Roeping. Jaargang 1

[p. 294]

Malle gevallen.

3. Van buiten zo, van binnen anders.

De Hollandse brievebussen, ja, dat is me iets. Die dingen brengen je min of meer in de war, als je er 'n brief of 'n drukwerkje in moet doen. Er moeten in dat ding twee verschillende afdelingen zijn, een voor brieven, en een voor drukwerk. Van binnen zijn die twee afdelingen ook volkomen in orde. Als de postbeambte de inhoud moet lichten, ziet ie onmiddellijk de bovenste voor brieven, en de onderste voor drukwerk.

Maar hoe ziet nu die brievebus er van buiten uit? Waarom is dat ding nu niet opgebouwd volgens z'n inwendige bedoeling? dus duidelik twee afdelingen. Nee, dat hebben ze biezonder mooi willen maken. Netjes de zaak in drie gelijke delen verdeeld, in drieën is immers zo'n mooie verhouding, en dan nog 'n mooie kop er boven op. En dan ergens, helemaal buiten die verdeling om, want dat kon niet anders, de twee sleuven aangebracht, waarlangs je je poststukken kwijt kunt raken.

Kan et nu dwazer? Op den duur hebben de meesten wel de handigheid gekregen, om die sleuven gauw te kunnen vinden, maar de boel is erop ingericht om je in de war te brengen. Van buiten is 't opzettelik heel anders ingericht als van binnen, en dat, om et mooi te maken, En vergeet nu niet, wat de invloed is van zo'n les in schoonheid, die alle uren van de dag, op alle plaatsen van et land gegeven wordt. T'is een van de vele gevallen, waarin de lelikheid ons met langzame maar altijddurende macht wordt ingedrongen.

Overal vinden we dat mooie beginsel ‘van buiten zo, van binnen anders.’

Bekijk 'ns goed de onderbouw van vele woonhuizen en andere gebouwen. De onderbouw heeft z'n afzonderlike taak, de stevige ondersteun te zijn, die 't hele bouwwerk dragen zal. Die eigen taak geeft dus 'n eigen karakter aan dat bouwdeel, en dat eigen karakter moet noodzakelik in 'n eigen uiterlike vorm zich openbaren. Dat is toch zo eenvoudig natuurlik, dat niemand in redelikheid eraan kan twijfelen.

Maar zie nu eens, hoe dat karakter zich openbaart in zoveel bouwsels van de 19e en 20e eeuw.

Bij vele is hoegenaamd niets te zien; dat komt zo maar uit de grond omhoog, en t'is overal van de bodem tot aan et dak volstrekt etzelfde. Heeft die bouw geen onderstel? natuurlik wel, maar dat hoef je niet te zien; et staat er, en daar mee uit. Andere laten wel wat zien; dat wil zeggen, ze vertonen van onderen wat anders dan 'n eind hoger. De bouwers hebben zo wel gehoord bij overlevering, dat et aan de benedenkant 'n beetje anders moet wezen. Maar waarom, daar hebben ze niets van gesnapt, en dan krijg je de gekste dingen. Door hardstene platen (daar praat ik nu verder niet over), of door 'n naar voren uit-

[p. 295]

springend muurdeel, of door anders gekleurde of anders gevormde, of anders gemetselde stenen, krijgen we wat anders tot zekere hoogte dan aan et bovengedeelte. Als je dat nu even bekijkt, merk je dat die andere vorm niet de uiting is van 'n ander karakter. Dat is niet de onderbouw, b.v. tot op de hoogte van de benedenvloer, waar dus 't eigenlike binnenhuis begint. Nee, dat is zo maar luk raak op de tast anders gemaakt, b.v. tot 'n eind boven de vloerhoogte.

Wat betekent dat nu? Waarom is nu dat muurwerk anders gemaakt dan et grootste deel van de muur er boven. De enige reden die ze kunnen aangeven is; ja dat hoort zo; et staat aardig. Geen flauw besef, dat wat anders spreekt, ook iets anders zeggen moet, dat et van binnen ook wat anders wezen moet, als et van buiten zich anders toont. Nee, van buiten en van binnen hebben voor die kunstemakers niets met elkaar te maken.

Onlangs heb ik 'n drietal nieuw-gebouwde huizen gezien met 'n allerfraaiste dakbedekking. Luister maar eens. Die bouwer wilde geen dure (en waarschijnlik onnodige) bekapping hebben met 'n schuin oplopend dak, waaronder zolder, enz. Heel juist kan dat wezen. Maar 't enige wat ie wist, is, dat ie 'n plat dak wou maken. Maar hij begreep alweer niet, dat zo'n plat dak 'n andere stand op de gevels vertoont als 'n schuin dak. Bij 'n schuine bekapping had ie al meermalen gezien, zo'n mooie nog al ver uitstekende daklijst. Jongens, dat staat aardig, dacht ie alweer; dat doe ik nu ook bij m'n platte dak. En nu krijgen we de allerzonderlingste vertoning, dat et platte dak 'n heel eind buiten uitsteekt. Waarvoor? Waarom? 'T staat aardig.

Och man, is et dan niet in je hoofd doorgedrongen, dat bij de schuine bekapping, dat uitstekende deel, de dakgoot draagt? en dat opzettelik die dakgoot buiten de muur is gebracht, omdat et dakwater allemaal in de goot terecht komt, en die dus niet binnen de muur van 't huis hoort te zijn, met et rampzalig gevolg dat gootlekken binnenshuislekken worden? En dus dat die uitwendige vorm z'n inwendige reden van bestaan heeft. Maar hoe kan nu bij mogelikheid die uitstekende geschiedenis aan dat platte dak z'n reden van bestaan hebben? Er is niets binnen wat aan dat buiten beantwoordt. Van buiten zo, van binnen anders. En nu staat dat helemaal niet ‘aardig’. We krijgen de indruk, dat de bouwer tot aan de dakgoot gekomen is, en niet verder kon, of helemaal vergeten heeft 'n dak er op te zetten.

Zo dikwels sta je voor 'n bouwwerk, en je kunt op geen stukken na raden, wat die buitenvorm nu van binnen achter zich heeft. Dat komt, omdat zo vele bouwers niet van binnen uit ontwerpen, maar van buiten af. Ze vragen niet, wat moet ik voor 'n gebouw zetten, wat is z'n bestemming, dus welke ruimteverdeling moet ik hebben, om dan van

[p. 296]

daaruit hun hele bouw en hun uitwendige gevel samen te stellen, die zuiver aan de binnenbedoeling beantwoordt. Bij hun bepaalt niet et inwendig wezenskarakter van't gebouw, de uitwendige gevelvorm, maar allebei staan op hun zelf, onafhankelik van elkaar. Ze beginnen 'n aardige gevel te tekenen. Op gelijke afstanden worden er gaten ingemaakt, en dan worden die gaten bestemd voor ramen en deuren.

Zo'n gevel is geschikt voor elk gebruik; je kunt er 'n lagere school achter maken, of 'n fabriek, of 'n seminarie, of 'n postkantoor, of 'n kazerne. Die gevel past overal aan; tekenpapier is geduldig, en et metselwerk ook. Alle mogelike verrassingen krijg je daarbinnen. Achter et ene raam zit 'n klaslokaal, achter et andere 'n gang, van buiten is 't volmaakt gelijk, met presies dezelfde penanten ertussen. Wat komt et er ook op aan, of daar nu 'n gang achter is, of 'n klas, en of achter drie ramen drie kamers zijn, of een grote zaal. Alles past, je hebt geen zorgen, je verdeelt alles zoals voor de grootte nodig is, en klaar ben je. Buitengewoon gemakkelik.

Ga maar kijken bijna in alle steden, ook naar vele nieuwe grote bouwwerken (gelukkig lang niet alle). Van buiten een, van binnen verschillend; geen van die allen openbaart z'n inwendigheid; dus geen van die allen heeft karakter, geen enkele van die bouwsels is 'n bouwwerk. Uit datzelfde schoonheidsgevoel komen ook die eindeloze bouwblokken, in de grote steden vooral, waar dikwels alleen et getal straatdeuren verraadt, hoeveel woningen er van binnen zijn.

Nog iets moois, t'allernieuwste, want et moet nog gebouwd worden. In Brugge zullen ze 'n watertoren gaan bouwen. Nu zijn de meeste watertorens afgrijselike monsters, dat is 'n bekend feit. Daar in Brugge zullen ze't beter doen. Mooie watertoren zal et wezen, uit moderne bouwstoffen. De toren wordt gebouwd van gewapend beton. Best materiaal. Maar o jammer, de bouwmeester weet blijkbaar geen raad met dat materiaal. ‘Hoe maak ik daar nu iets moois van?’ Wacht, hij heeft et. Die betonne toren krijgt 'n heel fraaie mantel van bakstene muren, in middeleeuwse Brugse stijl, en dan komt er 'n mooie spits boven op, zo dat ie presies lijkt op 'n middeleeuwse toren. Wat voor 'n toren? Doet er niet toe, 'n toren is 'n toren, en 'n middeleeuwse toren is 'n mooie toren.

Dat krijgen we nu in ons mooie Brugge. Ze kunnen niet anders dan zotte aapje spelen van de middeleeuwse meesters. Van buiten zo, van binnen anders; dat lijkt hun het bouwbeginsel in de 19e en 20e eeuw. En dat komt alleen, omdat ze bouwen willen in 'n bepaalde stijl, dus in 'n bepaalde uitwendige verschijningsvorm. Alleen zij die et karakter van de bouw verstaan, alleen zij kunnen ons weer schone bouwkunst geven.

St. Adelaart 2 Januarie 1923.

HENK EVERTS.