Roeping. Jaargang 1

[p. 315]

Dante's goddelike komedie
De hel

Zang 15

Nu draagt ons een der marmer-harde¹⁾ dijken,
door 't dampen van de vliet zo overneveld,
dat stroom en dijk voor 't vuur beveiligd blijven.

Gelijk de Vlaming van Wissant²⁾ tot Brugge,
beangstigd voor de vloed, die op hem aanstormt,
daar dijken opwerpt om de zee te keren,

als ook de Paduaan doet langs de Brenta³⁾
tot dekking zijner dorpen en kastelen,
eer Chiarentana⁴⁾ voelt het zomer-gloeien; -

dùs waren deze stenen oeverranden,
schoon niet van zulk 'n hoogte en zulk 'n breedte,
wie ook de meester zijn mocht,⁵⁾ die ze eens bouwde.

Reeds waren wij het woud⁶⁾ zo ver ontweken,
dat ik zijn plaats niet meer ontdekt zou hebben,
wanneer ik mij ook achterwaarts gewend had,

toen wij 'n schaar van geesten daar ontmoetten,
die langs d'n oever liep;⁷⁾ en elk dier geesten
bezag ons, zoals wandelaars bij avend

elkaar bezien, wanneer het nieuwe maan is;
dies nipten zij naar ons met brauw en wimper,
als naar het oog der naald 'n grijze snijder.

Dus aangegluurd van zulk 'n vreemd gezelschap,
werd ik door een herkend, die me aan het boordsel
van mijn gewaad vastgreep en kreet: ‘Wat wonder!’

1) Zie Z. 14 v. 82/83 en Z. 17 v. 6.

2) ‘Wissant’: stad in 't tegenwoordige Noord-Frankrijk tussen Boulogne en Calais. Anderen lezen in plaats van Wissant Cadzand, vroeger 'n eiland tegenover Brugge.

3) ‘Brenta’: rivier bij Padua die in 't voorjaar sterk wast door 't smelten van de sneeuw op de bergen.

4) ‘Chiarentana’: (spreek uit: Kjarentána). Misschien de naam van de berg in Tyrol waarop de Brenta ontspringt. Vele uitleggers zien in Chiarentana Karinte. Maar de zin van de versregel wordt er dan niet bepaald duideliker op.

5) Hetzij God zelf of 'n engel of 'n duivel.

6) De 2de ronde van de 7de Kring.

7) De schimmen die Dante hier ziet (3de ronde van de 7de Kring) zijn zij die zich schuldig maakten aan zonden van tegennatuurlike wellust. Ze lopen op de gloeiende zandvlakte, waarover in de vorige zang.

[p. 316]

25

En ìk, toen hij naar mij z'n arm uitstrekte,

 

ik vestte op zijn gezengd gelaat mijn blikken;

 

en zelfs 't verbrand gelaat kon niet beletten,

 

 

28

dat in mijn geest zijn beeltenis herleefde;

 

en naar zijn aangezicht het mijne neigend,

 

zeide ik tot hem: ‘Zijt gij hier, heer Brunetto?’¹⁾

 

 

31

En hij: ‘Mijn zoon, o mocht 't u niet mishagen,

 

wanneer Brunett' Latini voor 'n wijle

 

met u terugkeert en zijn schaar laat voortgaan.’

 

 

34

Ik zeide: ‘Ik smeek daarom uit heel mijn harte.

 

En zo ge wilt, dat 'k me aan uw zijde neerzett',

 

ook dàt zal 'k doen, wanneer mijn Leidsman 't goedkeurt.’ -

 

 

37

- ‘O zoon,’ sprak hij, ‘alwie van deze schimmen

 

maar even stilstaat, ligt dan honderd jaren

 

hier als geboeid, terwijl het vuur hem foltert.

 

 

40

Loop daarom voort; ik loop dan met u mede

 

en zal me straks weer bij m'n makkers voegen,

 

die jamm'rend om hun eeuwig leed steeds voortgaan.’

 

 

43

Ik waagde 't niet van de oever af te springen

 

om zij aan zij te gaan; en boog het hoofd dus

 

als zij die, lopend, nog hun eerbied tonen.

 

 

46

Hij nu hief aan: ‘Wat toeval of bestemming

 

voert vóór uw laatste dag u hier beneden?

 

En wie is hij, die u de weg hier aanwijst? -

 

 

49

- ‘Daarboven in het zonne-lichte leven’,

 

antwoordde ik hem, ‘verdoolde ik in 'n woud-dal,²⁾

 

voordat de cirkel mijner jaren vol was.

 

 

1) ‘Brunetto’: (spreek uit: Broenetto) met zijn volledige naam Brunetto Latini, (1220-1294) beroemd Florentijns geleerde, geletterde en staatsman. Maar boven alles: Dante's geestelike vader en leermeester. 'n Leermeester in de eigenlike zin is hij waarschijnlik niet geweest, daar hij voortdurend allerlei openbare ambten bekleed heeft. Niet alleen voor Dante en andere jongere geleerden en kunstenaars maar voor geheel de republiek Florence is hij 'n man van buitengewone betekenis geweest. Hij heeft de Florentijnen geestelik ontbolsterd; hij was de pionier van Florence's plotseling opschitterende kulturele grootheid. Zedelik stond deze grote geleerde niet goed bekend.

2) Het donkere woud van zedelike verwording en maatschappelike ontreddering uit Z. 1. v. 2.

[p. 317]

52

Eerst gistrenmorgen wendde ik het de rug toe.

 

Maar hij¹⁾ verscheen, toen ik wou wederkeren²⁾;

 

en leidt langs deze weg mij weder huiswaarts.’³⁾

 

 

55

En hij tot mij: ‘Volgt gij getrouw uw sterre,⁴⁾

 

dan moet ge 'n glorievolle haven vinden,

 

wanneer ik wèl zag in het schone leven.⁵⁾

 

 

58

En was ik niet voor u te vroeg gestorven,

 

'k had, wijl de sterren u zo gunstig waren,

 

u bij uw levenswerk nog aangewakkerd.

 

 

61

Maar dat ondankbaar goddeloos gepeupel,

 

dat eeuwen her uit Fiesolé⁶⁾ neerdaalde

 

en nog de hardheid heeft van berg en rotssteen,

 

 

64

dat volk, zal om uw deugd uw vijand worden.

 

Geen wonder ook; want tussen wrange bessen

 

moet nooit de zoete vijg zijn bloem ontplooien.

 

 

67

'n Oud gerucht op aarde noemt hen ‘blinden’;⁷⁾

 

'n volk, geldzuchtig, nijdig en hoogmoedig.⁸⁾

 

Zorg van hun zeden u steeds vrij te houden!

 

 

1) Vergilius.

2) Zie Z. 1. v. 35-61.

3) In deze versregel komt de verborgen grondgedachte van de G.K. weer sterk tot uiting n.l. de godsdienstig-zedelike weergeboorte van de mens: ‘Langs deze weg’, zegt Dante, d.i. ‘door de kennis mijner zonde leidt Vergilius mij evenals de verloren zoon weer huiswaarts d.w.z. naar het vaderhuis der goddelike genade en liefde.’

4) ‘Uw sterre’. In de M.E. kende men aan de sterren grote invloed toe op de natuur en het menselik leven. In hoever deze astronomiese en astrologiese kundigheden enz. samenhingen met de M.E. Kath. levens- en wereldbeschouwing, met de toenmalige theologie en filosofie, dat alles biedt, meen ik, nog 'n ruim veld tot onderzoek voor een of ander ondernemend jong Kath. geleerde. De ster waar Brunetto hier over spreekt als Dante's ster, is het sterrebeeld der Tweelingen; de ster waaronder naar het heette, grote schrijvers en geleerden werden geboren.

5) Het leven op aarde.

6) Fiesole’: (spreek uit: Fjesolé) heel oud Etruskies berg-stadje in de nabijheid van Florence. Met dat ‘gepeupel’ dat eertijds uit Fiesole kwam, bedoelt Dante 'n groot gedeelte van de bevolking van Florence. Florence is n.l. gesticht door de Romeinen, nadat zij onder Julius Caesar Fiesole hadden ingenomen en verwoest. De inwoners van het verwoeste Fiesole sloten zich aan bij de Romeinse kolonisten en vormden zo eén bevolking. Tot in Dante's tijd echter bleef blijkbaar de tegenstelling bestaan tussen de grover aangelegde Fiesolanen en de fijnere Romeinen.

7) Om hun kortzichtigheid in ‘zaken doen’ werden de oudste Florentijnen ‘blinden’ genoemd. De bekende Florentijnse kroniekschrijver Villani geeft daarvan 'n paar aardige voorbeelden.

8) In Z. 6 v. 74/75 werd gezegd:

Hoogmoed en nijd en hebzucht zijn de vonken,

die in de harten 't helse vuur ontstaken.

[p. 318]

70

Uw levenslot bewaart nog zoveel grootheid,

 

dat de ene en de andere partij¹⁾ zal hongren

 

naar u; doch vèr blijv' van hun muil dit voedsel.

 

 

73

Laat 't Fiesolaanse vee zich zelf vertrappen

 

tot stalstroo, maar laat 't niet de plant²⁾ beroeren

 

(zo daar nog één omhoogschiet op hun mestlaag!)

 

 

76

waarin we opnieuw het heilig zaad zien bloeien

 

van die Romeinen die eens achterbleven,

 

toen 't nest gebouwd werd van zo groot n' boosheid.’ -³⁾

 

 

79

- ‘Was aan mijn wens geheel gehoor gegeven,’

 

gaf ik ten antwoord hem, ‘gij zoudt voorzeker

 

nog niet verbannen zijn uit 't land des levens!

 

 

82

Want diep staat in mijn geest - en 't breekt mijn hart nu -

 

uw goed en lieflik beeld als van 'n vader,

 

daar gij mij uur aan uur eens op de wereld

 

 

85

geleerd hebt hoe de mens zich zelf vereeuwigt.

 

En hoe mijn dank u bloeit voor heel mijn leven,

 

daarvan moet ik in woorden steeds getuigen.

 

 

88

Wat van mijn lot gij zegt, neem ik ter harte;

 

en zal met andre woorden nog⁴⁾ verklaren

 

de Vrouw,⁵⁾ die 't wèl vermag, als 'k eens haar nader.

 

 

91

Nog dit alleen wil ik u open zeggen,

 

dat - mits mij mijn geweten niets verwijte,

 

ik voor Fortuin, wat zij ook wil, gereed sta.

 

 

94

Niet voor het eerst hoor ik dit handgeld rinklen.⁶⁾

 

Laat vrij Fortuin naar lust haar wiel dus wentlen;

 

laat vrij de landman zijn houweel hanteren!⁷⁾

 

 

1) De Witten en de Zwarten. Voor de partijen in Florence zie Z. 6 v. 64/69. Later zal Dante met geen enkele partij meer iets te doen willen hebben en 'n partij op zich zelf vormen. Zie Paradijs Z. 17 v. 68/69.

2) D. i. Dante, die er zich op beroemde van de Romeinen af te stammen.

3) Zie de noot bij v. 62: ‘'t nest van zo groot 'n boosheid’ is natuurlik Florence.

4) N.l. de voorzeggingen van Ciacco (Z. 6 v. 64) en Farinata (Z. 10 v. 79).

5) Beatrice.

6) De zin is: niet voor 't eerst wordt mij iets voorspeld. De voorspelling is als 'n onderpand van de toekomst.

7) Misschien 'n bekend spreekwoord of spreekwijze. Hier zoveel als 'n vergelijking bij 't voorafgaande vers, n.l.: Laat de fortuin maar komen en er op losslaan zoals de landman met z'n houweel.

[p. 319]

97

En toen naar rechts en achterwaarts zich wendend,¹⁾

 

zag mij de Meester aan en sprak en zeide:

 

‘Wèl luistert, die onthoudt, wat hem voorzegd wordt.’²⁾

 

 

100

En niettemin sprak ik en liep ik verder

 

met heer Brunetto³⁾ en ik vroeg wie waren

 

de meest vermaarden van zijn lotgenoten.

 

 

103

‘'t Is goed,’ sprak hij, ‘er enigen te noemen;

 

van de andren zal het loflik zijn te zwijgen;

 

voor zoveel namen zou de tijd ontbreken.

 

 

106

Verneem in 't kort dat 't àl geleerden waren

 

en grote schrijvers met gevierde namen,

 

op aarde eens schuldig aan dezelfde zonde.

 

 

109

Daar met die droeve stoet gaat Priscianus⁴⁾

 

en Frans d'Accorso;⁵⁾ en nog kont ge aanschouwen,

 

(- hadt gij ooit lust gehad in zulk 'n vuilnis!),

 

 

112

de boze zondaar,⁶⁾ door de Knecht der knechten⁷⁾

 

verstuurd van de Arno naar de Bacchiglione,⁸⁾

 

waar zijn ontzenuwd lichaam werd begraven.

 

 

115

Nog meer zou 'k zeggen; maar dit gaan en spreken

 

kan niet van langer duur zijn, want reeds zie ik

 

ginds nieuwe damp opstijgen uit de zandzee.

 

 

1) Daar Vergilius aan Dante's linkerzijde ging en wat vooruitliep moest hij zich rechts wenden en wat achterwaarts zien.

2) 'n Heel duister vers. In de tekst staat: ‘Bene ascolta, chi la nota’ letterlik vertaald: Goed luistert, die het (haar) optekent. De moeilikheid is: waar slaat dit ‘la’ op terug. Ik deed het terugslaan op 't woord ‘arra’ (handgeld) in v. 94. Anderen laten het terugslaan op v. 93 waar Dante met enigszins andere woorden 'n spreuk weergeeft van Vergilius n.l. Superanda omnis fortuna ferendo est: elk lot moet door lijdzaamheid overwonnen worden. (Aen. 5 v. 710) Natuurlik dient v. 99 dan ook anders vertaald te worden.

3) Ondanks zijn gesprek met Vergilius sprak Dante toch ook met Brunetto en wandelde steeds verder met hem.

4) Priscianus, 'n bekend Latinist en taalgeleerde uit Caesarea (6de eeuw n. Kr.)

5) Frans d'Accorso, beroemd Florentijns rechtsgeleerde, professor aan de hogeschool van Bologna in de 2de helft van de 13de eeuw (†1294). Ofschoon over 't zedelik gedrag van beide geleerden tegenwoordig niets ongunstigs meer bekend is, kan men toch niet aannemen dat Dante ze zonder enige gegevens bij deze zondaren plaatst. Ook niet, zoals sommigen menen, om bijwijze van voorbeeld 'n hele klas van personen te typeren!

6) De hier aangeduide schim is Andrea de Mozzi, bisschop van Florence, volgens sommigen berucht om zijn onzedelik gedrag.

7) “de Knecht der knechten”. Paus Bonifacius de 8e. Deze titel, 'n vertaling van 't Latijnse: Servus Servorum Dei, is 't eerst aangenomen meen ik door Paus Gregorius de Grote.

8) “Bacchiglione”: (spreek uit: Bakkieljone) rivier waaraan Vicenza ligt. Andreas de Mozzi was dus verplaatst van Florence naar Vicenza.

[p. 320]

118

Daar komt 'n volk waarmee 'k niet mag verkeren.

 

Alleen blijve u nog mijn “Trésor”¹⁾ bevolen,

 

waarin ik voortleef; en slechts dìt verlang ik.’

 

 

121

Dan wendde hij zich om; en leek op genen,

 

die op Verona's veld 'n wedloop houden

 

om t' groene kleed;²⁾ en hij geleek van dezen

 

 

124

hij die verwint en niet die wordt verslagen.

1) “Trésor” (Schatkamer). Het hoofdwerk van Brunetto, geschreven in de franse taal, 'n soort wetenschappelike Encyklopedie. Later maakte hij daaruit 'n soort uittreksel: Il Tesoretto (De kleine Schatkamer) in 't Italiaans. Het is 'n allegories/symbolies leerdicht en door de vorm der behandeling kan het Dante enigszins tot voorbeeld geweest zijn voor zijn G.K.

2) In de eerste Zondag van de Vasten werd in de nabijheid van Verona bijwijze van volksspel 'n wedloop gehouden door mannen. De prijs van die wedstrijd was 'n kleed of stuk laken van groene stof.

Zang 16

Reeds was ik daar waar men het ruisen hoorde
der waatren die in de andre Kring³⁾ zich stortten,
- 'n ruisen als 't gegons van bijen-korven,⁴⁾

toen zich, steeds lopend, tegelijk drie schimmen
losmaakten uit 'n schaar,⁵⁾ die daar voorbij trok
door 't reegnend vuur der wrede martel-vlammen.

Zij snelden naar ons toe; en ieder schreeuwde:
‘Sta stil daar gij, die volgens uwe kleding
'n burger onzer boze stad moet wezen.⁶⁾

Wee mij! wat wonden zag ik in hun leden
gebrand door 't vallend vuur, zo nieuwe als oude!
Nog huiver ik, wanneer 'k ze mij herinner.

Mijn Meester werd opmerkzaam bij hun kreten:
hij wendde 't hoofd naar mij en sprak: ‘Toef even!
Voor zulke lieden moet men hoff'lik wezen.⁷⁾

En was daar niet het vuur, dat naar geaardheid
van 't oord zijn pijlen schiet, ik zou haast zeggen,
dat meer aan ù dan hèn deez' spoed betaamde.’

3) n.l. in de 8e Kring. Zie echter v. 92 en 103/104 van deze Zang.

4) Het uitgangspunt van de vergelijking is dus hier de kwaliteit en niet de kwantiteit van 't geluid.

5) De schaar waarover in de vorige Zang v. 114/118.

6) De middeleeuwse Florentijnen droegen 'n lang oppergewaad (lucco) en 'n hoofdkap (cappuccio) (Bohl).

7) Zoals uit de volgende verzen zal blijken, zijn deze schimmen lieden van aanzien en grote verdiensten voor het openbare leven.

[p. 321]

19

En weer begonnen zij, zodra wij stonden,

 

het oude lied;¹⁾ en toen ze bij ons waren,

 

begonnen zij 'n kringloop met hun drieën.²⁾

 

 

22

Gelijk de worstelaars met naakt en glimmend lichaam

 

eerst 't voordeel van hun aanval scherp beloeren,

 

voordat het tussen hen tot slag en stoot komt,

 

 

25

aldus wendde elk van hen, in stage rondloop,

 

't gelaat naar mij, zodat hun hals voortdurend

 

'n andre richting had dan hunne voeten.

 

 

28

‘Ach, zo de ellende van deez' rulle zandzee

 

ons zelf verachtlik maakt en onze beden,’

 

sprak één, ‘als ook ons zwart-geroosterd aanschijn,

 

 

31

laat onze roem dan uw gemoed bewegen

 

te zeggen wie ge zijt, gij die zo veilig

 

de Hel doorwandelt met uw levend lichaam.

 

 

34

De schim wiens schreden gij mij hier ziet volgen,

 

hoe naakt en hoe ontveld hij ook mag wezen,

 

was eens van weidser stand dan gij zoudt menen.

 

 

37

Kleinzoon was hij der edele Waldrada;³⁾

 

hij heette Guidoguerra;⁴⁾ en in 't leven

 

verwierf hij grote roem met hoofd en degen.

 

 

40

De tweede, die na mij door 't zand komt zwoegen,

 

Tegghiaio Aldobrandi⁵⁾ is 't, naar wien men

 

ginds op de wereld meer had moeten luistren.

 

 

1) Hun eeuwig-durende jammerklachten. Zie vorige Zang v. 42.

2) De verdoemden uit de 3de ronde van de 7de Kring mogen zoals gezegd (vorige Zang v. 38/39) nooit stilstaan. Brunetto liep daarom met Dante 'n eind terug. Deze 3 schimmen, juist omdat ze met meerderen zijn, geven er de voorkeur aan tegenover Dante in 'n kring rond te lopen. Zo konden ze hem nog het gevoegelikst zien en 't best met hem spreken zoals uit de volgende verzen heel duidelik wordt.

3) Waldrada, aanzienlike Florentijnse vrouw, bekend om haar hoge opvatting van de huwelikstrouw.

4) Haar kleinzoon Guido was 'n beroemd krijgsman. Aan zijn beleid en dapperheid zou Karel van Anjou de overwinning te danken hebben op Manfred in de slag bij Benevento. (1266) Daarom kreeg Guido de bijnaam van guerra (oorlog).

5) Tegghiaio Aldobrandi (spreek uit: Tekjájo) Florentijns edelman van de partij der Welfen. Hij ontried de Florentijnen hun tocht tegen de Siënezen (1260). Ze deden het toch en 't gevolg was de nederlaag bij de Arbia (zie Z. 10 v. 86). Op deze raadgeving zien v. 41 en 42.

[p. 322]

43

En ìk, met hen aan 't zelfde kruis geslagen,

 

was Jakob Rusticucci;¹⁾ en, naar waarheid,

 

mijn boze vrouw deed mij meer kwaad dan andren.’

 

 

46

Had ik voor 't vuur mij veilig slechts geweten,

 

ik ware tussen hen omlaag gesprongen;

 

en 'k denk wel, dat m'n Gids 't had toegelaten.

 

 

49

Maar wijl de vuurzee mij verteerd zou hebben,

 

heeft vrees en angst mijn goede wil verwonnen,

 

die mij 't verlangen ingaf hen te omarmen.

 

 

52

Dan hief ik aan: ‘Verachting niet, maar deernis

 

verwekte uw droevig lot in 't diepst mijns harten,

 

(zo zéer, dat zij slechts langzaam zal verdwijnen),

 

 

55

zodra mij mijn Gebieder woorden²⁾ zeide,

 

waaruit ik wis met reden mocht besluiten,

 

dat lieden zoals gij, in aantocht waren.

 

 

58

Ik ben van uwe stad; en altijd zeker

 

heb ik uw daden en beroemde namen

 

met liefde aanhoord en in mijn hart gedragen.

 

 

61

'k Verlaat de gal en ga tot zoete vruchten,³⁾

 

beloofd mij door zo waarheidlievend Leidsman;

 

maar eerst moet ik naar 't middelpunt⁴⁾ nog dalen.’ -

 

 

64

- ‘Zo waar nog jaar op jaar uw stoff'lik lichaam

 

bezield mag zijn,’ sprak nu dezelfde schim weer,⁵⁾

 

‘en eens uw roem mag schittren na uw scheiden,

 

 

67

zeg ons of moed en ridderzin⁶⁾ nog wonen

 

in onze stad, zoals in vroeger dagen,

 

of dat men hen voorgoed heeft uitgeworpen.

 

 

1) Jakob Rusticucci (spreek uit: Roestikoetsji) eveneens zeer bekend Florentijns edelman. Uit de woorden gesproken over z'n vrouw wordt gemeenlik opgemaakt dat zij, wat 't echtelik samenleven betreft, zeer onhebbelik geweest moet zijn en zodoende de oorzaak werd, dat haar man verviel tot de zonde, waar hij hier voor gestraft wordt.

2) n.l. in v. 15.

3) De zin is: ik verlaat de zonde en haar bitterheid voor de zoetheid der deugd.

4) n.l. 't middelpunt der aarde, dat het definitief eindpunt is van de Hel.

5) Jakob Rusticucci.

6) Zie Vagevuur Z. 16 v. 115/116.

[p. 323]

70

Want Willem Borsier',¹⁾ die ons bitter lijden

 

eerst kortlings deelt en ginds reeds met zijn makkers

 

voorttrekt, bedroeft ons dikwels door zijn woorden.’ -²⁾

 

 

73

- ‘Het nieuwe volk, de snel-verworven schatten

 

verwekten trots en overdaad, Florence,

 

in u, zodat ge nu reeds schreit en weeklaagt.’³⁾

 

 

76

Dus riep ik met 't gelaat omhoog geheven;⁴⁾

 

En 't drietal dat dit⁵⁾ hield voor antwoord, staarde

 

elkander aan als die de waarheid horen.

 

 

79

‘Zal 't u ook ander maal zo weinig kosten

 

om andren te voldoen’, klonk aller antwoord,

 

‘heil u dan, die zo vrij naar plicht durft spreken!⁶⁾

 

 

82

En als ge eens opstijgt uit deez' duistre krochten

 

en weerkeert om te zien de schone sterren;

 

wanneer 't u deugd zal doen te zeggen:‘'k Was daar!,’⁷⁾

 

 

85

maak u dan op, bij 't volk van ons te spreken.’ -

 

Toen braken zij de kring; en toen zij vloden,

 

was 't of hun vlugge voeten vleugels waren.

 

 

88

Zo snel had men geen ‘Amen’ kunnen zeggen,

 

als zij nu uit 't gezicht verdwenen waren;

 

dies dacht 't de Meester goed weer voort te wandlen.

 

 

91

Ik volgde hem; en reeds na weinig schreden

 

klonk daar van zo nabij 't gedreun der waatren,

 

dat men geen woord van ons verstaan zou hebben. -

 

 

94

Gelijk de stroom die eigen weg zich kiezend:⁸⁾

 

eerst van des Veso's hoogten⁹⁾ naar het Oosten,

 

ter linkerzij van de Apennijnen-keten,

 

 

1) ‘Willem Borsier'’ (spreek uit: Bòrsjer) aanzienlik Florentijn, door Boccaccio in de Decamerone 'n ‘vrolike rat’ genoemd.

2) n.l. door alles wat hij ons over Florence vertelt.

3) In 't laatste kwartaal van de 13de eeuw was Florence sterk vooruitgegaan in bevolking en welvaart. Maar ridderlikheid en moed waren er niet op vooruitgegaan. Ook de 13de eeuwse demokratie had z'n schaduwzijden. Vgl. nog. Paradijs Z. 16 v. 48/79.

4) Bij zijn pathetiese uitroep tot Florence had Dante zich eensklaps uit zijn gebogen houding opgericht en naar boven gestaard.

5) Wat Dante rechtstreeks Florence had toegeroepen.

6) De zin van deze verzen is: uw openhartigheid kan hier geen kwaad, maar in de wereld zal ze u duur te staan komen.

7) d.w.z. al die ellende is nu geleden en voorbij.

8) De stroom waarover Dante hier zal spreken lag met nog andere rivieren en riviertjes nabij de Po. Hij was de enige die zelf naar zee liep terwijl de andere eerst uitliepen in de Po. Tegenwoordig loopt ook de rivier de Lamone regelrecht naar zee (Basserman).

9) Berg in de Alpen waarop de Po ontspringt.

[p. 324]

97

daarboven¹⁾ Acquachetta²⁾ wordt geheten,

 

voordat hij wegstroomt in zijn diepe bedding,

 

maar zich bij Forli³⁾ van zijn naam beroofd ziet;⁴⁾

 

 

100

gelijk die stroom ook bij San Benedetto⁵⁾

 

van de Alpen dreunend neervalt in 'n diepte,

 

waar wel voor duizend mensen plaats zou wezen, -

 

 

103

dùs hoorden wij vanaf d'n steilen oever

 

de zwarte waatren⁶⁾ in d'n afgrond dondren,

 

zodat men hier wel spoedig doof moest worden. -

 

 

106

Ik droeg 'n koord als gordel om de lenden;

 

en met dat koord nu dacht ik meerdre malen

 

de panter met de fraaie huid te vangen.⁷⁾

 

 

109

En toen ik 't koord geheel had losgewikkeld,

 

gelijk mij mijn Geleider had bevolen,

 

reikte ik het hem, tot kluwen opgewonden.

 

 

112

Dan wendde hij zich naar zijn rechterzijde,

 

en wat teruggeweken van d'n oever,

 

wierp hij het neder in d'n diepen afgrond.

 

 

1) ‘Daarboven’ d.i. in 't bergland of op de hoogvlakte.

2) ‘Acquachetta’ spreek uit: Akwaketta (het stille Water).

3) Stad aan de voet van de Apennijnen.

4) Daar kreeg hij de naam Montone. Tegenwoordig moet de gehele rivier Montone heten en alleen de waterval waarover in v. 101 Acquachetta genoemd worden.

5) San Benedetto (Sint Benediktus) 'n beroemd klooster bij de Alpen; in de nabijheid van dit klooster viel de Acquachetta als 'n geweldige waterval naar beneden.

6) De Flegeton. Het komt mij voor dat bij deze vrij ingewikkelde vergelijking de Dichter twee uitgangspunten gehad heeft: 1e De Acquachetta krijgt later 'n andere naam (Montone). De Flegeton wordt later Kocytus. 2e De Acquachetta viel in 'n geweldige waterval van de Alpen; de Flegeton stort met 'n geweldige vaart z'n watermassa's langs de loodrechte rotswand die de 7de Helle-kring scheidt van de 8ste.

7) Dante zegt dat hij 'n koord om de lenden droeg. Op last van z'n Gids zal hij het straks losknopen en Vergilius zal het de diepte inslingeren als 'n middel of teken om de bewaker van de 8ste Kring, het monster Gerion naar boven te lokken. In dit alles ligt niets biezonders. Maar Dante zegt verder dat hij gedacht had met dat koord te vangen de panter met de fraaie huid (Zie Z. 1 v. 42) d.w.z. de wellust. Bijgevolg heeft dat koord ook nog 'n symboliese zin. Sommigen maken zwarigheid, omdat Dante blijkbaar de panter nooit overwonnen heeft. Maar wie heeft z'n zinnelike driften ooit geheel overwonnen? Dante geeft alleen te kennen dat hij zijn zinnelike hartstocht dikwels bestreden heeft. Meer niet. Natuurlik zijn er naast deze allereenvoudigste verklaring vele andere, waaronder die met deze verklaring heel goed te verenigen zijn. Over dit ‘koord’ bestaat zelfs 'n hele litteratuur van allerlei geleerdheid en.... spitsvondigheid!

[p. 325]

115

‘Nu moet er wis iets nieuws tot antwoord komen’,

 

zei 'k in mij zelven, ‘op dit nieuwe teken,

 

dat zelfs de Meester zo aandachtig naoogt.’

 

 

118

Ach, hoe behoedzaam moet de mens toch wezen

 

bij hen, die niet alleen zijn daden aanzien,

 

maar met hun geest zelfs zijn gedachten lezen.¹⁾

 

 

121

Hij toch zei mij: ‘dra zal nu boven komen

 

wat ik verwacht; maar ook wat gij bemijmert,

 

zal weldra voor uw blikken zichtbaar worden.’

 

 

124

Voor waarheid die het aanschijn heeft van leugen

 

moet 's mensen mond zich wachten naar vermogen,

 

of schande-zonder-schuld zal hij belopen.

 

 

127

Maar kan ik zwijgen hier? - En bij de verzen

 

van deez' Kommedia,²⁾ bezweer 'k u, lezer,

 

zo lang hun 's werelds gunst niet wordt onthouden,

 

 

130

dat ik daar door de lucht, zo zwaar en donker,

 

al zwemmend een gedaante omhoog zag komen,

 

waarvoor het koenste hart terug zou beven.

 

 

133

Zò keert de man, die in de zee soms neerduikt

 

om 't anker los te wringen, vastgeslagen

 

op rots of klip of iets in zee verborgen;

 

 

136

zie, hoe hij armen uitslaat, voeten intrekt.

CHR. KOPS, O.F.M.

1) De waarschuwing, vervat in v. 118/120 vindt blijkbaar z'n grond in het feit, dat Vergilius wist wat Dante dacht. (v. 122)

2) Dante noemde zelf zijn dichtwerk ‘Commedia’. Volgens de gangbare M.E. vak-terminologie betekende dat ongeveer ‘eenvoudig gedicht’! De bewondering van het nageslacht heeft er het woord ‘goddelik’ aan toegevoegd.