Roeping. Jaargang 1

[p. 141]

Malle gevallen.

2. Ververij van schijn.

Kunstvaardigheid en kunst zijn heel verschillende dingen. Zo kan het voorkomen dat iemand kunstenaar is, en maar heel weinig kunstvaardigheid heeft; dat is jammer natuurlik, want nu beschikt hij niet over voldoende middelen om de schoonheid, die hij aanschouwt en die hem ontroert, te openbaren in de evenwaardige vormen. Maar veel meer komt voor, en dat is heel wat erger, dat iemand heel kunstvaardig is, sterk is in de techniek, knap vakman, maar geen kunstenaar. Nu heeft ie wel vele middelen om de schoonheid te kunnen openbaren, maar, en dat is heel erg, hij aanschouwt geen schoonheid, wordt er niet door ontroerd, en heeft niets of bijna niets om met al die knappe middelen, met al die vaardigheid, aan de mensen te openbaren.

Welnu in 'n tijd, dat ze wel heel knap zijn in de uiterlike techniek van hun kunstvak, maar arme zielen zijn, zonder zuivere schoonheidsziening en zonder sterke schoonheidsontroering, in zo'n tijd bloeit onder andere, ook heel welig de ververij van schijn. Je vindt zo iets natuurlik nu en dan in alle tijden, dat spreekt, maar in 'n tijd van schoonheidsverval, van kunstinzinking, dan is dit dé manier, die je overal tegenkomt, haast even veelvuldig als 't onkruid in je tuin na 'n frisse regenbui.

Die ververij van schijn wroet zo overal tussen. Allereerst openbaart zich die schijnververij, wanneer als hoogste eis aan de kunst gesteld wordt de nabootsing van de natuur. Dat wil zeggen: 't hoogste dat 'n kunstenaar kan bereiken, is dan, dat je 't haast niet kunt zien, of 't nou geschilderd is, of dat het ‘echt’ is. En de volmaaktheid is er, als je helemaal niet kunt zien, of 't geschilderd is, maar je vast en zeker meent dat het ‘echt’ is; en je pas merkt, dat het niet ‘echt’ is, als je bijv. je handen gebruikt, of er met je hoofd tegen aan loopt. Dus de natuur zo namaken in verf, in kleur en lijn, dat de mensen zich vergissen, en denken dat het wezenlik natuur is; dat is dan je hoogste kunst. Is dan ook kunst gelijk aan schoonheidsopenbaring?

Al uit de oudheid bij de Grieken, kennen we dergelijke misverstanden. Zo wordt ons verteld van 'n schilder, dat ie zo echt 'n koe geschilderd had of zo iets, dat 'n echt (niet geschilderd) kalf, er op af kwam. En 'n ander kon het nog beter. Want die bedroog geen kalf, maar 'n mens. Hij schilderde 'n gordijn, en toen liet ie z'n vriend komen, om z'n schilderij te beoordelen. De vriend komt ervoor, en zegt: ‘Ja maar, schuif dan eerst dat gordijn op zij, dat ik je schilderij kan zien.’

Dat wordt ons verteld van 'n paar Griekse schilders. Knappe men-

[p. 142]

sen, zonder twijfel; met 'n techniek waar je eerbied voor hebben moet. Maar waren dat ook kunstenaars, schoonheidsgevers? Als ze niets anders konden, dan 't bovenvertelde, is er van schoonheid in de eigenlike zin geen spraak.

Is 't dan hoge kunst, de mensen te misleiden? Als 't dan toch te doen is, om 't zo echt mogelik te maken, neem dan 'n echte koe, of 'n echt gordijn. Zo is 't natuurlik niet helemaal, dat weet ik wel; maar 't lijkt er toch heel veel op, en 't komt er ook van. Maar in ieder geval, hier wordt de hoogste roem gezocht, niet in de diepe schoonheidsontroering, die de schilder in de ziel van de aanschouwers doet trillen, als hij hun zielenoog doet zien door zijn uitwendig werk, maar in de knaphandigheid, waarmee hij zijn aanschouwers zo heerlik beet heeft.

En toch dikwels vinden we die misvatting ook in beoordelingen, zelfs van mensen die zelf zuivere schoonheid geven. Zo hebben we bijv. van onze Vondel 'n merkwaardige uiting op dit punt. T'is bekend dat Vondel niet veel kijk had op 't eigenaardige van de schilderkunst. Hij heeft dan 'n keer bezongen de beroemde 17d'eeuwse bloemschilder Broeder Daniel Zegers, lid van 't Gezelschap van Jezus te Antwerpen. En zie nu, hoe Vondel ook weer als 't allersterkste bewijs van zijn kunst, ons voorhoudt, hoe de natuur bedriegelik werd nagebootst.

Een bij kwam op zijn schilderij
En geur en kleuren aangevlogen,
En riep: Natuur vergeef het mij:
Dat bloempenseel heeft mij bedrogen.

Hoe weinig Vondel eigenlik aan de schilderij dacht, blijkt uit dat ‘geur en kleuren’.

Dit zijn voorbeelden uit de beste tijden, waar 'n goede techniek dikwels hoge schoonheid gaf; maar erger wordt het, als de techniek alleen alles is. Het middel wordt doel; dus de vorm, de openbaringsvorm als vorm, de schoonheid, en dan dringt overal de schijn het wezen achteruit, dan wordt de ververij van schijn je ware, je echte.

Iedereen heeft al eens boven 'n ververswerkplaats gezien van die ‘mooie’ geschilderde letters, zwaar, dik, en solied, met schaduw. Die letters staan er niet op geschilderd, maar hangen er tegen aan; ze moeten dat verbeelden ten minste. Ze moeten ons in de waan brengen, dat ze gebeeldhouwd zijn, en niet geschilderd; en daarom ook die schaduw. T'is 'n reklame voor die knappe verver; en zo zie je ze het meest boven hun werkplaatsen. Schijn voor wezen; doen alsof 't beeldhouwwerk is, gesneden letters zijn; niet waar willen wezen; ververij van schijn.

Nu moeten we niet zeggen. Dat is toch zo erg niet; laat die man z'n

[p. 143]

kunstjes. Nee, juist dat het ambacht zo ontaard is, is 'n bewijs van de algemeene schijnaanbidding. Alleen in 'n tijd van diep kunstverval kan zo iets ontstaan en overal zich verbreiden.

En zo vinden we dan ook hiervan alle mogelike ergerlike voorbeelden. Geschilderde zuilen. Ik heb er bij de kolommetjeswaanzin al even op gezinspeeld. De malle gevallen hangen natuurlik van alle kanten aan elkaar, omdat hun wezensgrond is: geen waarheid maar schijn. Ze schilderen zuilen als versiering. T'zijn geen echte zuilen, nee, ze zijn geschilderd; alleen moeten ze doen alsof ze echte zuilen waren, dat wil zeggen, echt van zuiluitwendigheid. Ze krijgen de schijn van gebeeldhouwd te zijn aan de kop, ze krijgen geschilderde schijngroeven, geschilderde schijnvoetstukken. Je moet je zelf gelijk blijven, en daarom als zo'n penant nog al ver uitspringt, en de deur dus in 'n diepte zit, dan krijgen we niet alleen geschilderde zuilen, die zogenaamd de zoldering dragen, nee, ze werken dat netjes voor elkaar. Aan weerskanten van de deur 'n schijnzuil, en dan boven de deur, natuurlik 'n geschilderde deksteen of dekbalk gedragen door de geschilderde kolommen; dat kan ook best; dan dragen ze toch. De deur die door die fraaie geschiedenis omlijst wordt, is echt.

Dat gaat verder. Nooit op 'n muur 'n schildering gezien, die 'n gebeeldhouwde beeltenis moest schijnen? Niet eenvoudig, waar en goed 'n beeltenis geschilderd van de heilige die men wilde afbeelden. Nee, dat kan veel mooier; daar heeft Michel Angelo niet eens aan gedacht. Je schildert 'n stenen beeld, zo helemaal presies echt, dat ze denken dat 't 'n echt stenen beeld is, met 'n gekapt steunstuk eronder, ook geschilderd natuurlik. En aangezien 'n behoorlik stenen beeld en stenen voetstuk 'n behoorlike schaduw geeft, schilder je meteen de schaduw er naast, goed zichtbaar, om de kunst volkomen te maken. Je hebt dan nog dit voordeel, dat die geschilderde schaduw zo echt is, dat ie nooit verzwakt, en nooit verdwijnt, en nooit verschuift, altijd dezelfde, voor dag- en kunstlicht, voor elk gebruik. Droevig niet waar? eigenlik indroevig. En dat die dingen dan nog blijven en blijven ook. Waarom komt er niet 'n rechtschapen bezitter of beheerder van dat moois, met 'n pot verf, en verft die schijnboel weg?

Zo wordt ook de kunst onder 't volk gebracht. Bijvoorbeeld in veel panorama's. Ik heb er een gezien, en de uitlegger, wees o.a. als hoge biezonderheid aan, 'n turf. Ziet u die? Wat dunkt u, is die echt of geschilderd? Echt. Mis, half echt, half geschilderd (of geklodderd). Hoge kunst. - Beetje verder. Die kruiwagen? Zeker ook half echt, half geschilderd? Mis. Helemaal geschilderd. Toch maar echt van zo'n schilder. Zo voeden ze de mensen op tot schoonheid.

Aan voorgevels die hele vensters, die niet echt zijn, maar toch weer

[p. 144]

geschilderd alsof echt, met gordijntjes liefst, die je overal nog kunt zien, hebben we nu ook wel in de gaten.

'N paar dingen toch nog. In de oude Dominikanenkerk van Antwerpen, de St. Pauwelsbekering, zijn heel veel mooie dingen. (Tussen twee haakjes, er is veel te veel in die kerk, zoals in veel kerken; en er zijn ook veel lelike dingen, die toch als mooie kunstschatten vertoond worden, zoals ook in veel kerken). In die kerk dan is 'n grote deur achterin opzij. Welnu. Er is zoveel wit marmer beeldhouwwerk in die kerk, dat ze vonden, zo'n blank marmeren gebeeldhouwde deur, zou toch ook biezonder mooi zijn. We zullen er niet over redeneren, of marmer nu zo'n goeie maakstof is voor 'n deur. Nu goed. Ze hadden geen geld genoeg. Geen nood. 'N knappe schilder erbij gehaald, en zo prijkt de kerk met 'n mooie geverfde alfsof gebeeldhouwde wit-marmeren deur. Schijn, geen wezen; bedrog, geen waarheid.

Lijkt het nu heus niet, alsof de hoogste kunst bestaat in 'n groot komediespulletje? En lijkt hij niet de beste kunstenaar, die z'n medemensen met z'n ververij 't handigst voor 't lapje kan houden? T' mooiste is, dat verreweg de meesten volstrekt niet zo knap zijn in de techniek van hun vak, of iedereen merkt onmiddellik, dat het toch niet echt is. Zo knap als die Grieken zijn ze gewoonlik niet. En toch vinden we dat allemaal wel goed. Het kriebelt sommigen wel eens onder hun vestje, maar dat houdt heel gauw op. Je ziet het overal; 't zal wel goed zijn. De lelikheid zegeviert; de schoonheid wijkt hoe langer hoe meer terug. Laten we toch eens tot bezinning komen, en laten we ons niet van de wijs brengen ook niet door de grootste knapheid.

Vinden ook niet de beroemde witjes of grauwtjes in 't oude stadhuis van Amsterdam (koninklik paleis) bij velen hun hoogste heerlikheid hierin, dat je heus zou wedden; daar boven die deuren? dat, schilderwerk? geen spraak van; dat is toch zeker beeldhouwwerk. En de tastende hand moet er bij te pas komen, om de laatste twijfels weg te nemen. Toch knap werk. Zeker knap. Maar is dat dan de kunst, de schoonheidsopenbaring? Is het niet techniek, kunstvaardigheid, vakhandigheid? En dus bij slot van rekening, is ook dit niet ververij van schijn; schijn voor wezen?

Verven van schijn, is geen schilderen. Schoonheid is wezenlik, is waarheid; de waarheid die de kunstenaar ziet, en die hem ontroert. De schoonheid kan de schijn niet willen, en de schijn kan de schoonheid niet willen.

Antwerpen.

St. Huibert, 3 November 1922.

HENK EVERTS.