Roeping. Jaargang 1

[p. 241]

Sint Geertruid

XI.
Hoe Geertruid op aandrang van Jezus over haar zelf ging schrijven.

't Apostolaat van Geertruid, beperkt in den aanvang tot tijdgenoten en naaste omgeving, moest zich ver buiten die tijd en in de wereldruimte verbreiden: 'n schriftelik verhaal dus van al de verbijsterende gebeurtenissen in haar ziel, zo heeft Jezus besloten.

Gewend aan bovennatuurlike voorvallen en ze godvruchtig aanvaardend, vermoeden we misschien niet: welk tragies konflikt dit besluit van Jezus in Geertruid veroorzaakte.

En toch: wie dit feit in z'n zielkundig midden weet in te denken, en zich herinneren wil: met welk 'n aandoenlike bezorgdheid 'n ootmoedige heilige zwijgt over 't buitengewone in z'n binnenste, en hoe hij uit heel z'n hart begeert, voor 'n gewoon mens door te gaan, die in niets en om niets voor meer geteld wordt, en nog 't liefste voor niets geteld wordt; - die zal zich over de strijd in Geertruid niet verwonderen.

Vooral in onze tijd, die, te weinig op dit gebied ervaren, de juiste begrippen van 't hoger ziels-leven kwijt is geraakt, is 't van groot belang, - om Geertruids inwendigheid bij deze gebeurtenis goed te begrijpen, - één der vele verschillen in te zien tussen 't godsdienstig gevoel en de mystieke ervaring. 't Godsdienstig gevoel toch zet zich heel makkelik om in lyriek, is van nature mededeelzaam, en vindt bij wat bedrevenheid zijn woorden wel. Doch de mystieke ervaring verschuilt zich 't liefst in stilzwijgendheid, schuwt 't publiek, en voelt zich uiterst onbeholpen in de weergaaf. Terwijl 't godsdienstig gevoel in z'n uiting altijd gevaar loopt om retories te worden, en van God en 't goddelike ongevoelde gemeenplaatsen te maken: zo is de mystieke ervaring in haar verwoording bescheiden: ze bedoelt veel meer niet alleen, maar zelfs veel anders dan ze zegt: niet uit zucht naar symbool of naar geheimzinnig effekt, maar eenvoudig, omdat ze niet anders kan.

Toen dan ook onze grote zuster Geertruid, die God ervoer, van Hem vernomen had, dat zij hierover moest schrijven, overviel haar 'n sterke afkeer. Ze voelde 't zo uiterst onwaardig om met haar Godsverrukkingen en voorrechten te koketteren, zo meende zij. Laat me met rust in 't donker van de koorbank, en ruk 't geheim tussen ons twee niet buiten de cel: laat mij er mee dood gaan, en zelfs na mijn dood vertel er niets van: 't geeft maar stoornis en geen enkel profijt.

Want zozeer was ze bevreesd voor eerbewijs en roem, zozeer ook geleek 't haar 'n onmogelikheid om over haar ziel te schrijven, dat ze

[p. 242]

de kans van Jezus' verheerliking totaal voorbij zag: ze werd kortzichtig door ootmoed.

Maar Jezus hield aan: ‘ik bezocht de heilige Catharina in haar gevangenis, en zei haar: wees standvastig, dochter, want ik ben met U. En ik riep m'n bevoorrechte Apostel Sint Jan en zei: ‘Kom, m'n beminde, tot mij. En nog veel meer wordt er verhaald over deze twee en over anderen. En met welk ander nut: dan dat de godsvrucht der mensen er door vermeerdert, en m'n liefde voor de mensen zich openbaart.’ En Hij zei nog: ‘Zo kunnen ook enigen verlangen gaan, naar 'tgeen Geertruid ontvangen heeft. - En terwijl ze dan over jouw voorrechten nadenken, zorgen ze tegelijkertijd om enigszins ten minste hun leven te beteren.¹⁾

Maar Geertruid kende de wereld waarvoor ze schrijven moest. Sint Bernard zei: de taal der minne voor de niet-minnende klinkt barbaars. Er zijn zoveel mensen met bekrompen geestelik inzicht, ondanks 't nieuwe testament koppig oud-testamentair: die zich zo slecht kunnen indenken, dat Jezus behalve rechter ook bruidegom kan zijn: die als zuiverste houding van 't mens-kind de schroomvallige knie-buiging roemen, en z'n beste oefening 't gewetensonderzoek, maar de omstrengeling en de kus, en de verrukkingen der liefde, 't al-vergetend gebed, de zingende tred uit zich zelf naar de blijde God, veroordelen als ongepaste vertrouwelikheid en geestelike overmoed: strenge magisters, die ons dwingen te zien wat we zijn, niet wat we kunnen zijn, die spitsvondig bepalen, wat zonde is, maar om deugd en vrolike uitbloei van ziel zich weinig bekommeren, die elke afwijking van 't normale, d.i. 't middelmatige, verdenken als geestelike waanzin: en in eigenzinnige aanmatiging 't geheel persoonlik en taktvol beleid van Jezus over 'n mense-ziel, 't allerrijkst geschakeerde, 't subtiele, verrassende, onstuimige en onberekenbare leven der mense-ziel, onnozel proberen te verklaren en te keuren volgens 'n louter-cerebraal eng, en niet uit ervaring ruim geestelik stelsel. Zie, die mensen zouden zich ergeren, bedacht Geertruid, zouden de gaven van God belasteren, ontsticht worden in plaats van gesticht worden.

't Bedenksel pleit voor 't verantwoordelikheidsgevoel en de reëele levenszin van onze Geertruid, maar 't is toch de vrije, en onbezorgd in bruigoms verrukkelikheid opgaande bruid onwaardig. Ze krijgt dan ook tot antwoord: ‘zo overvloedig gaf ik je m'n genaden, dat ik er wel meer vrucht van moet eisen: daarom wil ik, dat zij, die ook zulke gunsten gekregen hebben, maar uit slordigheid ze te weinig waarderen, bij 't lezen van jouw bevoorrechting, hun eigen rijkdom gewaar worden, in dankbaarheid toenemen, en zo hun genade wederom vermeerderen.

1) Heraut I 15.

[p. 243]

Doch zij, die boos van hart, m'n gaven zouden verachten, zie op hun eigen hoofd kome hun zonde: gij echter blijft zonder letsel. Want de profeet zegt van mij: ‘Ik zal voor hen 'n hindernis plaatsen.’¹⁾

Toch weifelde Geertruid: ze vond voortdurend nieuwe voorwendsels: ze maakte zichzelf wat wijs: maar Jezus achtervolgde haar, weerlegde, en drong maar aan: tot op eens de drift der genade sterker werd dan de tegenzin der natuur, 'tgeen geschied is op Witte Donderdag, in 't negende jaar na haar bekering.²⁾

◽ ◽ ◽

't Lichaam des Heren moest op die morgen naar 'n zieke gebracht worden: en ze stond met de andere zusters in 't koor op de priester te wachten. En plotseling bemeesterde haar 'n onweerstaanbare drang van de heilige Geest: en in 't geweld van die goddelike Onstuimige greep ze 't schrijftafeltje, dat ze aan de ceintuur bij zich had: ‘en begon uit overmatig dankgevoel en tot lof van de Geliefde, eigenhandig op te schrijven, wat zij van Hem in haar hart had vernomen in 't heimelik gesprek met deze minnaar: ‘Dat nu de afgrond der ongeschapen Wijsheid tot zich roepe den afgrond der bewonderenswaardige Almacht, om prijzend te verheffen de zo verbijsterende Goedheid, die door de overvloed van uw barmhartigheid neerstroomde in de vallei mijner ellende.’³⁾

Maar in voortdurende angstkwelling over de al of niet juiste weergave van 't onschrijfbare, dat in haar geschied was: en bovenal beschaamd over haar eigen geringheid, die in 't stralend aanschijn der geestelike voorrechten, zich des te heviger liet aanvoelen: en door wilskrachtige concentratie vol bewust van Gods talrijke uitstortingen in haar, kwam spoedig 'n sterke tegenzin haar opnieuw beheersen. Ze gaf toe, en stelde 't verder schrijven van dag tot dag uit. ‘Ik oordeelde, bekende ze later, dat werk zo ongepast, dat ik onmogelik kon toestemmen in 't geen m'n geweten van me vroeg.’

't Kwam zelfs zo ver, dat zij op 't feest van Kruisverheffing op 14 September, 't besluit nam om er voor goed mee op te houden, en 'n ander werk te beginnen.

Maar Jezus zei: ‘ik verzeker je: je zult de kerker van 't vlees nooit verlaten, voordat je de laatste penning, die je bezit, hebt uitbetaald’.

Zij echter zette er alles op: en tot zelfs op dit ogenblik van goddelike beslistheid vond haar tegenzin nog 'n bedenksel: had zij in haar gesprekken de gaven van God niet bekend gemaakt? Dat was toch voldoende: waarom ze schrijven?

1) Heraut I 15.

2) in 1289: ze was toen 33 jaar oud.

3) Zo is de plechtige inzet van Geertruids geschrift.

[p. 244]

't Antwoord is 'n citaat uit de Metten van 't feest: voor de liturgiese Geertruid 'n sympathieke weerlegging: ‘Indien de Heer Zijn leer alleen aan Zijn tijdgenooten had willen openbaren, dan had Hij Zijn woorden niet laten optekenen: nu is dit niet geschied tot heil van meerderen. En streng daarop, maar voor ons vol ontroerende genegenheid: ‘Ik aanvaard geen tegenspraak meer: en voor deze laatste tijden, waarin ik besloten heb om velen goed te doen, wil ik in jouw gschrift 'n zeker bewijs hebben van m'n goddelike liefde.’¹⁾

Toen begon ze weer met haar oude moeilikheden, dat 't zo lastig was om er woorden voor te vinden, en dat er zo licht schandaal zou kunnen ontstaan. Maar ze had dit nauweliks gesproken, of Jezus liet haar plasties zien, hoe zij geholpen zou worden in de ontzaglike arbeid om Gods geluid en verkeer in teken en aanschouwelikheid mee te delen. Want 'n geweldige regen van genade, zo leek 't wel, viel op haar ziel, en zij, klein meisje als 'n jonge plant daar midden in, gebogen, en niet in staat om ook maar 'n droppeltje in te drinken: ze hoorde alleen enige zwaarwichtige woorden, maar haar verstand verstond er de zin niet van.

Dit maakte haar nog bedroefder: wat bedoelde dat? En met Z'n gewone goedheid gaf Hij haar moed: ‘Deze overvloed, zei Hij, schijnt je nutteloos uit te vloeien: daarom zal ik je nader brengen bij m'n goddelik Hart, en ik zal m'n woord je langzaam, zacht, en met tussenpozen doen invloeien naar de maat van je bevatting.’

‘En Gij hebt woord gehouden, zo erkende ze later, want gedurende vier dagen 's morgens in de vroegte op 't geschikste uur, hebt Ge me 't gedeelte van m'n geschrift zo helder en zacht ingegeven, dat ik alles kon neerschrijven: zonder moeite of vooraf bedenken, alsof ik 't al lange tijd in m'n geheugen bewaard had. Maar 't is in gematigdheid geschied: zodat, wanneer ik had neergeschreven 't geen voor die dag was bepaald, dan kon ik, ondanks de inspanning van al m'n zinnen, niets uitdenken van al 'tgeen de volgende dag zo overvloedig en zonder enige moeite in mij aanwezig werd. Dat was 'n les voor mij, 'n beteugeling van m'n hevige werklust: volgens dit woord: men moet nooit zo opgaan in den arbeid, dat men de toeleg op de schouwing er door verwaarloost.’²⁾

Zo ontstond dan langzamerhand 't eerste deel van Geertruids geschrift:³⁾ 'n werk van kwelling en allergelukkigste overgave, van heilige tegenzin en heldhaftige gehoorzaamheid, van zwijgende ootmoed

1) Heraut II 10. Ge moet hierbij denken aan de verering van Jezus' Hart, die meer en meer vanaf Geertruids dagen als 'n universele godsvrucht beoefend is geworden in de kerk: en tot welke gezegende praktijk de geschriften van Geertruid veel hebben bijgedragen, en nog zullen bijdragen.

2) Heraut II 10.

3) Dit is 't tegenwoordige Boek II van de Heraut.

[p. 245]

en luid-jubelende dank: kostbaar om de inhoud allereerst, waarin tot ons aller onderricht en opwekking 'n schoon en krachtig stuk vrouweleven in z'n worsteling met 't onvolmaakte, en in z'n heroieke stijging naar 't volmaakte in onstuimige volzinnen zich openbaart: maar toch ook om 't ontstaans-proces, waardoor Sint Geertruid, in schijn stoutmoedig weigeraar en al te menselik twijfelaar, in wezen ootmoedig is tot roekeloosheid toe, en in haar deemoedig verzet 'n voorbeeld is om zonder enige pretentie, zonder hovaardij - die arglistige zonden in 'n begaafde ziel - om zonder reklame, eenvoudig en stil Gods heerlikheid te ervaren, er naar te leven, en met deze schone heimelikheden zonder gerucht dood te gaan: terwijl ons in dit schrijnend ziels-voorval voor de zoveelste maal bewezen wordt, dat heilig-zijn geen spele-vaart is, maar hevige worsteling van goed met kwaad, of erger nog, van hoger met hoog, zoals 'n vriend me zei.

M. MOLENAAR, M.S.C.