Roeping. Jaargang 2

[p. 120]

Dante's goddelike komedie
De hel

Zang 19

O Simon tovenaar, o simonisten!
Gij die de gaven Gods, die van de goedheid
de bruiden moeten zijn, als roverszielen

om zilver en om goud der wellust prijsgeeft,
tans moet voor u de wraakbazuin weergalmen,
wijl u de de derde gruwel-groeve omkerkert.¹⁾

Reeds waren wij het volgend graf²⁾ genaderd,
daar wij het punt der brug beklommen hadden,
dat loodrecht boven 't midden van de kloof hangt.

O wijsheid Gods, wat kunst geeft ons te aanschouwen
de hemel, de aarde en deze boze wereld!³⁾
En hoe rechtvaardig toont zich uw vergelding!

'k Zag langs de hellingen en langs de bodem⁴⁾
de grauwe rotssteen als bezaaid met holten,
die alle rond en van één omvang waren.

Zij schenen mij niet kleiner en niet groter
dan die, welke in mijn schone Sint Johannes
de priesters plaats verschaffen om te dopen.⁵⁾

1) In deze eerste 7 verzen richt de Dichter zich tot de verdoemden in de 3de gruwel-groeve, n.l. tot Simon de tovenaar (Zie Handel. der Apost. VIII, 18) en z'n rampzalige volgers, de simonisten. De zin van v. 2-4 is deze: Gewijde zaken (Gods gaven) moeten gegeven worden alleen uit goedheid, niet uit hebzucht. Goedheid nu is de natuur van God. Geestelike dingen zijn dus als 't ware de bruiden van God en hij die heilige zaken uit winzucht verkoopt of overlevert aan onwaardigen, leent zich aldus volgens Bijbelse spreekwijze voor geestelik overspel.

2) de volgende groeve.

3) ‘de boze wereld’ d.i. de Hel.

4) De hellingen en bodem van de 3de groeve.

5) De grote doopvont in het baptisterium of de doopkapel van St. Jan de Doper te Florence, had in z'n stenen of marmeren omrandingen vier grote openingen, waarin de priesters plaats namen om te dopen. Deze openingen waren daar aangebracht met 'n dubbel doel. Vooreerst konden de priesters zo gemakkelik bij het water komen. In Dante's tijd toch werd het Doopsel nog toegediend door indompeling. En vervolgens waren de priesters aldus beveiligd tegen de aandrang van het volk. In de M.E. doopte men alleen op bepaalde dagen en zo was er altijd 'n buitengewoon grote volksmenigte aanwezig.

[p. 121]

19

Van deze brak ik een, voór enkle jaren,

 

omdat 'n kind daarbinnen in gevaar was.

 

Dit woord zij allen 't zegel van de waarheid!¹⁾

 

 

22

En uit de mond van iedre holte staken

 

de voeten van 'n zondaar en de benen

 

tot aan de kuit; al 't andre bleef onzichtbaar.

 

 

25

Van al de zondaars gloeiden beide zolen;

 

en zo geweldig draaiden hun gewrichten,

 

dat ze iedre band en boei verbroken hadden.

 

 

28

Gelijk de vlam bij iets, gedrenkt in olie,

 

alleen te flikkren pleegt langs de oppervlakte,

 

dus vloog ook hier het vuur van hiel tot tenen.

 

 

31

‘Wie is dat, Meester’, vroeg 'k, ‘die zich zo pijnigt

 

en wilder spartelt dan zijn smartgenoten;

 

en aan wiens voeten roder vlammen lekken?’

 

 

34

En hij tot mij: ‘Wenst gij, dat 'k u omlaag draag

 

de helling af, die lager ligt dan de andre,²⁾

 

dan hoort ge iets van hem zelf en zijne zonden.’

 

 

37

En ik: ‘Wat u behaagt, is mijn behagen.

 

Gij zijt mijn Heer; gij weet, dat ik nooit afwijk

 

van wat gij wilt; gij weet, wat ik niet uitspreek.’³⁾ -

 

 

40

Nu kwamen we op de vierde dezer dijken;

 

en, zwenkend, daalden wij ter linkerzijde

 

omlaag in 't dal dat smal was en vol holen.⁴⁾

 

 

43

En van z'n heup liet mij de goede Meester

 

niet neer, aleer ik stond nabij de holte

 

van hem, die zo misbaarde met de voeten.

 

 

1) Deze verzen zien op het volgende voorval: 'n Jongetje uit Florence was eens al spelende in een der openingen van de doopvont gevallen. Om de een of andere reden scheen men niet op de gewone wijze de ruimte te kunnen binnengaan; en het kind liep groot gevaar te verdrinken, volgens anderen te verstikken, De toegelopen mensen wisten geen raad, totdat Dante met 'n bijl 'n groot gat sloeg en het kind aldus van de dood redde. Zijn vijanden trachtten deze daad als 'n heiligschennis voor te stellen. Maar door de juiste toedracht der zaak verhaald te hebben, hoopt Dante nu bij allen gerechtvaardigd te zijn.

2) Daar de gruwelgroeven trapsgewijze afdalen naar het middelpunt van de aarde, is de 2e wand van elke groeve lager dan de le.

3) Vgl. Z. 10 V. 18 en Z. 16 v. 118/120.

4) Zie v. 13 - 14.

[p. 122]

46

‘O wie ge ook zijt, die als 'n paal in de aarde,

 

(rampzaalge ziel), het bovenst keert naar onder’,¹⁾

 

dus hief ik aan, ‘nu spreek, als 't in uw macht is.’

 

 

49

'k Stond als de monnik die de sluipmoord-pleger

 

de biecht afneemt, wanneer deze uit de graf-kuil

 

de priester nog eens roept uit angst voor 't sterven.²⁾

 

 

52

Daar kreet de schim³⁾: ‘Zijt gij reeds nù gekomen?

 

Zijt gij reeds nù gekomen, Bonifacius?⁴⁾

 

Het boek der toekomst loog dus enkle jaren!⁵⁾

 

 

55

Zijt ge al zo vlug verzadigd van de schatten,

 

waarom ge u niet ontzaagt met list te schaken

 

de schone Vrouwe⁶⁾ en later haar te schenden?’⁷⁾

 

 

58

Zó ging het mij, gelijk het gaat met lieden,

 

die niet begrijpen, wat hun wordt geantwoord,

 

en, als verlegen, zelf geen antwoord vinden.

 

 

61

Toen sprak Vergilius: ‘Zeg hem toch spoedig:

 

'k Ben niet, 'k ben niet, die gij mij waant te wezen.’ -

 

En 'k gaf hem 't antwoord als mij was bevolen.

 

 

64

De schim verwrong nu heel en al z'n voeten;

 

en zuchtend dan en met 'n stem vol tranen

 

zei hij tot mij: ‘Wat is toch uw verlangen?

 

 

67

Als 't weten, wie ik ben, zo zeer u prikkelt,

 

dat gij daarom van de oever⁸⁾ zijt gestegen,

 

weet dan, dat me eens de grote mantel sierde.⁹⁾

 

 

1) Dus met 't hoofd omlaag. Dit was eigenlik al duidelik uit het voorafgaande. Maar wat is de symboliese zin van die straf? Deze: De simonist heeft eens de door God gewilde orde ten onderste boven gekeerd, doordat hij het stoffelike verhief boven het geestelike. Daarom moet hij in eeuwigheid met 't hoofd omlaag begraven blijven.

2) In de M.E. werden sluipmoordenaars levend begraven met 't hoofd omlaag. Wanneer de ongelukkige reeds in de kuil was geplaatst, riep hij dikwels de priester, die hem bijstond, nog eens terug. Kwansuis om nog iets te biechten, in werkelikheid om z'n doodsuur nog wat te verschuiven.

3) Deze schim is Paus Nikolaas, de Derde † 1280.

4) Bonifacius (hier uit te spreken: Bonifaasjus) is Paus Bonifacius, de 8ste. Nikolaas meent dat Dante Bonifacius, de 8ste, is!

5) Zoals Z. 10 v. 100-101 gezegd werd, zien de verdoemden in de toekomst. Nikolaas verwachtte Bonifacius eerst 3 jaar later n.l. in z'n sterfjaar 1303.

6) De Kerk.

7) In deze verzen verwijt Nikolaas aan Bonifacius, dat hij zich uit geldzucht en door list meester heeft gemaakt van het bestuur der Kerk en dit onwaardig heeft gevoerd. Bonifacius beklom de h. Stoel in 't jaar 1294.

8) De wand van de groeve.

9) ‘De grote mantel: zinnebeeld van de pauselike waardigheid.

[p. 123]

70

Ik was 'n echte telg ook der Berinne;¹⁾

 

zo vurig om haar welpen te verrijken,²⁾

 

dat ik ginds³⁾ geld, mij zelf hier in de beurs stak.⁴⁾

 

 

73

Beneden mij zijn de andren ingehamerd;

 

(zij die in simonie mij voorgegaan zijn)⁵⁾

 

en door de nauwe rotsspleet⁶⁾ als vermorzeld.

 

 

76

Ook ik zink dieper eens,⁷⁾ wanneer zal komen

 

degeen, die ik in u te aanschouwen meende,

 

toen ik zo overhaast die vraag U stelde.⁸⁾

 

 

79

Maar langer brandden mij alreeds de voeten,

 

sinds ik, dus omgekeerd, sta ingekerkerd

 

dan hij hier staan zal met zijn rode muilen.⁹⁾

 

 

82

Want na hem komt daar een¹⁰⁾ van bozer zeden,

 

'n herder zonder wet vanuit het Westen,¹¹⁾

 

één, die èn hem èn mij dan moet bedekken.

 

 

85

Hij zal 'n Jason¹²⁾ zijn, van wie wij lezen

 

in 't Macchabeërsboek¹³⁾; zoals voor dèze

 

zijn vorst, zal Frankrijks vorst zacht zijn voor gène.’¹⁴⁾

 

 

1) Nikolaas, de Derde, was uit het beroemde geslacht der Orsini's. Orso betekent in 't Italiaans ‘beer’ en orsa ‘berin’.

2) Volgens sommigen zou Nikolaas niet vrij geweest zijn van nepotisme d.i. 'n over-dreven ijveren om zijn familieleden aan waardigheden of rijkdommen te helpen.

3) ‘ginds’ d.w.z. op aarde.

4) Met 'n soort van galgenhumor zegt Nikolaas, dat hij op aarde geld en hier zich zelf in de beurs stak. Met die beurs bedoelt hij dan òfwel de 3de gruwel-groeve zelf òfwel 't ronde gat, waarin hij begraven ligt.

5) Met die anderen, die Nikolaas in simonie voorgingen, bedoelt Dante enkele andere ongenoemde pausen.

6) de ronde holten waarvan in v. 14.

7) Bij Van Delft vond ik ingenieuze veronderstelling, dat die misdadige pausen steeds dieper zullen wegzinken tot ze op de bodem van de hel terecht komen bij de verraders. Immers zij zijn het, die verraad pleegden jegens Kristus en de Kerk.

8) Zie v. 52-53.

9) Deze verzen betekenen, dat Bonifacius zijn rood-gloeiende voeten (rode muilen) niet zolang uit de holte zal steken als Nikolaas. Deze moest er n.l. 23 jaar staan (1280-1303), Bonifacius maar 11 (1303-1314). In 1314 zou n.l. Clemens, de Vijfde, zijn plaats komen innemen.

10) Paus Clemens de Vijfde, (in 1314).

11) Clemens, de Vijfde, Bertrand de Goth was geboortig uit Gaskonje en toen hij tot paus werd gekozen, aartsbisschop van Bordeaux. Ten opzichte van Rome kwam hij dus uit het Westen.

12) Jason, die hogepriester der Joden werd, omdat hij Koning Antiochus Epiphanes voor die waardigheid grote geldsommen bood.

13) II Macch. IV.

14) Clemens, de Vijfde, werd paus gekozen door invloed van Philips de Schone, koning van Frankrijk. Zoals bekend, verplaatste hij de pauselike Stoel van Rome naar Avignon. Ofschoon hij 'n zwak karakter had en de belangen der Kerk misschien enigszins opofferde aan die van Franrijk, staat het geenszins vast dat hij zich aan eigeniike simonie heeft schuldig gemaakt. Dit laatste geldt ook voor Nikolaas, de Derde, en Bonifacius, de Achtste. Onbekendheid met de juiste feiten en blinde partijzucht doen Dante dan ook zo streng oordelen over deze drie Opperherders.

[p. 124]

88

Ik weet niet, of ik mij te heftig uitte,

 

toen ik hem antwoord gaf op deze wijze:

 

‘Nu, zeg mij eens, hoe groot de sommen waren,

 

 

91

die onze Heer eens eiste van Sint Petrus,

 

toen Hij de Sleutelmacht hem toevertrouwde? -

 

Niets eiste Hij, voorwaar, dan dit: ‘Kom volg Mij!’

 

 

94

En Petrus niet en niemand¹⁾ vroeg Matthias

 

om goud of zilver, toen hij werd gekozen

 

tot 't ambt, dat zich ‘de boze ziel’²⁾ ontgaan zag.

 

 

97

Blijf staan dus waar gij staat; deez' straf verdient gij;

 

en zorg maar goed voor 't snood verkregen hand-geld,

 

dat u zo dapper maakte tegen Karel.³⁾

 

 

100

En was het niet, dat ik nog werd weerhouden

 

door eerbied voor de hoge en heilge sleutlen,⁴⁾

 

die gij gedragen hebt in 't lichte leven,⁵⁾

 

 

103

nog harder woorden zou ik tot u richten;

 

want uw schraapzuchtigheid bedroeft de wereld,

 

daar zij de deugd vertrapt en 't kwaad ten troon heft.⁶⁾

 

 

106

U, Herders⁷⁾, had de Evangelist⁸⁾ voor ogen,

 

toen hij de vrouw⁹⁾ die op de waatren zetelt¹⁰⁾,

 

met koningen haar overspel zag drijven;¹¹⁾

 

 

109

haar, die geboren werd met zeven hoofden¹²⁾

 

en sterk en machtig was door haar tien hoornen,¹³⁾

 

zolang de deugd haar echtgenoot¹⁴⁾ behaagde.

 

 

1) n.l. van de andere Apostelen.

2) De boze ziel was Judas Iskariothes. In zijn plaats werd Matthias gekozen.

3) Karel van Anjou. Volgens sommigen zou Paus Nikolaas van de Griekse keizer Paleologus grote sommen ontvangen hebben om genoemde Karel tegen te werken.

4) Zinnebeelden van 't pauselik gezag.

5) In 't lichte leven: het leven op aarde.

6) Paus Nikolaas, de Derde, zou, (altijd volgens Dante), aan deugdzamen de kerkelike waardigheden onthouden hebben om ze uit hebzucht aan onwaardigen te geven.

7) Herders van Rome, Pausen van Rome.

8) De Evangelist Johannes in 't Boek der Openb. hoofdst. XVII.

9) Rome.

10) De wateren zijn de volkeren.

11) Haar overspel met de koningen is de slechte behandeling, die ze deze deed ondergaan; of misdadige bondgenootschappen met die vorsten?

12) De hoofden zijn de 7 heuvelen, waarop Rome gebouwd is.

13) Wat de 10 hoornen betekenen, is niet geheel duidelik. Sommigen denken aan de 10 geboden; anderen weer aan de genoemde koningen, (zolang zij deze n.l. goed behandelde).

14) De Paus. Uit het woord ‘Herders’ en ‘Echtgenoot’ blijkt, dat Dante hier 'n vrije toepassing geeft van het bovengenoemd Apokalypties vizioen op de Roomse kurie. Dat Johannes aan het dier de 7 hoofden of koppen geeft en de 10 hoornen, Dante aan de vrouw zelf, maakt weinig uit voor de betekenis. Immers de Evangelist zag de vrouw-op-het-beest als 'n eenheid. - Aestheties is Dante's toepassing wellicht bedenkelik. Want 'n vrouw met 7 hoofden en 10 hoornen is 'n wangedrocht, terwijl het toch, blijkens de tekst, Dante geenszins te doen is de vrouw die hoofden en hoornen als iets leliks toe te rekenen. Ten slotte. Volgens sommigen slaat deze hele passus niet op Rome of de pauselike kurie maar op de Kerk; streng genomen zou deze uitleg er m.i. nog wel door kunnen.

[p. 125]

112

Gemaakt hebt gij uw God uit goud en zilver;¹⁾

 

en anders scheidt u niets van de afgodsdienaar

 

dan dat hij knielt voor eén en gij voor honderd.²⁾

 

 

115

Ach, Konstantijn, van hoeveel kwaad werd moeder,

 

niet uw bekering, neen, maar wel die schenking

 

uit ùwe hand aan de eerste rijke vader.’³⁾

 

 

118

En midderwijl ik hem dit loflied toezong

 

- 't zij woede of schuldbesef hem razend maakte -

 

geweldig sloeg hij met de beide voeten.

 

 

121

En wèl scheen ik mijn Leidsman te behagen,

 

want met tevreden blik bleef hij me aanhoren,

 

toen ik zo luid de volle waarheid zeide.

 

 

124

Dan hief hij mij omhoog met bei z'n armen;

 

en toen hij vast mij aan z'n borst gedrukt hield,

 

steeg hij weer op, waar hij was afgestegen.

 

 

127

Niet moede werd hij mij omklemd te houden,

 

tot hij me droeg naar 't hoogste punt der klipbrug,

 

die van de vierde naar de vijfde dam leidt.

 

 

130

Daar legde hij zijn last voorzichtig neder,

 

voorzichtig, wijl de rots zo ruw en steil was,

 

dat zelfs de geit er moeilik langs zou klimmen.

 

 

133

Vandaar werd mij 'n ander dal⁴⁾ ontsloten.

CHR. KOPS O.F.M.

1) Ziet op Osee hfst. VIII.

2) Ofschoon de afgodendienaar meerdere goden erkent, vereert hij er toch in 't biezonder gewoonlik maar éen; gij echter aanbidt er honderd n.l. ieder goud- of zilverstuk.

3) Deze verzen zien op de z.g. afstand van Rome als wereldlik gebied door keizer Konstantijn, de Grote, aan Paus Sylvester (de eerste rijke vader). Deze schenking is 'n historiese dwaling, maar in de M.E. geloofde men er vast aan. Dante veroordeelt het tijdelik bezit der Kerk niet, hij klaagt er alleen over, dat het zo dikwels, vooral voor de geestelikheid, 'n oorzaak van zedeverval was.

4) N.l. de 4de gruwel-groeve.