Roeping. Jaargang 1

[p. *9]

albert servaes 5
(tekening)
BIDDENDE FIGUUR 1912

[p. *10]

albert servaes 6
(tekening)
CARMELIET 1922

[p. 217]

Albert Servaes.

De vermaardheid van Servaes is op een even eigenaardige wijze ontstaan als zijn werk zelf. Opgevoed in een kruidenierszaak te Gent, ontvluchtte Servaes het ouderlijke huis om zich geheel te geven aan zijn scheppingsdrang, al mocht hem dit ook lange bittere jaren van ontberingen kosten; en toen hij zijn eerste groote werken klaar had, werd Servaes in het eigen Vlaamsche land op heftige wijze aangevallen; pas bij zijn overkomst naar Holland behaalden zijn vereerders de bovenhand.

Servaes' zoo veel omstreden werk bestaat hoofdzakelijk in een geteekenden en een geschilderden kruisweg, waarvan de eerste plastisch bedoeld is en de laatste aanschouwend gedacht, mitsgaders uit een geschilderden boerencyclus van twaalf tafereelen, waarin de groote levensmomenten der katholieke boeren van Vlaanderen gemodelleerd zijn naar de vier jaargetijden, zóó dat de doop bij de lente begint en de begrafenis in den winter voltrokken wordt. Voor een goed begrip van Servaes' beteekenis is dit van vroeger dateerend werk ongetwijfeld onmisbaar, maar, vergeleken bij de kruiswegen, niettemin van ondergeschikt belang.

◽ ◽ ◽

Naar het uiterlijk bezien, geven de doeken van Servaes gemakkelijk een verrassenden en tegelijk banalen indruk. De - in de kruiswegen zeer schaarsche - figuren lijken onbeholpen en ruw afgewerkt, zoo maar vluchtig geteekend, in strijd met de meeste wetten van eene voor ons begrip harmonische compositie; en de kleuren - dit voornamelijk bij den boerencyclus - vertoonen vaak de hardheid of de eenvoudigheid van een beginneling. In verrassende tegenstelling met deze aspecten wordt men dadelijk in de ziel getroffen, door een intense sterkte, welke men onwillekeurig achter de bijna vormelooze gelaatsuitdrukkingen weet of zoekt, door een geweldige plastiek, die ver over de soberheid van de lijnen heen reikt, of door levend licht van getemperd wit of geel, dat denken doet aan Rembrandt. En het kan lang duren, vóór de tweestrijd in het gemoed van den toeschouwer is beslecht tusschen afkeer en toegenegenheid; vooral wanneer men niet den persoon van den kunstenaar kent, en aldus diens bedoelingen, en men deze moet opmaken uit het werk, waarvan de vorm niet adaequaat is aan het normale waarnemingsvermogen.

◽ ◽ ◽

Het is dan ook begrijpelijk dat Servaes spoedig werd aangevochten. Het is verder heel gewoon dat er een botsing kwam tusschen hen bij

[p. 218]

wie een eerste ontmoeting met zijn kunst eenerzijds in afkeer en anderzijds in genegenheid overging, en dat die botsing in oogenblikken van scherpte bij de aanvallers geleid heeft tot woedende oordeelvellingen als ‘duivelswerk’. Tot dit laatste zal zeker de opvallende disproportie hebben bijgedragen tusschen de doorstralende kracht van Servaes' geest en de voor veler vastgegroeiden kunstsmaak afstootende vormen: een probleem dat uiteraard voor overdrijvingen en uitersten zeer vatbaar is, voornamelijk in een periode van cultuurcrisis, zooals wij er thans eene beleven. De bewonderaars van Servaes kunnen ook volkomen gelijk hebben wanneer zij in hem een magistrale uitdrukking toejuichen van een diep geestelijk leven, dat naar christelijke wedergeboorte streeft, en daarmede toch een eenzijdig standpunt innemen ten overstaan van wat al of niet als eeuwige kunst moet kunnen gelden.

In ieder geval staat boven deze polemiek verheven, dat Servaes een ernstig katholiek is, wiens bedoeling niet anders is dan zijn katholiciteit ook in zijn kunstenaarsroeping volmaakt te beleven.

◽ ◽ ◽

De groote verdienste van Albert Servaes is m.i., dat hij zijn levensbeginsel en zijn levensharmonie zoekt in het principieel en absoluut katholiek zijn, en zijn kunst niets anders laat zijn dan het eenvoudige opbloeien daarvan. Ons christendom heeft niet voor roeping om de menschen vormen van kunst te brengen, maar levensinhoud, en den éénig waren en eeuwigen; uit een ziel die aan die roeping getrouw is, groeit de grootste schoonheid, al zij deze dan ook slechts in een stoffelijken vorm te realiseeren, voor zoover daartoe natuurlijke middelen voorhanden zijn. Daar Servaes niet denkbaar is zonder de omgeving waaruit hij is voortgekomen, moet men met des te meer reden een gelukkig teeken zien in zijn even ongedwongen als onvoorwaardelijke beginselvastheid, waar zijn Vlaamsche volk in zekere opzichten zoo hopeloos versukkeld lijkt in bedriegelijk vertoon en lafhartigheid, óók onder hen die voor goede elementen doorgaan. Verblijdend is daarbij, dat, waar alle leidende gedachtenstroomingen in onze cultuurwereld vastgeloopen zijn en deze in heimwee terug naar het absolute verlangt, alleen in de leer en de kerk Christi te vinden, hij Servaes, buiten alle geschooldheid en intellectueele vorming om, alléén door de genade van het herlevend katholicisme, den reddenden weg opgaat, óók in de kunst.

A. VAN DE POEL.