Het Roelantslied

[Deel II Teksten]

[p. 297]

Verantwoording van de uitgave

Wie het Roelantslied als literair kunstwerk wil leren kennen komt in deze editie slecht aan zijn trekken. De teksten zijn voor de ‘literaire’ lezer moeilijk toegankelijk: er is geen moderne interpunctie aangebracht, corrupte plaatsen zijn niet gereconstrueerd, woordverklaring en commentaar ontbreken. De synoptische diplomatische editie in dit boek is in de eerste plaats bestemd voor filologen. ‘Diplomatisch’ houdt in dat de tekst door middel van moderne schrifttekens precies zo wordt weergegeven als hij in de bron staat. (Voor de theorie van de diplomatische editie verwijs ik naar Truwanten. Een toneeltekst uit het handschrift-Van Hulthem. Uitgegeven en toegelicht door een werkgroep van Brusselse en Utrechtse neerlandici. 2e herz. uitgave. Groningen, 1978. p. 20-22.) Door de synoptische opzet is het mogelijk de verschillende redacties, elk in de eigen contekst, in één oogopslag met elkaar te vergelijken. Ik ben van mening dat een editie zoals die hier wordt aangeboden, het beste uitgangspunt is voor verder onderzoek omdat de teksten op de meest objectieve wijze worden gepresenteerd. Passages uit de Roelantslied-fragmenten en uit de Droefliken strijt die in het eerste deel van dit proefschrift zijn geciteerd, berusten op de diplomatische editie die hier wordt aangeboden. Deze citaten zijn echter kritisch bewerkt terwille van de leesbaarheid. Hetzelfde geldt voor citaten uit Die alder excellenste cronyke van Brabant, die berusten op de druk van 1497. De kritische bewerking houdt in dat de spelling van u, v, w, i, j en ij en het gebruik van hoofdletters aan de moderne conventies zijn aangepast. Ook zijn emendaties en moderne interpunctie aangebracht. In de enkele gevallen waarin van deze kritische bewerking is afgezien in verband met de duidelijkheid van het betoog, is dit steeds uitdrukkelijk vermeld.

De volgende bronnen van het Roelantslied worden in deze editie uitgegeven:

[p. 298]

VbA	München, Universitätsbibliothek, postincunabel 4^o p germ. 165. Den droefliken strijt van Roncevale. Antwerpen, Willem Vorsterman, c. 1520?
L	Amsterdam, Universiteitsbibliotheek, hs. I A 24^l, fragment-Bormans.
B	Brussel, Koninklijke Bibliotheek, hs. 21.143, fragment-Stallaert.
H	's-Gravenhage, Koninklijke Bibliotheek, hs. 74 C 8, fragment-Holtrop.
R	Rijsel, Stadsbibliotheek, hs. zoek sinds 1855, fragment-Serrure. De uitgave berust op ‘Het Roelants-lied’, ed. C.P. Serrure. In: Vad. mus. 2 (1858). p. 1-96, zie vooral p. 50-60.
Ro	Rotterdam, Gemeentebibliotheek, hs. 96 B 6:1, fragment-De Vreese.

De tekst van VbB (Den droefliken strijt van Roncevale. Antwerpen, Jan van Ghelen, 1576.) is niet in de editie opgenomen wegens plaatsgebrek. Het gemis is echter klein want de tekst van VbB komt zeer sterk overeen met die van VbA. Een lijst van de belangrijkste varianten is opgenomen achter de teksteditie. Het proza van VbA is niet in de kolom van de rijmtekst in de synoptische editie uitgegeven maar erna in een afzonderlijke editie. Hierdoor is vermeden dat de synoptische editie door lange prozapassages, die meestal niet tot de Roelantslied-traditie in engere zin behoren, wordt onderbroken. Het bezwaar dat de tekst van de Droefliken strijt nu niet doorlopend kan worden gelezen, is enigszins ondervangen door verwijzingen tussen vierkante haken in de rijmtekst naar de prozapassages en in het proza naar de rijmtekstgedeelten. In de editie van het proza is de regelindeling van de bron behouden.

Fragment R neemt een bijzondere plaats in tussen de andere bronnen omdat het zoek is. Daardoor heeft de editie van Serrure, die als enige de tekst naar het handschrift heeft uitgegeven, de status gekregen van een bron van het Roelantslied. Ik heb de tekst van Serrures uitgave onveranderd in mijn editie overgenomen.

Het verwijssysteem in de editie is zo eenvoudig mogelijk gemaakt. Een doorlopende versnummering staat in de rechtermarge. Met deze nummers wordt bij voorkeur naar plaatsen in de teksten verwezen. Als een vers in één van de bronnen wordt bedoeld, is de sigle van de

[p. 299]

betrokken bron achter het versnummer toegevoegd; b.v. 1075R, 24VbA. Links van iedere kolom is een versnummering per bron aangebracht. Wanneer een enkele maal met deze nummers wordt verwezen staat de sigle vóór het nummer; b.v. R 110 (is gelijk aan 1075R), VbA 24 (is gelijk aan 24VbA). Achter het eerste vers van elke kolom in de bronnen is een blad-, zijde- en (eventueel) kolomaanduiding vermeld tussen vierkante haken. Uiterst links van de teksten zijn cursief de corresponderende verzen uit het Chanson de Roland aangegeven met de versnummers van La Chanson de Roland. Ed. C. Segre. Milano-Napoli, 1971. Het proza van het volksboek is voorzien van een doorlopende regelnummering. Bij verwijzingen naar het proza wordt vóór deze nummers een P geplaatst; b.v. P 352.

Bij de transcriptie heb ik geprobeerd het diplomatisch beginsel zo consequent mogelijk toe te passen. Daarbij zijn de volgende regels gehanteerd.

Spelling. De lange en de ronde s zijn beide weergegeven met een s, de twee vormen van de r met een r. Het gebruik van u, v, w, i, j, ij en y is echter niet aangepast aan de moderne spellingsconventie. Deze lettertekens zijn onveranderd in de editie overgenomen. Hetzelfde geldt voor de hoofdletters U, V, W, IJ en Y. Aangezien in de bronnen slechts één teken correspondeert met de moderne I én de moderne J heb ik dat steeds weergegeven met een hoofdletter I.

Hoofdletters. Gewone hoofdletters zijn weergegeven met hoofdletters. Daarnaast komen in de bronnen regelmatig zogenaamde lombarden - extra grote hoofdletters van één, soms twee regels hoog - voor. Hun functie komt overeen met die van een inspringende regel aan het begin van een nieuwe alinea in modern drukwerk. De lombarden zijn daarom weergegeven met hoofdletters en met inspringen. Waar een lombarde van twee regels hoog voorkomt is bij beide regels die ten behoeve van de lombarde zijn verkort, ingesprongen. Een enkele keer, met name in het volksboek, komen initialen voor. Ook die zijn weergegeven met hoofdletters en met inspringen van alle regels die ten behoeve van de initiaal zijn verkort.

[p. 300]

Paragraaftekens. In het volksboek komen paragraaftekens voor, die evenals hoofdletters, lombarden en initialen een tekststructurerende functie hebben. Zij markeren passages, groter dan een zin maar kleiner dan die aangegeven door een lombarde en zij staan gewoonlijk ook voor opschriften van b.v. hoofdstukken. Deze paragraaftekens zijn in de editie weergegeven door het teken ¶.

Afkortingen. In de bronnen komen de gebruikelijke afkortingen voor. Zij zijn in de editie opgelost; de letters waarmee de afkortingen zijn weergegeven, zijn gecursiveerd. Door deze regel is verwarring mogelijk in de tekst van fragment R, die onveranderd is overgenomen uit de editie-Serrure. Serrure heeft cursief gebruikt om door hem toegevoegde letters aan te geven; afkortingen zijn door hem niet in de tekst verantwoord.

Interpunctie. De interpunctie van de bronnen is in de editie overgenomen. Het betreft alleen punten en, voornamelijk in het volksboek, pauzetekens (/). Ook de punten aan weerszijden van Romeinse cijfers zijn in de editie overgenomen.

Woordscheidingen. Woorden die in de bronnen aaneengeschreven (-gedrukt) of gescheiden voorkomen, zijn op dezelfde wijze in de editie afgedrukt. Dit is in de praktijk van de transcriptie een lastige regel omdat soms niet goed kan worden uitgemaakt of twee woorden of woorddelen aan elkaar staan of niet. Ik heb geprobeerd mijn beslissingen zo objectief mogelijk te nemen.

Onduidelijke en onleesbare letters. Letters die ik niet zeker heb kunnen lezen zijn tussen (ronde) haakjes geplaatst. Waar resten van letters of versregels zichtbaar zijn zonder dat de letters op zichzelf gelezen kunnen worden, zijn punten tussen haakjes geplaatst.

Illustraties. Alleen in het volksboek komen illustraties voor. Zij zijn aangegeven door een korte beschrijving tussen vierkante haken.

Om de plaats van de verschillende bronnen ten opzichte van elkaar en ten opzichte van het Chanson de Roland duidelijk te maken is hierna een schema opgenomen. De zes fragmentarische bronnen (VbA,

[p. 301]

L, R, H, B en Ro) zijn voorgesteld als blokjes in een veld dat is verdeeld in elf banen. De getallen onder de blokjes verwijzen naar de doorlopende versnummering van de synoptische editie. De elf banen stellen de elf verhaalgedeelten van de Roncevaux-episode in het Chanson de Roland voor. De inhoud van die verhaalgedeelten wordt aangegeven in de bovenste horizontale balk. Direct onder die balk verwijzen getallen naar de versnummers van La Chanson de Roland. Ed. C. Segre. Milano-Napoli, 1971. Iets lager staan de corresponderende nummers van de synoptische editie van het Roelantslied aangegeven. Het volksboek is met twee rijen blokjes vertegenwoordigd: de bovenste rij geeft de rijmtekstpassages weer, de onderste de prozastukken voorzover die zijn samengevat naar het Roelantslied. In de blokjes van het volksboek staan met Romeinse cijfers de hoofdstukken van de Droefliken strijt vermeld, in de blokjes van de handschriftfragmenten staan de folionummers aangegeven.

[p. 302]