Logo DBNL
Het Roelantslied (1981)

Het Roelantslied

(1981)–Anoniem Roelantslied–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Diplomatische uitgave van het proza in volksboek A

1¶ Hier beghint die waerachtighe historie vanden+ 2strijde van Ronceuale daer Rolandt ende Oliuier 3met alle der edelder vangaerden verslagen bleuen 4bi Guwelloens valschen bedriue diese alle verra 5den hadde Prologhe. 6ALs men alle historien ouermerckende is 7so en vintmen gheen deser ghelijc / want 8noyt en was so veel edel kersten bloets 9ghestort in so corter tijt noch noyt en ble 10uen so veel vrome mannen in haer bloet versmoort 11alst dede in desen droefliken strijt van ronceuale het 12welc guwelloen altemael bedreef om selue keyser 13te sijn ende heere van alle kerstenrijck / want hi meyn- 14de coninc kaerle sinen swager oeck te leueren in der 15heydenen handen als rolants gheselscap van mar- 16celijs den wreeden tyran al verslagen soude gheweest 17hebben. Mer god die heere versacht ende benam hem 18sijn propoest als dat die edelconinc karel sijn verraet 19scap vernam alst god hebben woude mer de edel van- 20gaerde wert verslaghen alsoe die hystorie hier nae 21volgende verclaren sal. Ende guwelloen creech loon 22na wercken. Ghelijc god seyt in die euangelie / met 23alsulcker maten als ghi meet daer sal v wedere in 24ghemeten worden. Guwelloen woude hemseluen ver 25heffen in hoouerdien maer hi wert vernedert ende 26wt sijn hoocheyt selue gheworpen. Daer staet noch 27int euangelie ghescreuen / wie hem hier verheft sal ver- 28nedert worden / ende wie hem hier inder werelt veroot 29moedicht sal namaels inden hemel verheuen worden. 30Daer om laet ons hier so leuen als dat wij na onse 31doot mogen comen tot hoghen loue met gode want 32wij hebben eenen corten tijt hier te sijn / ende het is lut 33tel dat wi hier verdienen mogen met arbeyden in+ 34penitencien tegen den loon die wi hier bouen ver- 35beydende sijn als Paulus seyt. Laet ons na volgen 36die heylighe wercken der wtuercorenen martela- 37ren gods / laet ons scouwen der valscher heydenen 38secte die gode doch nyet en willen kennen / laet ons

39metter herten gheestelic te nieute bringen der val- 40scher turcken ghelooue ende beuechtense inwendelijc 41van binnen ghelijc datse rolant ende oliuier beuoch- 42ten van buyten ende haer heylige bloet daer vore ghe 43stort hebben / op dat wij mogen verdienen den hoo 44ghen loon die si vercregen hebben. Al en sijn wij al 45le gader daer toe niet ghestelt om op die heydenen 46te vechten nochtans mogen wi dat wel doen gheeste 47lijc ende metter herten inwendelijc / denckende so vie 48richlijc opt lijden ons heeren metten heyligen man 49sinte franciscus dat wi die salighe crone der marte 50lien met alle die heylighe martelaren besitten mo 51ghen ghelijckerwijs oft wij inden strijt met rolant 52ende oliuier gheweest hadden. Van welcken stride 53dat onse materie nv beginnende is hoe dat guwel- 54loen die .xij. ghenoten van vrancrijcke verriet / hoe 55wel dat hi maer de thiene gheleueren conde / want 56die hertoge van bayuier ende die bisscop tulpijn bleuen 57bi coninc kaerle / ende die ander ghenoten alle thien to 58ghen met der vangaerden vore in spaengyen daer 59Rolant generael capiteyn ende die principael hooft- 60man af was ende die wijse oliuier sijn gheselle / Daer 61quamer noch veel toe als die vrome ogier van den 62nemercken ende die ouermoedighe fierenbras van 63alexandrien die nv een kersten gheworden was / ende 64hiet te voren floreys. ende ogiers sone merberijn. 65dese werden oeck alle verslaghen met menich hon+ 66dert vergulden sporen also die historie hier na ver- 67claren sal / hoe wel dat die dichter dees boecx de ma 68terie vercort heeft / sprekende alleen op rolants ende 69oliuiers wercken so salment in prosen gestelt vinden 70altijt achteruolgende die materie der historien. 71Hier eyndt die Prologhe. 72¶ Hier beghint die historie vanden stride van Ron 73ceuale. Ende in den eersten hoe Kaerle die edel coninc 74van vrancrijc in sinen slaep vermaent was van den 75heyligen apostel gods sint Jacob / als dat hi hispa- 76nien vanden heydenen beschermen ende bevrijen sou 77de. Ende hoe dat die princpale capiteyen der sarasinen 78te weten Marcelijs ende Baligant Guwelloens na

79tuerlike kinderen waren 80KAerle die grote des cleynen pyppijns sone her 81toghe van brabant van lothrijck ende marcgraue 82des heylichs rijckx / ende gheweldich coninck van 83vranckrijc ende keyser van romen ende van almaen 84gien ende heere van geheel kerstenrijck / altoos dat 85kersten ghelooue versterckende Hi brocht dat lant 86van sassen totter wet goods / ende hij verdreef oeck 87die heydenen ende sarasinen wten conincrijcke van 88spaengien ende galissien biden versoecke des heyligen 89apostels sinte iacob die tsnachs tot sinen bedde quam 90ende claechde hem hoe dat sijn graf vanden sarasinen 91heydenen ende anderen ongeloouigen vertreden 92ende onteert was / ende begheerde van hem dat hij 93doch dat ongeloouich volc daer wt verdriuen wilde / 94dwelc kaerle volbrocht also die historie hier na ver 95tellende is. Maer die heydenen hadden des groten 96nijt dat si so verdreuen souden worden / ende si versaem 97den een grote menichte van volcke wt alle landen /+ 98als wt Arabien wt Turckyen wt Sarragoesen wt 99Medeen wt Ethiopien ende wt Barbarien wel .vi. 100hondert duysent / vanden welcken die opperste capi- 101teynen waren twee machtighe ionghe soudanen ende 102ghebroeders Die een hiet Marcelijs / die ander Bali 103gant. Si hadden eenen oom out van daghen ghehee- 104ten Synagoen / een machtich soudaen van arabien. 105Haerlieder machte was seer groot want si hadden 106meest geheel heydenisse onder haer suniectie. Dus 107dan om te comen tot onsen propoeste soe was gheslo 108ten in haren raet als dat si alle die passagien van his- 109panien daer die voerseide coninck kaerle aen moeste co- 110men om dat lant te winnen met volcke sterckelijck 111besetten souden / ende dat die soudaen marcelijs ende sijn 112oom die oude synagoen met twee hondert duysent 113heydenen vore int lant trecken souden / ende sijn broeder 114baligant met alle den anderen soudanen coningen 115ende ammiralen met noch vier hondert duysent man 116nen souden die achter houden ende seynden hemlieden 117altoos versch volck als sijt hem ontbieden souden / het 118welcke lacen alsoe gheschiede Want alle die auant

119gaerde wert daer verslagen die coninck kaerle daer 120sant om spaengien te suueren vanden ongheloouigen 121¶ Van dese twee ionghe soudanen marcelijs ende bali 122gant suldij weten dattet waren twee natuerlike kin 123deren van den valschen verrader hertoghe Guwel- 124loen de welcke in sijnder iuecht een die vroemste ende 125schoonste man was daermen af wiste te spreken. seer 126wijs ende subtijl van rade / machtich ende rijcke van lan- 127den ende steden / want hi was swagher vanden voerseide co 128ninck kaerle. Dese guweloen quam op een tijt in hey 129denisse om dat lant te besien biden ouden synagoen+ 130voerseyt. Dese soudaen synagoen hadde eenen broe- 131der die een schoon vrouwe achter ghelaten hadde. 132Guwelloen daer ghecomen sijnde ende haer schoonhe 133de bemerckende wert met haerder minnen beuan- 134ghen. maer si die den doot van haren heere noch niet 135vergheten en hadde was seer droeuich. Synagoen 136dit aensiende dachte dat hi haer met eenighen veni 137soene vermaken woude ende hi sprac tot guwelloene 138ende badt hem dat hi met hem ter iachte varen wilde om 139eenich venisoen voer die bedructe vrouwe te vercri 140ghen Guwelloen veynsde hem sieck te sijn ende hi badt 141synagoene dat hi dochselue alleen met sinen ghesin 142ne ter iacht varen woude ende laten hem in sijn ruste. 143dwelck synagoen dede. Als guwelloen sinen tijt sach 144ende die schoon vrouwe alleene vant soe ghinck hi bi 145haer spelen dat schaecspel / want hi wist wel dat si dat 146gaerne speelde. Metten cortsten gheseyt hi sprac soe 147vele metter vrouwen als dat hijse bekende ende hij liet 148se beurucht. Synagoen weder van der iacht comen- 149de en wist hier af niet maer hi maecte grote chiere 150met guwelloen ende hi vertrooste die weduwe soe hij 151best mochte / want hij meynde dat guwelloen sieck 152gheweest hadde ende hi beminde hem seere. Hier na soe 153vertrack guwelloen van daer thuyswaert tot in ker- 154stenrijcke. Ende dese vrouwe bleef begordet ende si ghe- 155lach van dese twee voerseide kinderen. Mer synagoen 156en seyde desen kinderen anders niet dan dat hi selue 157haer oom was ende dat si sijns broeders kinderen wa- 158ren. Maer nader hant als guwelloen hemlieden van

159coninc kaerls weghen die diffinancie dede so gaf die 160voerseyde synagoen hemlieden te kennen hoe dat gu- 161welloen haer gherechte vader was. Van welcker+ 162boetscap dese twee ionghe heeren niet wel te vreden 163en waren om dat guwelloen so quaden verrader was. 164si seyden dat si hem nemmermeer lief hebben en souden Ende 165si swoeren dat si hem quader doot souden doen steruen / ia 166mochten si tot haren opset comen. 167¶ Hoe Guwelloen ghecoren wert om die diffiancie in 168heydenis te doen van alle die ghenoten 169OM te comen tot onsen propoest / als die edel co- 170ninck Kaerle vernam dat die heydenen met grooter 171macht in spaengien ghecomen waren ende alle kersten- 172rijck te nieute brengen wouden so ontboot hi alle die 173ghenoten van vrancrijck ende alle die meeste edele hee 174ren wt alle landen die hem onderdanich waren. Ende in 175die tegenwoerdicheyt van hem allen so was ouer een 176ghedragen dat guwelloen als ambassaet in heyde- 177nissen trecken soude aen den ouden synagoen ende 178aen marcelijs ende balygant synagoens neuen met 179alle der heydenscher heerschappien. Ende principalijc 180so was dit ghesloten bi den edelen graue rolant ende 181bi alle die ghenooten vanden conincrijck van vrancke 182rijck. Jae kaerle die keyser selue badt guwelloen dat 183hi den last vander diffiancien oft ontsegghingen aen 184veerden soude ende ontsegghense van sinen weghen / 185om dat hi een wijs man was ende beste bekent onder 186die heeren vanden sarasinen. Mer guwelloen hadde 187dies groten spijt ende belchde hem om datmen hem sandt 188als bode So dacht hi dat hi kaerle den keyser ende al- 189le sijn medehulpers te nieute brengen ende verraden 190soude / ende principalijck die vrome capiteynen rolan- 191de ende oliuier / gheerijn van mongelanen / straelber 192rengier / den roden geleaen ende den vromen riddere 193galerant / den edelen fransoys boudewijn / den stou+ 194ten coninck der vriesen / den haueloosen gautier / ende 195metten cortsten gheseyt alle die ander edele ridderen 196die metten vromen graue rolant in die auantgaer- 197de trecken souden / dwelcke hi lacen volbrochte Ende 198hi sloot met alle den gheslachte der losanen in sinen

199raet als dat hi coninck kaerle achter houden soude 200mitter macht van sinen volcke ende leueren marcelijs 201dien wreeden sarazijn alle die edele vangaerde dier 202daer wel .xx. duysent was die vroemste mannen die 203oyt in kerstenrijcke bi een vergadert waren / behal 204uen de ghene die rolant noch nader hant te hulpen 205quamen / als ogier van denemercken die menich hon 206dert vergulden sporen met hem brachte Hi bracht met 207hem sinen sone merberijn ende den ridder floreys die 208te voren heyden gheweest hadde / ende hi was ghehee 209ten fierenbras van alexandrien / den welcken oliuier 210verwonnen hadde in eenen camp daer oeck een scho- 211ne historie af is / ende noch veel meer ander heeren die 212allegader ter liefden van rolant daer quamen opten 213ronceuale. Alle dese edel bloeme van kerstenrijcke 214verriet guwelloen om dat hij selue keyser meynde 215te sijn / ende hi hielt den coninc kaerle achter ende beual 216rolant dat hi voer trecken soude met sijn gheselscap 217ende hi beloefde hem cortelijc na te volgen met aile sijn- 218der macht. Mer hij hadde marcelijs beuolen als dat 219hi rolant ende oliuier mit alle die gheheelder vangaer 220den besluyten soude ende beleggen opten ronceuale / 221seggende voort Waer rolant ende sijn gheselscap ver- 222slagen soe soude karels machte lichtelijck ter neder 223trocken sijn ende gheheel kerstenrijck tonder ghedaen 224sijn / ende dan so meynde guwelloen selue keyser te sijn 225ende alle kerstenrijck te leen houden vanden voersey+ 226den coninck marcelijs ende baligant sinen broedere 227Ende om meerder sekerheyt hier af te doen den hey- 228denschen heeren so verloochende hi selue gods wet ende 229swoer dat hij kaerle den keyser sinen swager met alle 230sijn hulpers verderuen soude ende in haren handen le- 231ueren soude Om welcker saken wille dat die oude 232synagoen die oom was vandesen twee voerseyden 233heeren met alle die ander heydensche heeren achter 234guwelloens rugge seyden dattet een quaet verra- 235der was ende dat hi niet te gheloouen en waer. Ende si 236seyden als si tot haren opsette ghecomen waren dat 237sijt hem dan loonen souden ghelijc datment verra- 238ders sculdich waer te loonen. Maer niet te min in

239sijn tegenwoerdicheyt gheloefden si hem groote din 240ghen ende sconcken hem costelike ghiften van ghesteen- 241ten ende menigherleye andere iuweelen die eenen 242grooten schat weerdich waren. Desen guwelloen 243hadde een dochter die keyserinne in griecken was 244Si hadde te manne eenen seer goeden here die kaer- 245le den keyser seer lief hadde ende die god seer ontsach 246want hi was een goet kersten man. Als hi verhoor 247de van deser reysen die kaerle op handen hadde soe 248hadde hi in sinen sinne dat hi hem oeck te hulpen co 249men woude op die wreede gods vianden. Mer sijn 250wijf die kaerlen seer hatich was wel volghende ha 251ren vader in alder quaetheyt / doode haren here ende 252vermoorde hem om dat hi kaerlen mede ghehulpich 253ende bijstant doen woude / ende na guwelloens ra 254de noch nae den haren niet wercken en woude. Sij 255dede haer twee ionghe kinderen die ooghen wt ste 256ken om op auontuere oft sij noch te manne gheco- 257men hadden ende dan na haren vader aerden moch-+ 258ten dat si haer dan gheen belet doen en souden Sij 259hadde met guwelloen haren vader een verbont ende 260compact gaemaect als dat si hem te hulpen soude 261comen in alle sijn opsetten om den coninc kaerle te 262leueren in die handen der heydenen Si quam wt griec 263ken na vranckerijc toe met .xx. duysent ghereden der 264mannen van wapenen inden schijne om den coninck 265kaerle te dienen. maer si dede dat wt valscher mey 266ningen om kaerle met alle sijn hulpers van achtere 267te verslaen als hi op die heydenen vechten soude om 268die edele vangaerde te verlossen / ende dat si dan van 269achter wt slaen soude met alle haerder machte ende 270met guwelloens volc in des keysers heyr. Dit was 271haer opstel / want si dacht wel dat alle die vangaerde 272te nieute ghebrocht worden soude eer kaerle aen co 273men soude met sijnder machte. Ende alle haer volck 274hadde onder haer wapenrocken op die auerechte sy 275de die wapene oft diuisie van affrijcken. Aldus was 276des keysers edel vangaerde verraden ende hij selue oec 277met alle die principaelste ende meeste edelen van ker- 278stenrijcke en hadde god die almoghende heere dat

279niet voersien die alle dinck ten besten voeghen can 280na sinen godlijken wille. 281¶ Hoe Kaerle die keyser na dat Guwelloen die dif 282fyancie oft ontsegginghe den voerseyden heyden- 283schen heeren ghedaen hadde die op spaengyen co- 284mende waren / sant den vromen Rolant ende den wij 285sen ridder Oliuier als capiteynen van sijnre auant- 286gaerden met .xx. duysent vergulden sporen. Ende 287hoe elck enden keyser oerlof nam / ende hoe si op den 288Ronceuale quamen.

[hsn., voorstellende Karel de Grote op zijn troon met aan weerszijden ridders]

289ALs guwelloen die voerseyde diffyancie hadde+ 290ghedaen soe oerdineerde kaerle die keyser si 291nen neue rolant ende oliuier te trecken metter edelder 292vangaerden in spaengien om die heydenen daer wt 293te wieden ende te verdriuen die marcelijs op alle die pas+ 294sagien gheleyt hadde eer hi selue met alle sijn ghe- 295heele macht aen quame / ende hi beual rolant dat hi hem 296altijt van sinen gheselle oliuier liet gheraden ende on- 297derwisen ende dat hi hem telcken tijdinghe soude doen 298vanden heydenen waer si waren ende hoet met hem ston 299de dwelc hem rolant beloefde te doen. Van desen oli- 300uier sijn schone historien bescreuen. Hi was van ge- 301neuen gheboren / eens machtichs heeren sone / seer 302wijs ende rijp van rade cloeck ter wapenen cuysch ende 303reyn van leuen Hi hadde een schoon suster gheheeten 304Oede la belle Dese maecht wert ontscaect wt gene 305uen in arabien daerse oliuier ridderlijc wt verloste. De 306se scone maget was seer bemint van den edelen gra 307ue rolant / daer om beual die edel coninc kaerle ro- 308lande dat hi oliuier onderdanich sijn soude ouermits 309die grote wijsheyt die oliuier hadde. Het was gro- 310te ghenuechte ende seer schoon te aensien so edelen ghe 311selscap van ridderen / ende hoe elck aenden keyser oerlof 312nam ende hoe rijckelijc dat si ghewapent waren. Die 313coninc kaerle nam rolant ende oliuiere metter hant / 314ende alle die ander edele ende custese / ende hij beualse alle

315te gode die met rolant sinen neue na spaengien troc- 316ken / biddende gode datse in sijnre hoeden moesten 317wesen. Mer guwelloen ende alle sijn partye verblijden 318hem van haren wech reysen hopende dat alle vanden 319heydenen verslagen souden worden / dwelc lacen also 320gheschiede. 321¶ Hoe Rolant ende Oliuier ende alle die vangaerde de 322passagien wonnen die seer sterckeijck beset waren 323met ruesen ende ruesinnen ende met menigherleye 324volck vanden sarasinen. 325NAden orlof ghenomen so trocken rolant ende oli+ 326uier metter auangaerden so dat behoorlic was 327vore na spaengyen ghelijc hem guwelloen in presencie 328des keysers beuolen hadde. Menigen swaren strijt 329hadden die kerstenen die hem onuersienlijc aen quamen 330want alle die passagien vonden si beset met grote me 331nichte van volcke die si alle mannelijc doeruochten tot 332dat si quaen aent stercke pas daer die grote ruese gran 333deloen ende sijn wijf die felle ruesinne seer vreesseijck 334waren Hem en mocht niemant hinderen also hemluden 335dochte Mer die roode galeaen versloech den ruese gran 336deloen / ende rolant versloech die felle ruesinne Oliuier 337versloech twe machtige hertogen ende eenen coninc. gro 338te manslacht geschiede daer. De heydenen ende sarasi- 339nen waren seer qualijck te vreden om dat si die vroem 340heyt der kerstenen niet wederstaen en mochten. Sij 341vloden tot marcelijs ende baligande in heydenisse / cla 342gende hoe dat die kerstenen alle die passagien hadden 343ghewonnen. Rolant ontboot den keyser alle sinen voer 344spoet / waer af veel heeren seer blide waren ende kaerle 345die coninc / maer guweloen bedroefde hem. Ende rolant 346track tot opten ronceuale. 347¶ Hoe die mogende sarasijn die wreede tyran Mar 348celijs met illustratie duyst volcx beleyde die edel vangaerde 349opten Ronceuale / ende hoe hem alle sijn meeste princen see 350re hoochlijc vermaten Rolant ende Oliuier te doden Ende 351hoe si aen Marcelijs begeerden dat hi haer den eersten 352oploop soude laten doen op Rolant ende sijn ghesellen

[rijmtekst 1-245VbA]

353¶ Hoe die sarasinen die kerstenen beuochten met gro+ 354ter wreetheyt / ende hoe daer veel heydensche heren ende 355capiteynen verslagen bleuen die den eersten oploop be- 356gheert hadden te doen op Rolande.

[hsn., voorstellende een strijdtoneel met op de achtergrond rotsen]

357ALs die edel graue rolant ende oliuier ende dander 358ghenoten dese felle sarasinen aldus op hem sagen 359comen / ende principalijc de meeste heeren der heydenen 360makende groot gheroep ende spraken totten kerstenen 361also dat si veruaert waren ende datse die coninck kaerle 362daer qualijc ghelaten hadde ende dat si hem niet meer zijn 363en souden So quamen si met groter couragien costelic 364te peerde gheseten die felle sarasinen te gemoete / daer 365koos elckerlijc den sinen / mer der sarasinen houerdie+ 366ende grote wreetheyt was saen ter neder gheuelt / want 367tegen den stouten rolant ende den vromen oliuier en con 368de niemant ghedueren Des ghelijc en dedet oec tegen 369den roden galeaen / galerant / straelberrengier / noch te- 370gen alle die ander rolants ghesellen / want sie versloegent 371al dat hem tegen quam so datter veel edel heydensche hee 372ren in corter tijt verslagen waren / van welcke tidinge 373marcelijs seer tonureden was. Ende hi gheboot dat al 374sijn volc op die edel kersten ridders slaen souden / twelc 375lacen so geschiede. Daer leden die kerstenen grote sca- 376de / si werden daer aen alle siden seer strengelijc beuoch- 377ten. daer wert menigen helm doerhouwen menigen 378halsberch ontmaelgijt / menich sweert ende lancie 379wert daer ghebroken menich peert lieper sonder mee- 380ster / het velt was met dooden bedect / menich wasser 381in sijn bloet versmoort O druckeliken strijt voer kersten 382rijck want die bloeme van allen ridderscap hier meest 383al verslagen bleef. Och wie soude bescriuen de vromic- 384heyt van rolant ende oliuier / want rolant versloech in dien 385strijt twee soudanen ende vier gecroonde coninghen. 386Sijn sweert ontsagen die sarasinen seer als die doot 387sijn slagen en conde niemant gheliden hoe vroem dat 388si oeck waren Hi versloech des conicx marcelijs neue 389waer om marcelijs seer tonureden was ende swoer dat

390hi hem op rolant wreken soude / ende sant weder een vers 391sche schare volcx wel .xx. duyst op die stoute ghemoe 392de kerstenen Daer vernieude wederom eenen dootlijcken 393strijt / daer hadden de kerstenen so grote noot ende aen al 394le siden werden si so seer besprongen / en hadse die god- 395like mogentheyt niet behoet si hadden in dien fcllen op 396loop alle doot moeten bliuen. Mer rolant ende die wij 397se ridder oliuier versaemden haer edel kersten ridders+ 398weder bi een met groter couragien / hemlieden verma- 399nende om wel te doen. O edel couragie / o onuerwin 400nelike herten / wie soude connen volscriuen die grote 401vroemheyt die ghi daer bedreeft / mer lacen het mocht 402luttel baten / want der heydenen hoop ende haer menich 403te was te groot / want si hadden altijt versch volc hoe 404vele datter verslagen worden / ende aylacen v en quam nie- 405mant te hulpe / ende nochtans so waren op dien dach 406meer dan .lxxx. dusent sarasinen int velt verslagen. Ende 407van die tijt voort so en dorsten v die wreede sarasinen 408niet so lichtelijc op loopen. Mer van rolants partye 409wasser wel .xij. duysent oft meer verslagen. O guwel 410loen guwelloen hoe mocht ghijt ghedoen dat ghi so 411veel edel kersten bloets verriet ende dedet vermoorden 412om v grote hoouerde want bi dinen toedoen was die 413bloeme van allen kerstenen vergulden sporen op den 414ronceuale verslaghen ¶ Daer was Ogier van dene 415mercken die den groten rose Broijer versloech voer pa- 416rijs / ende daer na in babilonien op broijers kinderen 417vacht aldaer hi vernam hoe dese twee voerseide sarasinen 418Marcelijs ende Baligantal heydenisse doer vergader 419den groot volck om na spaengien te trecken ende alle 420kerstenrijck te verderuen / ende kaerle den keyser te verdri- 421uen. Dese ogier hoe wel dat hi den keyser niet lief en 422hadde ouermits dat charloot sinen sone ghedoot had 423de Nochtans quam hi met veel volcx om kerstenrijc 424te helpen na spaengien toe om kaerlen in bate te sijn 425Mer eer hi biden keyser ghecomen mocht mits dye 426lancheyt des weechs so hadde coninc kaerle die edel 427vangaerde ghesonden in spaengien daer hem ogier on 428der vant bider ghehengenisse gods eer hijt selue wiste 429Hij bracht met hem sinen sone merberijn / den sou-+

430daen carahu van perssy ende den ouermoedighen fie 431renbras van alexandrien / dat nv goede kerstenen wa 432ren Alle dit edel ridderlijc gheselscap wert oeck ver 433slagen opten ronceuale so die historie noch verclaren sal. 434¶ Om te comen tot ons propoest als de sarasinen ver 435namen dat die kerstenen met so veel ridders ghesterct 436waren ende haer so mannelijc verweerden / want teghen 437den stercken ogier en mocht niemant ghedueren waer 438omme si vloden tot marcelijs clagende hem dat groot 439verlies dat si hadden ghehadt / ende hoe den kerstenen gro 440te hulpe ende bistant toe ghecomen was / ende dat si noch 441eenen nieuwen rolant ghecregen hadden / waer omme 442marcelijs seer te onureden was ende swoer dat hi nem 443mermeer thuys keeren en soude hi en hadde die ker- 444stenen verslagen. Ende hi screef brieuen ende mandemen 445ten aen sinen broeder baligant dat hij hem te hulpe 446sonde noch hondert duysent sarasinen ende dat hij sel- 447ue quame ende hem ghereet maecte met alder mach- 448ten die hi vergaderen mochte / dwelc hi lacen volbroch- 449te / want hi sant hem meer dan hondert dusent die alder 450wreetste sarasinen te baten daer men oyt af screef in 451boecken. Si spoedden haren wech also gheringe dat 452si binnen corten tijde bi haren coninc marcelijs qua- 453men / van welcker coemsten die sarasinen seer blide 454waren / want si daer te voren meer dan .lxxx. dusent 455heydenen verloren hadden Want die oude synagoen 456marcelijs oom was daer te voren verslaghen van- 457den graue rolant ende noch veel meer ander mach 458tighe heeren vanden sarasinen. 459¶ Hoe die wijse ridder Oliuier Rolande badt dat 460hij sinen hooren blasen woude op dattet Kaerle die 461keyser horen mocht ende hemlieden te hulpen quame+ 462dwelc Rolant weygerde te doen / segghende dattet 463noch vroech ghenoech waer / ende dat hi hem soude sca- 464men om hulpe te blasen eer hi ghequetst ware.

[rijmtekst 246-424VbA]

465¶ Hoe .xij. heydensche heeren campten tegen .xij. dye+ 466vroemste kersten. ende van die tweede battalgie daer

467meest alle die kerstenen verslagen waren

[rijmtekst 425-821VbA]

468Grote bloetstortinge geschiede in dit pongijs aen+ 469beyde siden Ogiers mandaet van denemercken en wa- 470re niet mogelijc te scriuen die hi daer dede slaende ste 471kende hem niet ontsiende hoe groten oploop hem de hey 472denen deden. Desghelijc de rode galeaen die hem ridder 473lijc queet verslaende menigen sarazijn. O hoe dier ver- 474cochten hem die ridderlike ghemoede sinnen den wreeden+ 475ongeloouigen / die aerde wert root vanden bloede Wie 476soude connen vergaderen die lancien boghen ende sweer- 477den die daer opt velt lagen. Die sarasinen waren seer 478wreet / ende in grote menichte beuochten si de kerstenen 479so strangelijc aen alle siden dat si begonden te roepen om 480bistant aen rolant ende oliuier clagende hoe dat sij der 481heydenen felheyt nie wederstaen en mochten. Dit horen- 482de die goede voerseide bisscop vermaendese om wel te doen 483ende gods passie hoochlijc te wreken Hi velde selue me 484nigen sarasijn ter aerden / hi was seer goet te peerde / 485sijn manlike slaghen ontsagen die sarasinen seere / want 486hoe wreedelijc dat si hem op liepen hi wederstontse rid- 487derlijc. Dese bisscop vermaende die kerstenen tot alle 488duechdelike wercken horende haer biechte als hi tijt 489hadde / ende hi en sette haer anders gheen penitencie dan 490vromelijc te vechten op gods vyanden belouende haer 491die crone der martelaren te besitten. Die wile dat hi 492dus predicte so besach hi zijn sweert datter drie drope 493len versch bloet aen hingen die hi niet af wisschen en con 494de Also dede oec rolant ende oliuier / galeaen / ogier / flo- 495reys van alexandrien / die haueloose gautier ende meer 496ander vanden ghenoten waer af si haer verwonderden / 497niet wetende wat dat bedieden mocht. Mer die bisscop 498dede hemlieden daer afdie declaracie als dat si alle cor 499telijc de crone der martelaren verweruen souden Als dit 500dus geschiede so quam daer een nieu sarazijnsche scare 501op die hoghe ghemoede sinnen roepende seer luyde 502Ghi kersten karels knechten uwen sterfdach naect nv 503seer Daer werden veel kerstenen ghequetst ende ter neder

504gheuelt in dien oploop. Rolant siende die wreetheyt 505der sarasinen was al ontstelt als een die buten sinne is 506reedt onder die sarasinen slaende so vreesselike slaghen+ 507dat hem nyemant ghenaken en dorste. Daer was een 508groot heyden gheheeten grandones ende riep / al ghe- 509wonnen Hi doerstac metter lancien den edelen fransoys 510reynier / also dede hi oec noch eenen machtigen her- 511toghe dwelc lacen grote scade was Van dese saken wa- 512ren die sarasinen seer blide ende liepen seer op de kerste 513nen / mer rolant benam saen zijn grote houerdie want 514hi cloofde hem vanden hoofde totten sadel toe. ende also de 515de hi noch twee ander ende maecte die sarasinen vluch 516tich. O wonderlijc feyt eens mans / o onbegripelike 517stoutheyt die niet verwonnen en mocht zijn Hoe moch 518te god ghehengen dat daer so veel vrome ridders wer- 519den verslagen alleenlijc doer guwelloens eens verra 520ders bedrijf. Maer god hadse vercoren om die crone 521der martelaren te besitten / want sonder arbeyt verdriet 522ende tribulacie en machmen die grote bliscap des ewi 523ghen leuens niet verweruen. Och wie soude connen be 524scriuen die groote vromicheyt van den kerstenen die si 525daer wrochten ende bisonder vanden ridder oliuier die 526anders niet en dede dan sarasinen ter aerden vellen. Si 527nen arm was bebloet vander hant totter scouderen 528toe. Also dede oec die vrome galeaen / maer die vro- 529me galerant was daer verslagen mit veel edel kersten 530ridderen. Die sarasinen aensiende die grote manslach 531te die de vrome kerstenen op haer volc deden so ver 532malediden si die vre dat si daer ghecomen waren. Sij 533hadden in dien strijt verloren meer dan .xl. dusent sa 534rasinen Daer wasser so vele ghequetst ende verlamt 535dat si haer seluen niet ghehelpen en conden 536¶ Hoe die coninck Marcelijs selue met alle sijnder 537machte op die kerstenen quam / ende hoe dat der ker- 538stenen ghetal doen seere ghemindert wert ende bij+ 539nae al verslaghen.

[hsn., voorstellende een strijdtoneel met op de achtergrond rotsen]

540ALs desen strijt ende battalie aldus geschiet was

541ende dat marcelijs die wreede sarazijn sijn volc 542so seer beschadicht sach vanden kerstenen die doch een 543cleyn menichte waren so dede hi blasen alle sijn trom 544petten ende basunen om sijn volc te gereyden ende op die 545kerstenen te brenghen Hi wapende hem selue met alle 546die meeste heren die bi hem waren ende quam na der ker 547stenen scaren toe gheronnen wel met .lxxx. dusent hey 548denen want hi nam alle die macht met hem die hij nemen 549dorste sonder dat sijn logisen bewaert bleuen ende swoe 550re dat hi niet wederkeeren en soude hi en hadde al die 551vangaerde verslagen ende ter neder ghetogen. Onder alle 552sijn volcso wasser een seer ouermoedich heidens prin 553ce wter maten boueu alle die ander groot ende sterck die 554gheheeten was Albuna ende droech eenen standaert van 555coninc marcelijs om sijn grote stercheyt. Als hem die+ 556edel fransche bisscop so houeerdelijc bouen al dye ander 557groot comen sach so dachte hi in hem seluen dat hi sijn 558grote houerdie ter neder vellen woude Dese bisscop 559was wel bekent met bisscop tulpijn / om dat hi so vro 560me was so segghen eenige dat hi selue tulpijn was 561een vanden .xij. ghenoten Maer dat en was niet / want 562tulpijn ende die hertoge van bayuier waren met coninc 563kaerle ende niet opten ronceuale so die hystorie hier na 564verclaren sal. Dese voerseyde bisscop hadde een peert grijs 565van hayre daer hi seer ridderlijc op sat die lancie gheuelt 566hebbende den schilt mannelijc metten cruce gods voer 567hem houdende Hi stack sijn peert met sporen ende reedt 568den voerseyde sarazijn albuna doer den schilt int lijf dat 569hi doot ter aerden viel waer af die heydenen seer ton- 570ureden waren / haren standaert lach onder die voet. Die 571selue bisscop sloech daer na noch vier ander sarazijnsce 572ridders vanden peerde metten trenchoene eer hi sijn 573sweert wt track O vroem herte vol couragien / o on- 574uerwinnelike sinnen eens gheesteliken prelaets / o ghe- 575trouwe kersten / o vrome ridder gods / o manlijc pilaer 576der heyliger kercken die metten sweerde so veel won- 577ders bedreef dat die wreede sarasinen die plaetse van 578daer moesten rumen haers ondancx. Och hoe mocht 579god ghedogen dat die vrome ridder verslaghen wert 580nader hant inden seluen anxteliken strijt so die historie

581hier na verclaren sal. Als hi zijn sweert in die hant hadde 582riep hi luyde met groten moede monioye monioye. 583Daer quam een fel sarazijn machtich ende sterck wel ghe 584wapent roepende lude affriken affriken na hem gheron 585nen dien hi cloofde vanden hoofde totten sadel toe / hij 586sloech daer na noch vijf ander sarasinen doot ende dede 587so veel feyten van wapenen dat gheen sarasijn hem ghe+ 588naken en dorste hoe stout dat hi was. ¶ Rolant aen 589siende zijn manlike feyten sprac tot sinen gheselle. Oli- 590uier wat dunct v van desen vromen kersteliken prelaet 591den bisscop En can hi niet wel sarasinen vellen. Och 592hoe manlijc sloech hi dien wreeden sarazijn die des co 593nincx marcelijs standaert so hooueerdelijck vuerde 594hoe spaude hi dien fellen sarazijn die so wel gewapent 595was / wat dunct v en is hi niet wel weerdich te voe 596ren den ridderliken naem. O alle ghi edel kersten ridders 597laet ons nv hem na volgen ende op dese wreede gods vi 598anden manlijc met couragyen in lopen sonder eenich (achterdencken.

[rijmtekst 822-923VbA]

599¶ Hoe die graue Rolant sinen gheselle Oliuier vra-+ 600ghede oft hi den horen blasen wilde op dat hem Kaer- 601le die keyser te hulpen quame. Ende hoe hem Oliuier 602niet consenteren en woude dat hij den horen blies / 603seggende dattet te spade ware

[rijmtekst 924-1032VbA]

604¶ Hoe die vrome Ogier van denemercken ghequetst+ 605sijnde ginc onder die doden soeckende ende beclaechde 606sijn vrienden die hi verslagen sach liggen / ende die roode+ 607Galeaen die sinen broeder daer oeck deerlijc verslagen 608sach liggen dien hi beclaechde met groten druck. 609ALs dese tale vanden bisscop dus geseyt was ende 610alle die kerstenen meest verslaghen waren op een 611cleyn menichte na / te weten die vrome rolant ende oli- 612uier / straelberrengier / fransoys boudewijn / diederic 613van britsewout ende meer ander. maer die vrome ogier 614ende die rode galeaen die nochtans beyde ghewont wa-

615ren ende nyet meer vechten en mochten want hem dbloet 616ontronnen was. Si sagen al dat velt bedect mit doden 617van kersten ridders. Daer vant die rode galeaen sinen 618broeder galerant iammerlijc ghequetst ende doerhouwen 619sijn aensicht was al bleeck verweloos / mer vanden vro- 620men ridder straelberrengier en wiste hi niet waer hi 621was want hi hem nergens en sach onder die doden Ogier 622vant daer verslaghen sinen sone merberijn ende floreys 623van alexandrien mit meer ander princen ende heren die hi 624daer bracht hadde om kaerle den keyser in baten te sijn 625die hi alle deerlijc sach liggen doerhouwen / som leef- 626den si noch som waren si doot / ende hi was selue so seer 627ghewont dat hi niet meer staen en conde. Doe becla- 628gede hi die quade auonture die op gecomen was / seg- 629gende aldus. O vrome ridders o greyn van vergulden 630sporen die noyt en vloot in eenighen storm oft strijt 631hoe ligdij nv dus iammerlijc in v bloet versmoort Ick 632meynde v te brengen totten hoochsten graet der ridder- 633scap ende met kaerle den keyser alle heydenisse tot die 634kersten wet te brenghen / mer lacen nv ist met v ende met 635mi al ghedaen. ons opset is nv te niet / die ongelooui 636ghe hebben die ouerhant van ons vercreghen want ons 637gheen hulpe van den keyser gecomen en is / god vergeeft 638hem diedat belet heeft / van .xl. duisent vergulden sporen+ 639die hier met mi quamen en isser gheen drie mijns we- 640tens te liue O lacen waer is nv alle mijn voerleden vic 641torie die ic voer parijs hadde tegen den groten broijer 642daer ic alle kerstenrijc in eeren behielt doer den camp 643die ic daer dede O lacen waer is alle mijn grote prues 644heyt die ic bedreef in babilonien op broijers geslach- 645te. Och waer is nv alle mijn groteouermoet bleuen 646die ic dede teghen kareis mogentheyt ende sinen sone 647charloot ouermits die doot mijns kints boudewijn 648daer ic alleen drie staende battalien doerbrack om char 649lot karels sone in sijn tente te vinden so hi mi beloeft 650hadde / mer hi en dorste mi niet verbeyden Waer is mijn 651neue die getrouwe ridder die hauelose geutier / waer 652is mijn edel kint die ghecroonde coninck merberijn 653waer is die moedige floreys van alexandrien die noyt 654man en ontsach hoe groot dat hi was / waer is die ge

655trouwe soudaen carahu van perssy die een goet kersten 656gheworden was Och waer sijn alle die edel vassalen 657ghebleuen die hier om minen wil quamen / o lacen si heb 658ben nv alle die bitter morseelen der doot ghesmaect. 659O smertelijc grief so wreede fortune van ongelucke 660o druckelijcsten dach die mijn oogen oyt beschouden Al 661le mijn genuechte ende voerleden solacen sijn nv verkeert 662in verdriet anxt ende tribulacie En was ic niet die gene 663die drie lichten oft keersen altijt bernende te babilonien 664vant / daer af noch hedensdaechs eene tot atrecht is. 665En was ic niet de gene die alle guwelloens lant ver 666derf met minen neue den hauelosen gautier. En was 667heel heydenis om minen wil niet beroert / o lacen this 668nv hier verkeert ic moet mijn leuen hier nv eynden met 669bitteren rouwe O zee vol gallen o ongeluckich striden 670o herte vol couragien hoe suldi gesteruen. o doot doot+ 671waer om en verslijndi mi niet ghelijc ghi dese ander ridder- 672like princen ghedaen hebt. Och waer sidij mijn alder 673ghetrouste neue die hauelose gautier die alle heyde 674nis om minen wil beroerde / och sidij oec in v bloet ver- 675smoort / seker die sarasinen sullent becopen. Als ogier 676sijn beclaginge dus ghedaen hadde so sach hi van ver- 677re comen sinen neue den hauelosen gautier al bebloet 678so hi versch wter battalien quam Doen verblide ogier 679hem weynich dat hi hem noch leuende sach. ende hi vraech- 680de hem na sijn gheselscap oft hijer noch eenige te lijue 681wist Gautier antwoerde dat si alle verslagen waren die 682met hem daer quamen / ende dat hi selue ghequetst was. 683ende dat alle rolants volc verslaghen was op een luttel 684na Ogier dit horende wert vreesselic beroert tot wra 685ke ghelijc den leeu die hongherich na sijn proye om eten 686is so stont hi haestelijc op nemende sijn sweert in sijn 687hant lopende als een mensche half buten sinne onder 688die sarazijnsche scharen daer hi grote moort dede. 689Gautiervolchde hem rasschelijck na onder die wree 690desarasinen / maer niet langhe en conde hem gau- 691tier bij ogier ghehouden om die grote menichte der 692heydenen so dat hi hem gheringe verloos ende daer nae 693noyt meer en sach. Sommige spaensche historien seg 694ghen dat hi wech gheleyt was vander aluinnen ghe

695heeten Mergheyne in eenen berch / ende dat hi opten ron 696ceuale niet verslagen en was / dwelcke ic god almach 697machtich laet scheydcn oft alsoe is oft niet Want die 698wercken gods sijn wonderlijc ende onbegripelijc den 699menscheliken sinnen 700¶ Die beclachte vanden roden Galeaen die hi dede 701ouer sinen broeder Galerant 702GAleaen die sinen broeder doot vant liggen alsoe+ 703voerseyt is sprac aldus sittende bij sinen broeder ter 704aerden neder O god here genadich hoe moechdi ghe 705hengen dat dese vrome ridders dus iammerlijc van dese 706sarasinen ghedoot ende verslagen worden O guwelloen 707guwelloen ic duchte this v scult want die sarasinen ver 708witen ons dat wi alle verraden sijn alsoe wel opelijck 709schijnt want kaerle de keyser heeft ons lacen al verghe- 710ten / mer rolant en geloouet niet Nochtan hebben hu- 711go ende henrick hem gheseyt datse guwelloen haer va- 712der inden wech doen hij die ontsegghinge van karels 713wegen aen marcelijs ende baligant doen soude te pam 714pelynen wilde doen vermoorden inden bosch daer hij- 715se sant om venisoen te crigen voer sinen persoon vey- 716sende hem seluen sieck te sijn Daer hadde hi volc doen 717liggen bi rade zijns neuen ende waendese daer ghedoot 718te hebben dwelc si ontquamen / mer lacen nv sijn si oec 719beyde hier verslaghen. O lacen mijn herte sal van druc 720ke clieuen O broeder van v en wil ic langhe niet ghe- 721sceyden sijn / met dien stont hi op ende trat na die sarasi- 722nen. Nv segghen die sommige dat hi oec wech ghe 723leyt was int gheberchte / want sinen horen helm scilt 724ende sweert vantmen daer ligghen maer sijn lichaem en 725vantmen noyt / mer ic geeft god op oft so is of niet. 726¶ Hoe Rolant die sine beclaechde. ende vander batta- 727lien daer Marcelijs ende sijn sone verslagen werden

[rijmtekst 1157-1206VbA]

728¶ Een goede vermaninghe van den bisschop die hi+ 729tot Rolant ende tot alle den kerstenen dede

[rijmtekst 1207-1258VbA]

730¶ Hoe die sarasinen begonden te vlien ende die meeste+ 731capiteyn vanden heyre tot Galifier des conincx neue

[rijmtekst 1259-1286VbA]

732¶ Hoe Galifier van Baligant ghesonden met .xx. dui+ 733sent morianen ende menigerley sarasinen opten ronce 734uale quam / ende hoe Oliuier ghequetst was Ende hoe 735Rolant den horen blies om hulpe van den coninck 736Kaerle te ghecrighen.

[hsn. , voorstellende een strijdtoneel met op de achtergrond een stad]

[rijmtekst 1287-1431VbA]

737¶ Hoe Rolant den horen blies met so groter cracht+ 738dattet coninc Kaerle hoorde / ende hoet hem Guwelloen 739ontgaf tot drie reysen toe / seggende dattet Rolant van (ouermoet dede 740ROlant aensiende oliuiers 741crancheyt sette haestelijc den horen aen sinen mont 742ende blies met sulcke cracht datment doer gods verhen- 743geeisse .xv. mijlen verre hoorde ende alle coninc kaerls 744heyr dore dat ontrent .vij. milen van daer lach. Daer om 745woude hem coninc kaerle ter stont bereyden om rolant 746ende sijn gheselscap te ontsetten Mer guweloen ontriet 747hem so lange als hi conde tot dat rolant derdewerf blies 748seggende dat hijt al van ghenuechte ende ouermoet de- 749de ende dat hi gheen noot en hadde van eenige vianden 750hem beuechten mochten. Mer doen rolant derdewerf+ 751blies sprac die keyser kaerle Nv hoore ic wel dat wij 752hier te lange ghebeyt hebben / want rolants adem en 753mocht niet langer dueren also mi den clanck van sinen 754horen doet verstaen Daer om yegelijc make hem bereet 755sonder langer vertoeuen / dies die hertoge van bayuier 756ende tulpijn die aertsbisscop van riemen met meer an 757der goede heeren blide waren Mer guwelloen bedroef(de hem 758¶ Hoe Guwelloen sijn verraetscap maecte 759met sijn dochter Erena ende met sijn maghen 760ALs guwelloen sach dat hi kaerle den keiser niet 761langer achterhouden en mochte / sorgende dat

762sijn verraetscap wt comen soude / so sprac hi aldus in 763die tegenwoerdicheit van alle die edele / ende sonderlinge 764totten hertoghe van bayuier ende den bisscop tulpijn 765Ghi heeren alle gader en denct niet dat ic minen swa 766ger den keyser begheere te achterhouden om eeniger- 767hande sonderlinge saken dan om onser alder profijt. ghi 768weet wel ic soude so vele verliesen aen rolants ende der 769vangaerden verlies als sommige van v luden. Meynt 770ghi waert dat ic rolants broosheyt niet en kende als dat 771hi onser hulpen niet en behoeft / dat ic den keyser minen 772swager raden soude te vertoeuen. en heb ick niet selue 773mijn twee sonen hugo ende henrick ghesonden met ro- 774lant om haer lijf te auonturen. meyndij dat ic die specie 775mijns bloets gaerne verliesen soude En heb ick hier 776niet ontboden mijn dochtere erena die machtige kei 777serinne van griecken om op die gods vianden te vechten 778ende om minen swager te helpen wt den last daer hij 779nv in is En hebbe ic selue niet voer ons allen ter lief 780den van minen swager ende ter begerten van v ghi her 781toghe van bayuier ende tulpijn bisscop van riemen / ende 782bijsonder om rolants wille ghetrocken doer menighe+ 783vreesselike passagie tot die wreede coningen marce 784lijs ende baligant in heydenisse / daer ic hemluden in die 785presencie van menigen wreeden sarazijn die ontseggin 786ghe dede / dwelc niemant van v allen doen en woude 787Dunct v ghi heeren dat ic niet so vele verliesen en sou- 788de waert dat anders dan wel ginge als sommige van 789v lieden hier toegenwoerdich staende. En denct niet 790dat ic veruaert ben voer die sarasinen / daer om lieue 791swager maect v bereet ick wil mi oeck haesten met 792minen gheslachte der lozanen. Ghi bisschop tulpijn 793van riemen ende ghi hertoge van bayuier blijft bi kaer 794le minen swager met uwer armeyen / ic wil oec mi 795ne mannen van wapenen bi een vergaderen die mach- 796tich sijn / ende oec dat volc van mijnder dochter die key- 797serinne van griecken die mijnen swager oeck te baten 798is ghecomen met meer dan .xx. duysent griecken. En 799denct niet dat ic veruaert ben oft dat ic eenige sorghe 800hebbe voer die heydenen oft dat ic in eeniger manie 801ren achter bliuen wil. Die edel hertoge van bayuier

802ende die bisscop tulpijn antwoerden hier op tot guwel 803loene aldus. Sidij dan so ghetrouwe om rolant of den 804keyser te helpen oft in baten te trecken so haest v ghe- 805ringe ende maect corts ghereescap ende volcht ons ter 806stont want wij duchten dat wi te lange ghebeit heb-(ben 807¶ Als guwelloen ende dese voerseyde heeren dese 808ghesproken hadden so gheboot kaerle die keyser alle 809sinen volcke dat si haer sonder vertreck bereet maken 810sonden want hi woude haestelijc na den ronceuale om 811rolant ende den anderen ghenoten in baten te sijn. Gu 812weloen quam tot sijn dochter erena ende hielt raet mit 813haer hoe si kaerle den keyser met sijn hulpers souden 814mogen verderuen. Hi sprac / het is nv voort aen tijt+ 815want mijn swager die keyser beghint te vertrecken 816nae den ronceuale met alle sijnder macht / hi heeft in 817sijn ghespan wel .lx. dusent mannen metten hertoge 818van bayuier ende den bisscop tulpijn ende noch meer an 819der heeren. Het is minen raet dat wij ende alle onse op 820perste capiteynen onder onse wapenrocken heymelic 821dragen die wapen van affriken ende oec die sarazijnsce 822banieren / ende als kaerle met sijn volck voer op de sa 823rasinen vechten sal dat wij dan van achter onse wapen- 824rocken verwandelen ende die affrijcsche banieren op hef 825fen roepende affrijcken sullen slaen inden steert van ka 826rels heyr. so sullen wij lichtelijc tot onser meyningen 827comen / te weten / ghi sult baligant des conincx mar- 828celijs broeder tot eenen man hebben ende ic sal hemluiden 829spaengien aldus ouer leueren ende kerstenrijc van hem 830te leene houden / ende ghi sult keyserinne van griecken 831ende vrouwe van affrijcken met noch veel ander landen 832sijn / dit dunct mi den besten raet. Die wreede keyserin 833ne erena antwoerde dat si des te vreden was. Doe be- 834ual die keyserinne haren oppersten capiteynen te doe- 835ne als bouen verclaert is / dwelc si gaerne deden / ende gu 836welloen beual sinen magen desghelijc te doen / dwelc 837altemael volbracht wert. Die ghemeyn soudenieren 838dit siende hoe dat alle de meeste capiteynen haer diui 839sienver wandelden met die sarazijnsche wapenen ende dat 840si die kersten banieren onder die voet traden so waren sij 841hier af seer tonvreden / hoe wel dat si nochtans daer niet

842tegen seggen en dorsten / maer si quamen heymelijc in 843kaerls heyr ende claechdent tulpijn ende naaman den her- 844toghe van beyeren hoe alle guwelloens meeste capitey 845nen onder haer kersten wapenrocken hadden de leuerey 846oft teeken van affriken / ende de sommige die kersten ba+ 847nieren onder de voet werpen ende hielden die sarazijnsce 848banieren in haer handen. Als dese twee heeren dese val 849sche verraderie vernamen soe ordineerden si in haren raet 850dat si als guwelloen weder bijden keyser comen soude 851ende sijn ordinancie wel sonde meynen ghemaect te heb- 852ben so souden si wt kaerls heyr slaen met .v. dusent man- 853nen ende omrijden guwelloen eer hi dan weder nae sijn 854volc soude connen gecomen ende vangen hem so subtilick 855sonder grote beroerte te maken Ende kaerle die keyser en 856wist daer selue niet af van al datter ghesloten was. Gu 857welloen dan om sijn opset te volbrengen quam met luttel 858geselscaps van sijn dochter naden keyser ghereden ver 859manende hem dat hi hem niet te seer haesten en soude ende 860seyde Mijn dochter erena die griecxsche keyserinne 861bereyt haer wel met .xx. duysent vrome griecken om 862met v op de sarasinen te trecken die hier int lant ter lief 863den van mi gecomen is so ghi wel weet. Kaerle beual 864dat hi hem haesten soude want hi niet langher beyden en 865woude. Als guwelloen van den keyser gesceyden was 866ende reedt na sijn dochter om sijn valsch opset als voerseyt 867is te volbrengen so wert hi omreden vanden voerseyde herto 868ghe ende den bisscop Hij wert gheuangen ende si verweten 869hem dat hi ende sijn dochter verloochent waren ende hoe hij 870die vangaerde verraden hadde. Daer wert sijn valsch 871treysoen ontdect ende hi wert beschaemt voer alle die he 872ren. Ten lesten na veel arguacien die daer gheuielen soe 873wert hi vast ghebonden in een tente gheset met goeder 874hoeden want hijt niet verantwoerden en conde. Als ere- 875na die keyserinne vernam dat haer vader gheuangen 876was ende dat alle haren valschen opset te nieute was 877so vloot si met haren meesten capiteynen de welcke 878alle verraders waren op een sterc casteel meynende hem+ 879te salueren wt des keysers handen Mer kaerle beual 880eenen ridder ghenaemt foucke dat hijt sterckelic beleg 881gen soude met .v. dusent ghewapende mannen dwelc

883so geschiede / ende beual hem van daer niet te sceyden voer 884dat hi weder quame vander reysen die hi op handen had- 885de. Ende alle de ghemeyn soudeniers quamen in kaerls 886heyr daer si minnelijc ontfangen ende versolt werden De 887wile dat dit dus geschiede so quam die goede hertoge 888van monbaes wt griecken ende bracht met hem die .ij. ion 889ghe kinderen vander keyserinnen Erena / die beyde blint 890waren / want haer oghen waren haer wt ghesteken ende 891da t hadde si doen doen van twee verraders daer die her 892toge van monbaes ten aengange quam Hij sloech die 893verraders seer ende daer om moeste hi wten lande vlien. 894dus was hi in vrancrijc gecomen om kaerlen dit te cla- 895gen als hier na volgen sal. Mer wij willen eerst seg- 896gen hoe hem kaerle van guwelloen beclaechde trecken- 897de voorts na den ronceuale.

[rijmtekst 1432-1469VbA]

898¶ Hoe Oliuier sijn eynde dede. ende hoe rolant den ha-+ 899uelosen Gautier vant / ende hoe hi Fransoys Boude 900wijn ende sinen schiltknecht om water sant.

[rijmtekst 1478-1493VbA]

901ALs rolant dus van sinen geselle oliuier sceyden+ 902moeste waer af hi seer tonureden was makende 903groot misbaer / so dachte hi ten lesten hoe hi hem soude 904connen wreken op die felle sarasinen / sittende op sijn sterc 905peert volentijf reedt hi na haer scaren met groter ver- 906stoortheyt Ende als hi den sarasinen ghenaken soude so 907quam die ridder die hauelose gautier vliende hem deerlic 908clagende hoe hi van noots wegen vlien moeste want 909hem alle sijn wapen doerhouwen was ende sijn bloet was 910hem seer ontlopen. Rolant hem niet kennende vraechde hem 911wie hi was. Gautier ontdecte hem sinen naem. Als hem 912rolant kende sprac hi tot hem. O ridder vol vromiche 913den die nye en vloot moet ghi nv oeck vlien / och ick 914heb v soe dicwils ghesien in menigen storme ende strijt 915daer ghi niet vlien en wout hoe groten dangier dat v 916toecomen mocht. O ridder vol couragien waer sijn al

917le v ghesellen bleuen / och waer is v oom die aldersterc 918ste ridder ogier van denemercken. Gautier antwoer- 919de hem dat si alle gader verslaghen waren. Als rolant 920dese woerden hoorde so sprack hi aldus. Nv bekenne 921ick wel dat ons guwelloen verraden heeft want die 922keyser kaerle beydt veel te langhe daer ick hem doch 923drieweruen die wete met minen horen ghedaen heb 924be ende noch eens wil ick mi pogen te blasen hoe suer 925dattet mi worden mach. Hi sette den horen aenden mont+ 926blasende met sulcke cracht dat hem die hersenen ontlie 927pen. Rolant voelende hem dus cranckelic gestelt want 928hi wel wist dat hi corts steruen soude riep seer lude ende 929seyde O kaerle here twi beydi dus lange / mer lacen 930ten is v scult niet O guwelloen guwelloen hoe suldijt 931voer god verantwoerden dat ghi ghedaen hebt. Diede- 932rick zijn sciltknecht horende hem dus clagen liep haeste- 933lijc so heymelic als hi conde om den anxt der sarasinen 934daer hi den coninc meynde te vinden. Ende als hi voer hem 935quam dede hi zijn clachte hoe dat al die vangaerde versla 936gen was. ¶ Die wile dat diederick dus van rolande 937gescheyden was so was die goede bisscop tulpijn on 938ledich inder missen Inden dienst staende hoorde hi inder 939lucht groot geschal vanden helschen vianden die gro 940te blischap maecten. Die bisschop beswoerse dat si hem 941seggen moesten waer om si sulc gherucht maecten. Die 942duuelen seyden om dattet opten ronceuale al verslagen is 943Dat met marcelijs gecomen was daer hebben wi die 944sielen af gehaelt Ende oec verbliden wi ons van die grote 945scade die kerstenrijc nv gehadt heeft opten ronceuale / 946wanttet oec verslagen is dat met rolant daer gesonden 947was. Als die bisscop dese antwoerde van den duuelen 948verhoort hadde liet hise veruliegen ende vertelde den key- 949ser tgene dat hi gehoort hadde. Als kaerle dit hoor- 950de vanden bisscop ende oec die ander tijdinge van rolants 951sciltknecht so maecte hi grote droefheyt treckende si 952nen grisen baert ende wringende zijn handen Die her 953toghe van bayuier dit aensiende sprac tot hem O heere 954wildi rolant noch leuende vinden so laet ons haesten bi 955hem te trecken daer wi tgheluyt van sinen horen gehoort 956hebben / ende doet alle die trompetten claroenen hoernen

957ende alle tgeluyt blasen dat hier int heyr is / op dattet+ 958rolant horen ende hem verbliden mach ende die sarasinen 959onse coemste vernemen / dwelc so geschiede. Als rolant 960alle dit geluyt hoorde so dacht hi wel dat hem de keyser 961bi quam waer af hi hem verblide / mer de sarasinen waren 962dies te meer veruaert denckende hoe si rolant die noch 963sijn derder was ter doot bringen mochten. Daer quamen 964v.c vanden cloecsten die si hadden op hem gheronnen. Rolant 965dit siende sat op zijn peert ende reedtse manlick tegen soe 966hi ghewone was / mer lacen die goede bisscop wert in 967dien fellen oploop doerreden daer hi te voete vechtende 968was dies hem rolant seere bedroefde / ende boudewijns 969peert wert onder hem doot ghesteken. Rolant dit siende de 970de hem ontset want anders hadde hi doot ghebleuen. Die 971hauelose gautier ontquam met groter fortunen maer hi 972was seer gequetst / want rolant doerbrac die sarazijnsce 973scaren met groter couragien / ende gautier die hem vrome 974lijc volchde vant hemseluen met rolant doer die scaren 975eer hijt wiste / mer hi was so seer ghequetst dat hi van 976noots wegen na des keysers heyr moeste gaen dat 977noch verre van daer was. Rolant dede so veel vromic 978heden dat die sarasinen de plaetse ruymen moesten ende 979vermalediden de vre dat si daer quamen. Als rolant hem 980dus seer vermoeyt had vraechde hi den vromen fransoys 981boudewijn oft hi van diederic sinen sciltknecht niet en 982wist. Boudewijn antwoerde dat hi hem in die voerleden 983battalie niet ghesien en hadde. Doe gaf hem rolant sinen 984helm dat hi hem daer in clare fonteyne halen soude want 985boudewijns helm was al doerhouwen Mer lacen si ar 986beyden te vergeefs want de sarasinen benamen hem den wech 987als hi metter fonteynen weder na rolande keeren soude / 988dies hi seer droeue was ende quam na des keysers heyr 989met groter droefheyt clagende sijn crancke auonture.+ 990¶ Hoe Rolant gode badt dat hi hem een fonteyne ver 991leenen wilde / dwelck hem also gheschiede 992ALs rolant hemseluen dus vermoeyt had ende hi van 993den ridder boudewijn niet en vernam so badt hi gode mit 994groter deuocie wt ynnicheit sijnder herten betrouwende 995in de goedertierenheit gods als dat hi hem eenige vochti 996cheit verleenen wilde om sijn wtgedroochde herte mede

997te lauen. Als hi zijn gebet dus voleynt hadde so sach hi 998bi hem een schoon fonteyn springende wt eenen marmor 999steen daer noyt te voren gheen en was. Als rolant dit 1000schoon mirakel sath dancte hi god van sijnre gracien / ende 1001si loopt noch ter tijt opten ronceuale. Als hem rolant 1002metter fonteynen dus gelaeft hadde so voelde hi wel dat 1003sijn leuen corts eynden soude / doe nam hij met groter flau- 1004ten den horen aenden mont ende blies met sulcke cracht 1005dat hem die hersenen ontliepen ende viel in onmacht tus- 1006scen vier marmorsteenen. Dit siende een sarazijn wel 1007meynende dat hi doot geweest hadde so quam hi haeste 1008lijc derwaert ghelopen om rolants sweert ende den horen 1009te nemen Maer eer hi sijn opset conde volbringen so be- 1010quam rolant vander onmacht ende sach dat die sarazijn sijn 1011wapen wech wilde dragen Doe stont hi op ende nam den 1012horen in zijn hant ende sloech den sarazijn op sijn hooft dat 1013hi doot ter aerden viel ende dat sinen horen scoerde vanden 1014groten slach. Daer na nam hi sijn sweert ende sloech dat op 1015eenen marmorsteen om datter geen kerstenen mede versla 1016gen en souden worden vanden ongeloouigen. Vier rey 1017sen sloech hijt opten steen ende cliefde den steen / mer hi 1018en conde dat sweert niet ghebreken hoe veel arbeyts 1019dat hi daer toe dede so fijn wast van stale 1020¶ Hoe Rolant sijn eynde dede.

[rijmtekst 1762-1789VbA]

1021¶ Een cort lof van Rolant ende Oliuier.+ 1022WEl droeflijc is te beweenen die doot 1023Van oliuier ende rolant den graue eerbaer 1024Die nv leuen in vruechden groot 1025Met gode verciert in die hemelsche schaer. 1026Van edelen seden waren si so claer 1027Dat haer niemant en scheen ghelijck te sijn 1028Gods tempel sie oeffenden deuoet dats waer 1029Den wonden des lants waren si een medicijn+ 1030Een hope des lants waren si certeyn 1031Beschermers voer weduwen ende weesen 1032Den armen den gasten een milde fonteyn 1033Van wt der gracien gods gheresen

1034Van allen ridderscappen waren si tgreyn 1035Hi ende oliuier gods wet vermeerende 1036Dies si met vruechden in des hemels pleyn 1037Bi gode eewelijck sijn triumpherende 1038¶ Hoe die keyser Kaerle opten ronceuale quam daer hij 1039zijn volc verslagen vant / ende vander clagen die hi ouer Ro 1040lant Oliuier ende die ander dede Ende doe die sonne bleef 1041staen / ende hoe hi de heydenen versloech wrekende Rolant (sinen 1042ALs boudewijn so voerseyt is in karels 1043heyr quam seggende hoe hi rolant in sijn wterste 1044ghelaten had ende alle sijn gesellen doot waren so was int 1045heyr groot misbaer ende al tvolc trac naden ronceuale. 1046daer vant yegelic sinen vrient / ende eerst vant kaerle sinen 1047neue rolant doot liggen bi een fonteyn metten armen 1048cruyswijs op zijn borst. Doen viel kaerle op hem ende be 1049gan droeflijc te suchten ende te screyen slaende sijn handen 1050seggende met luder stemmen O rechten arm mijns lich- 1051aems eere van vrancrijc sweert der rechtuerdicheyt lancie 1052onbuygelijc pancier onbrekelic helm der salicheit bi iu 1053das machabeus te geliken ende bi den stercken sampson 1054saul ende ionathas in fortunen gelijc O ridder alder cloec 1055ste in stride alder geleertst / bescermer der kerstenen muer 1056der clercken stock der weesen spise der weduwen versadinge der 1057arme ende rijcke verlichtinge der kercken. O tonge niet dan 1058waerheit wetende o edel graue der fransoyseu leytsman 1059der kerstenen kampioen / o ridderlic greyno lacen waer om heb 1060ic v in dit lant brocht / hoe sie ick v nv doot / och waer om 1061en sterue ic niet met v. O rolant ghi triumpheert met+ 1062die engelsche scaren hier bouen inden hemel / ghi verho- 1063ghet metten choren der martelaren ende ghi verblijt v met 1064alle heyligen / nochtans staet mi altijt ouer v te wee- 1065nen als danid weende ouer saul ionathas ende absolon 1066O rolant ghi wort van dit leuen genomen inder outheit 1067van .xxxviij. iaren ende laet ons hier in dese droeue werlt 1068om dat ghi ons dus ghewont wort af genomen versucht 1069die werelt / ende den hemel verblijt hem. Met dusdanighe 1070woerden beclaechde coninc kaerle sinen neue rolant 1071ende hi sloech ter stont sijn tenten ter seluer plaetsen daer 1072rolants dode lichaem lach / ende hi dede dat balsemen mit 1073myrre ende aloe / ende men dede schone exequien ouer hem

1074met schonen lichte ende viere inden bosch ontstekende. 1075¶ Sij vonden daer oeck den goeden ridder oliuier graue 1076van geneuer doot ligghen opter aerden cruyswijs wt 1077gherect met vier staken in die aerde gheslagen ende mit 1078scerpe messen gheuilt vanden hals totten naghelen van 1079sijn handen ende voeten ende doersteken met lancien ende ghe 1080slagen met stocken. Doe was daer groot misbaer ende 1081ghescrey van drucke ende groot hantghewringhe Daer 1082vant die vader den sone / die sone den vader / die broeder 1083den broeder verslagen / yegelijc beclaechde sinen vrient. 1084¶ Doe swoer die keyser bi god almachtich dat hi na 1085die heydenen loopen soude sonder ophouden tot dat hijse 1086vonde. Die coninc siende dat hem den dach ontbreken 1087soude so badt hi god dat hi den dach verlengen woude om 1088sijn vianden te veruolgen / dwelc also geschiede. die son 1089ne bleef staende drie dagen lanc ende hi vant die heyde- 1090nen bi een water gheheeten Ebra bi die stadt van sara- 1091gossen liggen etende Hiversloger daer menich dusent 1092mer baligant die met veel volcx daer ghecomen was 1093na spaengien want hi hadde verhoort hoe alle die van+ 1094gaerde met rolant verslagen was ende dat marcelijs zijn 1095broeder voort getrocken was om coninc kaerle te beuech 1096ten Aldus was hi haestelijc ouer ghecomen niet weten 1097de dat hem kaerle so bi was. Doen vermalediden die sara 1098sinen die vre dat si daer gecomen waren want si daer al 1099le verslagen werden die den fransoysen te gemoet qua 1100men. Daer becochten die sarasinen de grote moort die 1101marcelijs op die vangaerde ghedaen hadde. Och wie 1102soude connen bescriuen die grote manslachte die karel 1103die keyser selue dede in persone wrekende rolant sinen 1104neue Den water wert sinen loop benomen doer die gro 1105te menichte der doder lichamen diet verslinden moe- 1106ste / daer en was niemant ghespaert / daer en halp den 1107sarasinen haer menichte niet Si werden alle ghedoot 1108sonder wederstoot die mit baligant ouer ghecomen wa 1109ren / hi was selue seer ghequetst mer hij ontquam met 1110groter auonturen in een scheepken ende noch .v. oft .vi. 1111anders wert daer al ghedoot dat met hem ouer gheco 1112men was. Als die mogende coninc kaerle sach 1113dat si alle verslagen waren ende hi geen sarasinen meer

1114en vant so track hi na den ronceuale. Als hi daer quam 1115so dancte hi gode vander gracien die hi doer hem hadde 1116ghedaen Daer dede hi sijn dachte weder om op een 1117nieu ouer rolant / ende daer na ouer oliuier dien hi de 1118de eerliken voeren te geneuen ghebalsemt soe dat be- 1119hoorde / ende noch meer ander die machtich waren de 1120de hi voeren elcken in sijn lant ende eerlijc begrauen. 1121Dat lichaem van rolant dede hij bedect seer costelijc 1122voeren totter stadt blaye / daert seer eerlic begrauen 1123wert in sinte romanus kercke die hi daer te voren sel- 1124ue ghesticht hadde ende canoniken regulieren daer in 1125ghestelt hadde / ende rolants sweert dede hi bouen sijn+ 1126hooft hangen ende sinen horen van yuore aen sijn voeten 1127ter eeren christi ende sijns eerbaren ridderscaps / mer den ho 1128ren wert namaels te onrechte gheset in sinte seueri- 1129nus kercke. Item te gelijn werden begrauen gandelbo 1130dus coninc van vrieslant / astragnus coninck van brita 1131nien / garinus hertoge van lothrijck. Item te bourdeus 1132werden begrauen galifier coninc van bourdeus / euge 1133lerius hertoge van aquitanien / lambrecht prince van ber- 1134ry / galerius / gelinus ende meer ander princen ende ridders 1135meer dan vijf duisent. Tot alre werden begrauen estu- 1136lus de graue van langres / salomon hertoge van bour 1137gondien met veel ander princen ende ridders meer dan .x. 1138dusent / ende die prefect constantijn wert te rome begra 1139uen met veel ander romeynen ende poelsche. voer welc- 1140ker sielen coninc kaerle gaf den armen .xij. duisent oncen 1141siluers ende .xij. dusent talenten gouts ende veel cleederen 1142ende ander aelmoessen. Item ter liefden van rolant gaf 1143hi sinte romaens kercke te blaye tot eewigen dagen 1144alle dlant dat omtrent die selue stadt leyt .vi. milen ver 1145re ende alle die stadt met haer toebehoorten ende die zee 1146daer onder ghelegen / ende des beual hi den canoniken van 1147der seluer kereken datse gheenen mensch ter werelt ee 1148nigen dienst daer voer en deden voort aen / mer datse al 1149leen voer de salicheit sijns neuen ende der voerseyde heren 1150ende haer gesellen opten dach haerder doot .xxx. arme men 1151schen cleeden ende spise gheuen souden / ende datse niet alleen 1152en baden voer de voerseyde heren en mer oeck voer al de 1153ghene die in spaengien om de minne gods gestoruen wa

1154ren oft noch steruen souden tegen die ongeloouighe. 1155ende si souden alle .xxx. missen .xxx. souters ende .xxx. vigi- 1156lien doen ten eewigen dagen dwelc si so beloefden. 1157¶ Hoe Guwelloen met alle sijn neuen ghehangen+ 1158wert. ende sijn dochtere Erena met vier peerden van 1159een geschoert wert Ende vanden eynde der hystorien 1160ALs kaerle dus alle sijn dingen beschiet hadde so 1161wert hem guwelloen voort gebracht voer al dat 1162volc. Daer wert hem sijn valsche verraderscap op ghete 1163gen hoe hi die vangaerde verraden hadde ende hoe hi ver 1164noyeert was met goeden bescheyde. Guwelloen die 1165hier nyet tegen gheseggen en conde wert verwesen dat 1166hi ghehangen soude worden met alle sijn adherenten / 1167dwelc so geschiede. Hij wert ghehangen met .xiiij. van 1168sijn ghesellen Ende sijn dochter erena die vanden slote ge 1169comen was meynde haer te ontsculdigen / mer de her 1170toge van monbaes thonende haer twee kinderen die sy 1171hadde doen blinden / ende seggende hoe si haren man ver 1172moort hadde om dat hi na haer quaetheit niet wercken 1173en woude. Als die keyser dit met goeden besceyde had- 1174de verstaen so wert si leuende met vier peerden van een 1175geschoert ende alle haer hulpers ghehangen 1176¶ Kaerle vanden groten verliese sijnre ghenoten creech 1177een siecte van ongenuechten / ende track tot Aken / daer 1178sterf hi als hi gheregneert hadde .lxvi. iaer in vranc- 1179rijck in brabant ende in lothrijck / ende .xiij. iaer keyser 1180gheweest hadde. Hi sterf int iaer ons heeren .viij.c ende 1181xiiij. die vijfste kalende februarij. ende is begrauen in die 1182ronde kercke onser vrouwen tot aken die hi selue ghe 1183sticht hadde daer hi hoochlijc verheueu is. 1184¶ Gheprent in die vermaerde coopstadt van Antwer- 1185pen buyten die camerpoorte Inden gulden eenhoren 1186bi mij Willem vorsterman.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

titels


auteurs