij ons evenbeeld⁵⁾ aanschouwde
zozeer verwrongen, dat 't geween der ogen
de billen hun totin de spleet besproeide.

Voorwaar ik weende, leunende op 'n rotsblok
der harde klip, zo hevig, dat mijn Leidsman
mij zeide: ‘Zijt ook gij als de andre dwazen?⁶⁾

1) ‘'t Lied der verworpelingen’ d.i. ‘De Hel’, het eerste deel van de goddelike trilogie.

2) n.l. de 4de gruwel-groeve, waarin bestraft worden waarzeggers, wichelaars, tovenaars, heksen en dergelijke zondaars.

3) De verdoemden in deze groeve liepen dus langzaam en in lange rij of twee lange rijen achter elkaar.

4) Vgl. v. 37-39.

5) n.l. de schimmen.

6) Wie die ‘andre dwazen’ zijn, wordt duidelik door de volgende verzen.

[p. 187]

28

Hier leeft de liefde eerst, als de liefde dood is!

 

Wie toch is goddelozer dan degene,

 

die meelij voelt bij Gods rechtvaardig oordeel!¹⁾

 

 

31

Op, op het hoofd! en zie, voor wie zich de aarde

 

eens opende voor de ogen der Thebanen,

 

zodat zij allen hoonden: ‘Waar stormt gij heen,

 

 

34

Amfiaräus?²⁾ Hoe! ontvliedt gij 't strijdperk!’

 

Maar deze liet niet af omlaag te storten,

 

tot hij voor Minos stond, die allen oordeelt.³⁾

 

 

37

Bemerk, hoe hij de rug tot borst gemaakt heeft;

 

want daar hij eens te ver vooruitzien wilde,

 

ziet hij nu achteruit en gaat steeds rugwaarts.⁴⁾

 

 

40

Zie ook Tiresias, die eens van aanschijn

 

veranderde, toen hij van man tot vrouw werd

 

en wisslen zag al zijne ledematen.

 

 

43

En eerst moest hij weer met zijn toverroede

 

de beide ineengerolde slangen treffen,

 

vóor 't manlik haar hem om de kin weer groeide.⁵⁾

 

 

46

Hij daar, wiens rug zijn buik⁶⁾ haast raakt, is Arons,⁷⁾

 

die eens in Luni's⁸⁾ bergen (waar op de akkers

 

omlaag in 't dal Carrara's⁹⁾ landliên zwoegen)

 

 

1) De betekenis van deze verzen is: De smart en de pijnen van de verdoemden zijn in abstracto en op zich zelf wel voorwerp van medelijden voor ons, maar niet in zoverre ze straffen zijn van Gods rechtmatige gramschap. Het woord ‘liefde’ in v. 28 heeft dus 'n dubbele betekenis. Het eerste is: de liefde tot God en wel in zoverre zij vreugde is over Gods rechtvaardige straffen; het tweede is de liefde tot de evennaaste en wel in zoverre zij mededogen is met het lot der verdoemden. Eerst als deze laatste liefde of mededogen met de verdoemden werkelik dood is, kan de liefde tot God of de vreugde over zijn rechtvaardigheid in ons levend worden.

2) ‘Amfiaräus, 'n waarzegger uit Argos, en eén der 7 Koningen die Thebe belegerden. (Zie Z. 14 v. 64-69). Bij de strijd rondom Thebe verdween hij met zijn strijdwagen plotseling in de aarde.

3) Zie Z. 5 v. 4-25.

4) Hier geeft Dante de reden aan waarom waarzeggers (enz.) tot zulke pijn verwezen zijn. (Hagebaert)

5) Tiresias, 'n waarzegger uit Thebe, werd eens in 'n vrouw veranderd, toen hij twee ineengerolde slangen sloeg. Zeven jaar later sloeg hij de twee slangen opnieuw; en nu kreeg hij z'n mannelike gestalte weer terug.

6) ‘Zijn buik’ d.i. de buik van Tiresias.

7) Befaamd Etruries waarzegger en sterrewichelaar.

8) Oude Etruriese stad, die sinds lang niet meer bestaat.

9) Carrara, stad in Lunigiana.

[p. 188]

49

'n hol had tussen blanke marmerblokken,¹⁾

 

dat hem tot woon was, waar hij onbelemmerd

 

kon uitzien naar de zee en naar de sterren.

 

 

52

En zij die ginds zich dekt de beide borsten,

 

die gij niet ziet, met haar ontknoopte vlechten

 

en al heur haren heeft aan gène zijde,²⁾

 

 

55

was Manto,³⁾ die door vele landen doolde,

 

tot ze eindlik rust vond, waar ik werd geboren.⁴⁾

 

't Zal mij dus vreugde doen, zo ge even luistert.

 

 

58

Toen dan haar vader uit het leven scheidde,

 

en Bacchus' stad tot dienstbaarheid geraakte,⁵⁾

 

doorzwierf zij lange tijd geheel de wereld. -

 

 

61

Daarboven ligt 'n meer in 't schone Itaalje

 

aan de Alpen, die het Duitse rijk begrenzen

 

in 't Noorden langs Tyrol; en 't heet Benaco.⁶⁾

 

 

64

Wel duizend bronnen drenken de Pennino,⁷⁾

 

die, tussen Val Camonica en Garda,

 

zijn waatren in 't genoemde meer doet rusten.

 

 

67

'n Plaats is in zijn midden, waar de Herders

 

van Trente en Brescîa⁸⁾ en die van Verona -

 

liep daar hun weg - de zegen konden geven.⁹⁾

 

 

1) 't Beroemde Karrariese marmer.

2) n.l. aan de kant van haar borsten.

3) Manto, 'n waarzegster en dochter van genoemde Tiresias.

4) Vergilius is eigenlik geboren te Andes, 'n vlek in 't gebied van Mantua. Gewoonlik echter wordt Mantua zelf Vergilius' vaderstad genoemd.

5) ‘Bacchus' stad’ is Thebe. Zo genoemd omdat Bacchus daar werd geboren. Met de dienstbaarheid waartoe zij geraakte, zinspeelt de Dichter waarschijnlik op het tyranniek bestuur van Kreon na Thebe's val.

6) Het tegenwoordige z.g. Lago di Garda.

7) Pennino: 'n berg. Val Camonica is de vallei Camonica, een der schoonste van Lombardije. Garda was 'n kasteel van deze naam aan de oever van 't Menaco-meer. Val Camonica lag ten opzichte van de Pennino noord-westelik. Garda lag aan de zuidoostelike oever van het meer.

8) ‘Brescia’ spreek uit: Bresja.

9) De betekenis van deze verzen is de volgende:
Ongeveer in 't midden van 't meer Benaco lag 'n eilandje vlak voor de mond van de rivier Tignalga. De rechteroever van deze rivier behoorde tot het diocees van Brescia; de linker tot 't diocees van Trente en 't meer zelf behoorde tot 't diocees van Verona. Op genoemd eilandje grensden de drie diocesen dus aan elkaar en konden de respektievelike bisschoppen hun jurisdiktie uitoefenen (de zegen geven).

[p. 189]

70

Hoog rijst Peschiera's¹⁾ sterk en statig bolwerk

 

om Bergamo en Brescîa 't hoofd te bieden,²⁾

 

waar de oever wijd in 't rond het steilst omlaag schiet.

 

 

73

Daar moet dus alles naar beneden storten,

 

wat in Benaco's schoot geen plaats kan vinden;

 

en wordt omlaag 'n stroom door groene weiden.

 

 

76

Zodra het water nu begint te vloeien,

 

wordt 't geen Benaco meer genoemd, maar Mincio³⁾

 

tot Governolo,⁴⁾ waar 't zich in de Po stort.

 

 

79

Niet lang nog loopt het voort, of 't vindt 'n vlakte,

 

die 't met zijn golven drenkt en tot 'n poel maakt,

 

die 's zomers de gezondheid pleegt te schaden.

 

 

82

Daar langs nu trekkend, zag de gruwb're Jonkvrouw

 

in 't midden van 't moeras 'n droge landstreek,

 

nog onbebouwd en onbewoond door mensen.

 

 

85

Om ieder menselik verkeer te ontvluchten

 

bleef zij daar met haar volk haar kunst⁵⁾ beoef'nen;

 

daar leefde zij, daar liet zij 't zielloos lichaam.

 

 

88

De mensen, die verspreid in de omtrek woonden,

 

verzamelden zich op die plaats, die sterk was,

 

wijl haar van alle kant 't moeras omringde.

 

 

91

Zij bouwden daar 'n stad op 't dood gebeente,

 

die zonder loting⁶⁾ Mantua⁷⁾ genoemd werd

 

ter eer van haar, die 't eerst de plek zich uitkoos.

 

 

94

Eens woonde daar 'n groter aantal burgers,

 

voordat de plompe streek van Casalodi

 

z'n straf ontving van Pinamonte's sluwheid.⁸⁾

 

 

1) ‘Peschiera's’ spreek uit: Peskjera's.

2) De sterkte Peschiera was opgeworpen om Verona te dekken tegen Bergamo en Brescia.

3) De rivier de Mincio (spreek uit: Minsjo).

4) Governolo, 'n kasteel.

5) n.l. haar toverkunsten.

6) Bij 't stichten van 'n stad werden voor de keuze van 'n naam òf de wichelaars geraadpleegd of er werd om de naam geloot. Hier gebeurde dat niet.

7) Over de stichting van Mantua waren verschillende berichten Vgl. v. 97-98. Dante hield zich aan Vergilius die de stichting toeschrijft aan Manto's zoon Ocnus (Zie Aen. X 198-200).

8) Alberto Casalodi, heer van Mantua, liet zich in 1271 door Pinamonte Buonacossi overreden de adel uit de stad te jagen om zo de gunst van 't volk te winnen. Toen de edelen verjaagd waren, ruide Pinamonte 't volk op tegen Casalodi en wist zo het gezag over de stad in handen te krijgen. Sinds die inwendige twisten zou de bevolking van Mantua sterk verminderd zijn.

[p. 190]

97

Daarom vermaan ik u: hoort ge ooit d'n oorsprong

 

van mijne stad op andre wijs verklaren,¹⁾

 

laat dan de waarheid door geen schijn verduistren.’

 

 

100

En ik: ‘Zo vast staat uw betoog, o Meester,

 

en wekt zo groot geloof, dat andre woorden

 

mij zullen zijn als vuur, dat uitgedoofd werd.

 

 

103

Maar zeg mij van de lieden, die daar voortgaan,

 

of ge er niet eén bemerkt, onze aandacht waardig;

 

want dit alleen beweegt tans mijn gedachten.’

 

 

106

Toen zeide hij: ‘Die van z'n kin en kaken

 

de baard laat golven op z'n zwarte schouders,

 

was, toen uit Griekenland de mannen weken,

 

 

109

zodat er nauw nog restten voor de wiegjes,

 

'n wichelaar; en gaf met Calchas 't teken

 

op Aulis' strand om 't eerste touw te kappen.

 

 

112

Hij heette Eurypylus;²⁾ en dùs vermeldt hem

 

mijn hoog Pöeem in eén van zijne verzen;³⁾

 

gij kent de plaats; want heel mijn dichting kent gij.

 

 

115

Die andre, die zo smal is in de heupen,

 

was Michel Scotus,⁴⁾ die voorwaar zo kunstig

 

te spelen wist met sluwe toverlisten.

 

 

118

Zie ook Guido Bonatti;⁵⁾ zie Asdente,⁶⁾

 

die wensen mocht getrouw te zijn gebleven

 

aan leer en pekdraad, maar te laat berouw heeft.

 

 

121

Aanschouw de onzaalgen, die de naald versmadend

 

en spoel en spinnewiel, waarzegsters werden;

 

en toverden met kruiden en met beelden.⁷⁾

 

 

1) Sommigen b.v. schreven de stichting van Mantua toe aan 'n zekeren Farco, 'n Etruries prins.

2) De schim, die Vergilius Dante aanwijst, was volgens z'n eigen woorden Eurypylus, de wichelaar der Grieken voor Troje. Met Kalchas had hij zelfs het teken gegeven, wanneer de Griekse vloot van Aulis moest uitvaren.

3) n.l.v. 114, b. II v.d. Aenëis.

4) Michel Scotus: lijfarts van keizer Frederik, de Tweede. Hij was 'n groot geleerde, maar stond bekend als waarzegger en sterrewichelaar.

5) Guido Bonatti, bekend astroloog uit Forli.

6) Asdente, waarzegger, redenaar en schoenlapper uit Parma. Het was een der beruchtste geestdrijvers uit Dante's tijd.

7) Waarzegsters, heksen enz. gebruikten bij hun kunsten vaak allerlei geheime kruiden en vaak ook wassen beelden of maskers, de personen voorstellend, die ze moesten betoveren. Vgl. Hor. I, Sat. VIII.

[p. 191]

124

Maar ga nu voort; want Kaïn met zijn doornen¹⁾

 

staat aan de grens van beide wereld-helften

 

en raakt de golven reeds voorbij Sevilla.²⁾

 

 

127

En gistren nacht reeds was de maan 'n cirkel.³⁾.

 

Wel moogt ge dit bedenken, want tot nadeel

 

was 't u geen enkle maal in 't donker woud-dal.’ -

 

 

130

Dus sprak hij; en reeds gingen wij weer verder.

C. KOPS, O.F.M.

1) Kaïn met zijn doornen betekent de maan. (Mannetje in de maan) Volgens het volksgeloof immers was Kaïn om z'n armzalig doornenoffer en om z'n broedermoord door God naar de maan verbannen.

2) V. 125 en 126 betekenen: de maan nadert de horizon, die de grenslijn is van ons boven- en beneden half-rond; voorbij Sevilla gaat zij onder in de zee, ver naar 't Westen.

3) Gisteren nacht was 't volle maan. Wanneer het volle maan is, gaat deze juist onder, als de zon opkomt. Het is dus nu enige tijd na Zonsopgang. (de tweede dag van Dante's tocht). Vgl. Z. 11 v. 113.