Roeping. Jaargang 1

[p. 189]

Daams kerstnacht.

Boer Golstein was 'n man van de oude stempel.

Toen ie 't strodak van z'n huis vervangen had door 'n nieuw van pannen, stierf-ie en kreeg z'n graf naast dat z'ner vrouw.

'T was vooral Daam, z'n oudste zoon, geweest die 'm deze onnodige geldverkwisting had afgedwongen, omdat ie 'n goeie partij meende te kunnen doen met Barbera van de hofstee in de buurt. En voor z'n reputatie had ie gedacht dat er minstens 'n pannedak op 't woonhuis moest zijn.

De naberlui hadden toen gemompeld, dat 't hart van de oude Golstein gebroken was van erge verdriet over zo'n verkwisting. Hij had gevoeld dat, nu ie hieraan toegeven moest om vree op 't erf te houden, z'n tijd van heersen voorbij was. Met dit buigen van z'n harde kop was de macht overgegeven aan z'n Daam; te laat had ie 't ingezien. Van puur verdriet ook hierover zou ie gestorven zijn.

Zo wilden de nabers.

Daam had 't alles gehoord en in 'm was plots 'n besef van schuld ontwaakt. En toen werkelik Barbera van de hof, ondanks 't pannedak, 'n ander boven hèm verkoos, ging ie kniezen en voelde z'n hert vol berouw en spijt. Temeer, daar na 't bekend worden van Barbera's huwelik met 'n ander, de vrouwlui hun hoofden samen staken bij de waterput, vlak bij Daams huis. Hele tijden stonden ze daar te koekaken en wezen Daam spottend met de vingers na om z'n oude liefste; en aldoor wierd er weder opnieuw de dood van Golstein bij gehaald....

Van die stonde wilde hij de mensen ontwijken, en werd er gauw gekald dat Daam menseschuw geworden was.

Bij Golsteins dood waren ze gedrieën achtergebleven, Daam, z'n broer Helm en Neel hun zuster. Te samen hadden ze voortgeboerd. Nu deden de andere het veldwerk en moest Daam voor vee en erf zorgen en Neel helpen in de huishoud.

Maar te spoedig was ook dit veranderd als Neel, tegen beider broers zin, trouwen ging met de paardeknecht van de halfe en reeds kort daarop stierf. Toen was de tweede grote gebeurtenis in Daams leven gekomen, want Neels echtgenoot eiste 't ouderlijk versterf zijner vrouw op. Daam had nu terecht gevoeld wat 't zeggen wilde geld verkwisten en met hernieuwd berouw en spijt ging ie erkennen dat 't onnodig geld uitgeven,-toen-met-dat-dak, z'n vaders dood kon zijn geweest. Als Daam dit grotere deel van hun door zwoegen vergaarde goed en geld moest leggen in wildvreemde handen, meende ie dit ook niet te zullen overstappen. Doch voor de zielerust van zuster-zaliger wilde ie

[p. 190]

niet weigeren en wist Helm mede te bewegen om deze reden maar toe te stemmen.

Inniger groeide sinds de verknochtheid der broeders om 't verlorene te herwinnen. Samen zouden ze voortboeren, zuinig leven, 't aan de mond afsparen en dan maar vergeten dat 't andere weg was.

Jaren ging 't zo goed en van geen vreemde hadden ze meer inmenging geduld en waren daarom beiden ongetrouwd gebleven. De enige, die er over de dorpel kwam, was nu en dan meneer Pastoor en Daams makker uit z'n loottijd, Lowijk, wat vaker. Maar ook deze laatste kende slechts de uiterste zelfkant van beider leven. Helm was nu in de veertig, Daam bij de zestig en beide wisten niet of ze zich oud of jong moesten voelen, omdat hun eenzelvig en eentonig leven steeds eender bleef als 't was en blijven zou, onveranderd, tot een van beiden of beide sterven zouen.

Vooral voor Daam was dit de enige gedachte, omdat ie van de wereld buiten erf en tuin alleen wist wat Helm nu en dan traag losliet als ie terloops iets aan de kerk hoorde. Of van wat Lowijk uitblaanderde, als ie kwam kortavonden, van wat ie door den dag onthouden had met langs de branden lopen.

Helaas had Daams grijze kop 'n te enge gedachtekring om te kunnen weten dat ooit hun verknochtheid verstoord kón worden. Hij had er toch ooit over gepeinsd, zich suf gepeinsd wat er gebeuren kón, indien 't waarlik ooit zover mocht komen. Want in de laatste tijden was er iets dat hem onrustig vreemde dingen bevroeden deed. Van alles kon ie 't verwachten. Meewarig schudde ie daarom zijn kop als Helm uitbleef van de mis, langer dan gewoonlik, of ook al 'ns uitging met verzonnen boodschappen. Hij had daar al op gedoeld met wijze exempelen uit z'n boekske, maar Helm had z'n vermanend woord ‘vrouwekal’ genoemd. Doch op 't ogenblik, dat Lowijk 'n avond verteld had dat Helm bij de schutten ging, sloeg 'n bons z'n hart of ie nu voorgoed sterven zou en 't niet meer beleven kon of zou kunnen.

En over deze derde grote gebeurtenis, die Daam meende de laatste in z'n leven te zijn en de ergste in hun beider eige wereld, binnen de enge grenzen van erf en ouderlik huis, had ie z'n wollige baard haast nat geschreid. Dat had ie niet kunnen verkroppen als zoveel ander leed. En toen Helm die keer laat in de avond thuis kwam had ie gevraagd, of 't dan werkelik waar kon zijn.

Uit Helms eige mond had ie spoedig gehoord wat waarheid en reden was: In de schuttekamer was z'n ontevredenheid in z'n eenzelvig leven geslopen. Dáár had ie gezien, hoe zij, die minder hadden aan goed en geld, zorgeloos de avondtijd verbrachten bij kaart en bier en zotte praat. En 't was 'm als 'n openbaring voorgezegd dat 't

[p. 191]

onzin was zich dood te werken om geld, dat je toch niet meeneemt in je kist. Dat zijn leven geen leven geweest was had ie ingezien en nu wilde ie de verandering. En met 'n ‘of Daam dat zelf niet moest bekennen’ was ie grommend in bed gekropen.

'T was 'n te plotse ommekeer voor Daam geweest in zoveel stijve woorden, dat ie als 'n dutser totaal sprakeloos gestaan had. Lang had ie blijven wakker liggen in z'n bed, er over peinzen en denken, zonder 't goed te kunnen keuren. En weer was hem 'n kleine hoop gebleven, dat 't verholpen kon tussen twee mensen als zij.

Doch Helms botte weigering ook de komende dagen maakte voor goed 'n eind aan alle gezeur en hoop. Met 'n hert boordevol spijt en kommer begreep Daam, dat broer 'n heerke wilde worden, en z'n geld niet muf en duf zou laten worden in de commodela. Zo stond plots de scheiding tussen hen. Ze vervreemdde Daam van weer 'n mens meer en 't zou voor goed nu van àlle mensen zijn geweest, als ie niet doorzag dat Lowijk hem van dienst zou kunnen zijn met inkopen van 't noodzakelike in z'n éénmans huishoud. Voortaan wilde ie alleen ook wonen, gans gescheiden.

‘Ik zal achter huizen had ie spijtig tegen Helm gezegd, een heerke als gij moet in de goede kamer wonen. Gij kunt ze hebben!’

Dát echter had Helm niet gemeend, en ie zag dan ook slechts koppigheid in broers doen, als ie morrend en mokkend langs hem heen liep en alleen in 't achterhuis moddelen bleef. Zo ineens kon dat niet gaan; er viel te regelen. De oogst stond nog in 't veld, Daam had z'n geld onder beheer en in de stal lag nog 'n varken vet te mesten, dat van beiden was. Doch dat zou wel terecht komen. Voorloopig voelde ie zich vrij en dat deed z'n hart groeien; en ie bedacht de dolste dingen, om z'n vreugde uit te vieren nu ie weer mens was. Hij kon er zich niet om bekommeren dat Daam eenzaam z'n verdriet bepeinzen bleef als 'n zonderling.

'N zonderling! -

Hiermede was nu van hem alles gezegd en vergeven wat ie deed.

‘Voor ons lief Heer zowel als voor de mensen’ placht Pastoorken met 'n meewarige glimlach te zeggen, als ie over Daam te spreken kwam. Verder zweeg ie er liefst over. Eertijds was ie er in z'n ijver van jonge Pastoor wel eens heen geweest om Daam toch weer ter kerke te krijgen. Maar toen had ie vast in z'n kop gevonden, dat 't niet ging, om de mensen. En of ie al z'n schone woorden bijeenzocht, mooiere dan ie ooit voor z'n sermoenen gevonden had, 't hielp 'm niets verder.

‘Meneer Pastoor had Daam eerbiedig gezegd, slecht hoop ik niet dat ik ben. Ik bid als anderen plezier maken. Is dat niet goed?’

[p. 192]

‘Maar vriend was 't goedig antwoord, m'n goeie Daam kunt ge Onze Lieve Heer en mij weigeren?’

Bij die woorden hadden 'm de tranen in de ogen gestaan en met 'n diepe zucht wist ie enkel te talen: ‘Ik kán niet, ik durf niet.’

Zenuwachtig haalde ie uit de comodela 'n klein boekje met perkamenten omslag. Z'n vingeren duimelden in de vergeelde bladen en met 'n glans van blije tevredenheid wees ie: ‘Hier meneer Pastoor, lees dit, hoe de heilige Johannes Guldemont ons diep in 't herte drukt.’

Pastoor had 't boekje genomen en eerst keurend naar 't titelblad gezien. ‘Conste der Hemelsche Wel-sprekentheijdt’ las ie mompelend en dan overluid: ‘Daer en wordt gheen plaetse ghesocht - maer de devotie des herten. - Hieremias was in eenen modderachtighen poel ghesteken ende nochtans heeft hij Gods gratie - ghetrouwelijck biddende verworven....’

'N hele litany namen volgde.... veel exempelen en dan:

‘Godt seght teghen dengenen die hem aenroept: - Hier ben ick - zijdij verre van de bidtplaetse - en wilt geen plaetse soecken - want ghijself de plaetse zijt - zijdij in u bedde - offe elders - bidt - en daer is de Kercke.’

Er was 'n lange pauze geweest eer de Pastoor deze heilige woorden overdacht en Daam 'n antwoord van z'n lippen kreeg af te zien.

‘Uw hert is 'n kerke’ waren z'n weinige woorden geweest, want over deze zijner parochianen kon ie niet ontevreden zijn. En ie vertrok met 'n ‘wees gerust vriend, tot later.’

Nog vaker had ie deze eenvoudige van herte bezocht en enkel als vriend met 'm gesproken over vele dingen, maar nooit had ie willen aandringen op 't-ter-kerke-komen. Wel meer dan vroeger wees ie nabers en kinderen op hun zondige woorden als ze over Daam spotten en kwaadspraken als over 'n slecht mens, omdat ie naar kerk noch kluis ging.

Daam had 't vaak genoeg zelf gehoord, hoe de kinderen hem toeriepen ‘gek, gek’, als ie maar even op 't erf of buiten de deur was. Die kinderen moesten dat van de groteren hebben. In Gods naam, 't was niet anders en gelukkig wist meneer Pastoor 't wel beter. Daarom kon 't z'n herte niet vertoornd maken. Lijdzaam kon ie dat alles dragen als reeds zoveel ander leed; maar toch schudde ie wel 'ns 't hoofd, net als ie deed wanneer ie Helm zag, als deze zich stond te smukken met witte broek, sjerp en sjako der schutterij.

Wat was 't 'n verkwisting geweest die zomerdag, om St. Peter en Paulus was 't geweest, toen ze 'm koning hadden gemaakt bij 't vogelschieten. 't Getier en gelal der dronken schutten had ie hier in huis gehoord met 't aanhoudend knallen der geweren. Want 't feest was in

[p. 193]

'n bongerd geweest in de buurt. Het had hem gestoord en korzelig gemaakt, toen ie in z'n boekske te lezen zat over ‘de eijdelheden deser werelt ende de dwalende broederen onder de menschenkinders.’ Plots was ie toen opgeschrikt als de jonge dochters waren gekomen om 't huis te sieren met groen en bloemen. Helm was koning en ze hadden 'm ‘de vogel’ omgehangen, droegen 'm op de schouders en dansten met 'm dat de platensier rammelde. 'T was 'n leven geweest in de voorkamer. Bier en sigaren waren er rondgedeeld en Helm was 'n eer bewezen als 'n echte koning en ie had zowaar teruggesproken en bedankt. Alsof ie niet begreep dat alles slechts om z'n centen ging.

Lowijk was er natuurlik ook bij geweest als overal, waar ie 't voor niks had. 'T was immers van Helm z'n weer zulke gasten en lanterfanters rond zich te zien, meest leegloopers die van hem en de Vincentius leefden.

Wat moest er toch van 'm komen?

Voor die gelegenheid had ie 'n nieuw pak gekocht, schoon 't oude nog lang niet versleten was, zó trok de hovaardij z'n hart met gulden koordekens. En zo was 't blijven duren, elke dag iets nieuws; alles, behalve werken, dat niet voor zo'n heerke paste. Feesten en kermissen aflopen in de naberdorpen. Er werd geen mei op 'n nieuwe huis gezet, of Helm was er bij en z'n kornuiten, van wie de kromme Stoffel steeds kwam nagehompeld en rooie Noldus vaker werd meegesleept, smoordronken. Op 't erf zag ie 't stel wel 'ns, als Helm de fransman van de zolder haalde, 't oude geweer van een hunner voorzaten, die onder Napoleon had gediend. Diens sjako droeg Helm bij de schutten. Met 't geweer lagen ze heelder dagen achter de schuur te ketsen en te doffen op kraaien en eksters en op 'n konijntje, dat van uit de velden naar de kool kwam in de moeshof. 'N andere dag liepen ze te draven naar de bijenstal, vooral in de zwermtijd, of ze gingen vissen, en stroppen zetten naar hazen. En laatst hadden de grote venten als kinderen rond 'n vuurtje gezeten, waarop ze lijm kookten. Daar maakten ze lijmstokken mee om vogels te vangen.

'T was nu 't seizoen. Lowijk wist 't alles en verklapte 't aan Daam, omdat ie bij Helm uit de grasie was en niet meer mee mocht. Maar dát had ie steeds zorgvuldig verzwegen. Zo was ie sints de zomer van scheiding een afleiding voor Daam geweest, want in de stage vereenzaming was anders nog meer de stroefheid op diens oude wezen gegroeid. Die lange dagen van de zomer en vooral die korte avonden, als ie met dat late licht niet slapen kon. Temeer daar Helm met meer manvolk te buurten lagen op de boomen langs de gevel en liedjes zongen en dan weer 'n avond niemand daar kwam en er van verre muziek klonk. Lowijk wist van alles de uitbindel, en vertelde Daam dan van de

[p. 194]

groote gebeurtenissen in 't dorp of op de buitenijen, die plaats hadden buiten zijn wereld: z'n huis en erf, de strook land en lucht, die ie van uit z'n enig raam kon zien. Want aan deze dingen kende Daam zelf de seizoenen van 't jaar. Nu lag daar sneeuw en moest 't winter zijn. Van de Allerheiligenzomer had ie 't laatste heftig woord met Helm gewisseld. Hij wist 't juist, want die dag had ie de kinderen horen roepen naar de kroenekranen, die naar 't zuiden trokken. Ja, slachtmaand was 't geweest, toen Helm 't vette varken niet verkopen wilde net als hij de oogst; zijn deel, dat nog in 't veld stond voor de vogels.

‘Ik wil delen,’ had Helm eenvoudig gezegd en zelf 't varken geslacht met Noldus en Stoffel. En weer van Lowijk, die zelf had meegeholpen, hoorde Daam, dat die twee Helms deel naar de schuttekamer hadden gebracht, waar 't opgesmuld was ter eere van de Koning.

Zijn deel had Daam met Lowijk's hulp gezouten en voor 't kleingoed was de pan die dag niet koud geweest. Lowijk had gegeten dat 't vet langs z'n mond liep tot ie niet meer kon. En zowaar zou Daam 'm nog iets mee naar huis gegeven hebben, net als mijnheer Pastoor z'n proef, als ie niet meende gezien te hebben dat Lowijks zakken al vol zaten, want er sijpelde bloed uit. Omdat 't teveel voor hem alleen was en 't anders toch bederven zou, had ie maar niks gezegd en zou er niks van zeggen, óf ie zou later moeten horen dat meneer Pastoor z'n proef niet gekregen had. Doch dat kon ie van Lowijk vooreerst niet denken.

Dit slachten was 't einde van al hun geboer geweest. Nu was alles leeg, stal en schuur, geen kip meer op 't erf, zelfs geen strospier mest meer in de vuile poel, die nu bevroren en onder sneeuw lag. Niets was er meer dan 'n brutale mus of ver 'n kraai. Als nu Lowijk niet meer kwam om zich de schenen te warmen, omdat ie zelf aan huis vuur noch kachel had, zou Daam bij stonden hebben kunnen denken dat de wereld vergaan was en ie alleen vergeten bij die ramp met alles rond om hem in huis, en 't stuk lucht en land dat ie van uit z'n raam zag. En dan nog de torenklok, die luiden bleef en slaan.

Zó alleen zat ie meestal, want Helm was altijd op stap met z'n konsoorten.

Vandaag waren ze naar de slagmolen met de lijmstokken.

Op de kletstruiken moesten er veel putters zitten, zo had ook Lowijk gewild te weten. Ie zelf was nu biechten naar de Paters, zo ie zei, juist of ie vreemde zonden had en niet bij mijnheer Pastoor durfde. En Daam had onwillekeurig aan de proef van z'n varkenshelft gedacht. -

Met de vroege duisterte van de valavond kwam Helm thuis. Daam hoorde gestommel vóór en er werd gemompeld en gegicheld. Die venten zouen wel weer bij 'm zijn en ineens schoot 'm in de gedachte wat z'n vader-zaliger altijd placht te zeggen van zo'n soort van volk:

[p. 195]

 

‘Bij hen, die gaan vogels en vissen vangen

 

Men zelden spek aan de zolder ziet hangen.’

Zo overluid zei ie 't, dat ze 't horen konden. Ze lachten ermee en daarom maakte ie zich gereed met niet meer op hen te letten. Hij nam 'n spaander en net toen ie 't brandend ding uit de kachel hield om er vlam mee naar de tuitlamp te brengen, hoorde ie ze vertrekken. Even later werd de klink van de achterdeur gelicht. Nieuwsgierig hief ie de brandende spaander op, of dat Helm kon zijn, maar zag Lowijks magere lijf met 'n ‘goe navend’ en veel kou binnenkomen. Als nu in 't weifelend licht had ie 't nooit opgemerkt hoe mager de vent uitzag. Net of ie thuis z'n voedsel in 'n spaaikan voorgezet kreeg.

‘Goe n'avend,’ taalde Lowijk nog eens, omdat ie geen antwoord had gehoord.

‘Navend Lowijk’ hoorde ie traag en zat alree met de warme kachel tussen z'n magere spillebenen, of ie er gans inkruipen wou. 'N flinke kerstblok wees ie naar de vlammen.

‘'T mag wel van avond’ was 't korte bescheid.

Daar ie merkte, dat ie zo niet lang aan de praat kon blijven, begon ie maar: ‘Helm zag ik net vertrekken.’

Daam zag op: ‘Waarheen?’

‘Ze gaan 't stalleke bouwen’ gaf Lowijk spijtig terug.

Omdat Daam keek of ie niet begreep vervolgde Lowijk: ‘'T stalleke van Bethlehem in de kerk; dat er achter onder de grote luchter altijd...

Hij hield plotseling op, omdat ie schuiven moest met z'n stoel, die net voor de keukekast stond.

‘Vertel maar verder’ beduidde Daam, terwijl ie kopjes, brood en vet van de schapraai nam.

Daar Lowijk zag dat Daam twee kopjes nam was ie gedienstig om te helpen.

Schuif bij Lowijk en eet wat mee.’ 'T was voldoende om de vent z'n benen onder tafel te doen schuiven en zich spoedig thuis te doen gevoelen. 'T deed hem danig deugd, als ie aan 'n kop koffie slobberde, die zo warm was, dat ie haast 't huisje van z'n ziel brandde. Zwijgend aten ze aan 'n homp brood en 'n stuk spek de tijd vol. Dan kroop elk weer op z'n plaats en neep Daam de lamp uit.

‘Vertel nu 'ns op’ brak Daam de stilte. En Lowijk, die zich behaaglik voelde na 't goede maal van ruw voedsel, vertelde hoe Helm nu met de koster en de andere venten 't stalleke gingen recht zetten voor de nachtmis. Juist wist ie hoe 't gaan zou van avond, want daarvoor had ie 't lang genoeg zelf meegedaan. Eerst de planken uit 't lijkenhuisje in mekaar timmeren; dan uit de pastorie de grote beelden halen. Dat waren dezelfde, die de meid van de pastoor met de processie in de

[p. 196]

kapelletjes had staan voor 't huis. Hij wist nog dat ie 'ns gevallen was op 't kerkhof met St. Jozef in z'n armen. De heilige had sintsdien 'n kapotte hand en 'n stuk uit de mantel.

Pastoorke had 't zo wat verholpen met stopverf en 'n kleurke, maar 't was toch nog goed te zien....

Als ze dan klaar waren met 't stalleke gingen ze mee naar mijnheer pastoor. De verdere avond werd verbracht met kaarten. Er kwam 'n lekker glaasje wijn bij. Laatste keer toen hij er bij was geweest nogwel rooie én witte ‘zo fijn als voor de bisschop’ had Pastoorken zelf gezegd. Met 't vorderen van de tijd werden de kaarten weggeborgen en kwamen er allerlei vertelsels los als over de kuusch van de Deelgaard, die drie keer tegen de kerkdeur stiet eer ie binnen mocht. En allerlei andere kerstvertelsels van vroeger tijd. De kerels onder mekaar kenden ze en toch werden ze herhaald waarbij ook wel eens gelogen werd. Maar dan mijnheer Pastoor, die er zoveel echte, heilige kende uit de grote boeken die ie bij elk vertelsel aanwees in zijn kast vol. Zo tegen twaalf uur ging men van uit de pastorie over 't kerkhof naar de kerk om de ‘grote poos’¹⁾ te luiden. Dat was 'n werk, van twaalf tot één, 'n vol uur aan die zeilen hangen, dat je op 't laatst de handen niet meer voelde. Dan nog de kaarsen aansteken op altaar en langs de pilaren, dat de kerk één licht was. Lowijk wist 't alles nog zo juist en 't speet hem tot in 't diepste van z'n hart, dat ie er vanavond voor 't eerst niet bij was. Vooral omdat ie wist dat de helpers vijf gulden mochten verdelen en Helm zeker daaraan niet wilde meedoen als 'n arme mens. 'T was profijt voor de andere. Van spijt werd ie stil en omdat Daams gedachten met al dat vertelde bezig waren werd de verdere tijd volgezwegen.

Nu en dan kwam er nog trage 'n woord uit hun monden vallen over vroeger tijd. Voor de rest bleef Daam peinzen en schoof Lowijk om wat te doen z'n klompen door de lichtklad, die uit de mond der kachel op de vloer viel.

Stil, met hun eigen gedachten, bleven ze zitten tot Lowijk aanstalten maakte te vertrekken. Rekkend en geeuwend mompelde ie iets van ‘naar de nachtmis gaan’ en omdat ie wist dat er overal te buurten was tot dan, stond ie gauw bij de deur. Met 'n goe nacht bracht Daam hem buiten en bleef nog even op 't erf toeven.

'T was koud! 'N stuk maan stond daar hoog in de vrieslucht tussen de heldere sterren te glanzen. 'T licht klaarde over de velden in koude blauwheid van sneeuwkleur.

1) Volgens oud kerstgebruik werd in de Kerstnacht in vele kerken van 12 uur middernacht tot 1 geluid. Dit noemde men de ‘grote poos’ of ‘grote pauze’ luiden. Dit vrome gebruik is sints enkele jaren bijna overal afgeschaft, helaas!

[p. 197]

In de verte hoorde ie Lowijk over de kriepende sneeuw aftrekken. Hij ging binnen en stak de lamp aan, om alles op te ruimen van tafel en alles klaar te leggen voor straks. De kom met water achter de kachel om warm te worden en dan de roos uit de commodela opdiepen. Ze lag bij verscheidene kleinigheden, die aan z'n ouders herinnerden en ie daarom goed bewaarde. Nu nog z'n boekske open er naast. Naar de pinkende vlam der tuitlamp gebogen, de bril laag op z'n neus, zocht ie de pagina voor 't kerstgebed.

'T moest nog te vroeg zijn. Hij lichtte naar de klokkekast. Eerst elf uur. Met kneep ie de lamp uit, omdat ie nog 'n uur in 't duister kon zitten en alles nog 'ns overdenken, wat hem dierbaar was, zoals ie elk jaar in deze stonde gedaan had. Hij leunde z'n stoel achterover tegen de muur.

Nu was 't stil in de dompige achterkamer, waar 'n gemengde reuk rondwaarde van wierook uit 't kerstblok en de walm der smeulende pit van de tuitlamp. Maanlicht viel door 't kleine venster op de vloer en licht uit de vuurmond der kachel. Alleen 't getik van 't uurwerk in de kop van de oude klokkekast en 't geknetter van 't houtvuur dat de tijd deelde, die traag voortkroop, zo traag. Daam had reeds driemaal alles overpeinsd en de dromige stemming maakte z'n hert week. Daarom kuchte ie 'n paar maal en bedacht plots dat ie 'n kerstleis zingen kon. Zachtjes en met bevende stem zong ie traag en slepend:

‘Nu sijt wellecomen, Jesu lieven Heer.
Ghi komt van also hooghe, van also veer,
Nu sijt wellecomen uit den hooghen hemel meer
Hier al op dit aartrijck sijt ghi gesien nooit meer.

Kyrie eleison.’

‘Kyrie eleison.’

De laatste woorden herhaalde ie, omdat het tweede vers uit z'n gedachten bleek gewandeld. Als kind reeds had ie 't gezongen en later elke kerstavond, toen z'n ouders nog leefden en alle nabers kwamen kortavonden tot ze naar de nachtmis gingen. Vroeger! vroeger.... En mijmerend liepen z'n gedachten langzaam eindeloos ver verloren; tot ie indommelde. Verschrikt was ie wakker gesprongen, toen 't uurwerk in de klokkekast koppig veel slagen aframmelde met 'n versleten klank. 'T moest twaalf zijn. Zenuwachtig ontstak ie de lamp. Ja, 't was zo; nog even wachten, stil; de ‘grote poos’ moest nabij zijn. 'T hinderde 'm, dat de pinkende vlam knetterde en de klok boos haar staag getik niet verzachtte. Stil. 'N pijnlike wachtstond dat alleen z'n hert klopte...

Dan plots rees Daams vinger als van 'n wijsgerig voorzegger en.... van de kerkzijde kwam de eerste klank.... tot twaalf toe.

[p. 198]

Nu kwam 't los; daar stuwden de klokken haar klanken reeds de galmgaten uit. 'T werd 'n wilde jacht over huizen en nachtelike sneeuwvelden eerst, dan 'n deinende regelmaat.

Daam sprong op wierp deur en kleine raam open. Dat geluid moest z'n woon vullen, vullen met z'n zang en lied, tot 't hem zou raken z'n hart en ziel. En aldoor groeide 't aan en golfden de klanken van daar hoog; ze vlogen en snelden door de vrieslucht langs maan en sterren ver en verder tot aan de verste einders. Overal kwam 't nu los en werd de lucht gevuld met de metaalklanken, zilveren getink en bronzen getamp, en nog bronzener gebeier van klooster, kapel en kerk ook uit naburige parochies. Ze zongen van nabij en verre over- en overal dat machtige veelstemmige lied in deze plechtige stonde van Christi geboorte. De sterren zongen mede en de bijen in de korven, aarde en hemel, gans de natuur, 't heelal, 't zong en jubelde dit Hosanna van de Kerstnacht.

Vol ontroering knielde Daam neder bij de tuitlamp en terwijl de verdorde roos van Jericho haar blad en bloem openlegde voor z'n oog nam ie z'n boekske van de Conste der Hemelsche Welsprekentheydt. In de innigste vroomheid bad z'n hart en ziel, terwijl z'n bevende vinger langs de vergeelde bladzijde dwaalde:

‘Eertijds ben ik uyt den hemel met vier omringelt onder den blixem - trompetten ende weerlichten op den bergh Sinai nederghedaelt; maer nu - omdat niemanden eenen grouwel van mijn geselschap en soude hebben - siet - ick ben hier bij u lieden u heel ghelijck - ghij siet in mij uwe natuere - ick hebbe hongher - dorst - ick weene ghelijck ghij-lieden - ick ete - ick drincke - ick slape niet anders dan ghij-lieden - ick ben uwen broeder gheheel u-lieden ghelijck.’

Nu hoorde ie weer dat lied der klokken en blijde jubelde ie mede:

‘Christe, Kyrieleison, laet ons singen blij,
Daer meed' oock onze Leysen beginnen vrij.
Jesus is gheboeren op den Heilighen Kerstnacht
Van een Maghet reijne, die hoogh moet zijn geacht,

Kyrie eleison!

Kyrie eleison!’

Met 't klokkenlied had 't medegeschald. Dat machtige lied klonk door, aldoor.... En weder boog ie z'n hoofd naar 't boekske: ‘Dat een ieghelijck sich in dese stonde laete voorstaen in de speloncke van dit Goddelyck kind te wesen - dat hij raecke het beddeken ende doecxkens van 't kindeken - dat hij riecke den wieroock van het stalleken - dat hij groete de herderkens die daer komen gheloopen - dat hij

[p. 199]

dencke d'Engelen daer tegenwoordich te zijn - dat hij aenmercke het krijten ende traenen van het kleyn kindeken - dat hij met een ieghhelyck spreke.’

Dan legde ie de handen gevouwen op 't herte, sloot z'n ogen en mediteerde tot 't lied der ‘grote poos’ eindde.

FRITS SMEETS.