Ridderboek

Gramschap

Hierna volgt het derde monster: gramschap of drift die haar naaste veel schade toebrengt. Hugo van Sint Victor zegt: ‘Gramschap drijft mij van mijn naaste, afgunst van mij zelf en hoogmoed van God.’ Van alle zondaars is de driftige het best te herkennen aan zijn uiterlijk want hij kan zich niet beheersen. Als een dolle hond gaat hij tekeer. Overal waar hij komt, zaait hij onrust. Gregorius zegt: ‘Als een mens in woede ontsteekt, kookt zijn hart. Zijn lichaam beeft, zijn gezicht gloeit, zijn ogen raken ontstoken. Vriend en familie kent hij niet meer. Hij weet

[p. 93]

niet wat hij zegt of doet; hij is niet ontvankelijk voor goede raad.’ Dezelfde Gregorius zegt elders: ‘Al het rechtvaardige schijnt een verstoord hart slecht en verkeerd toe.’

Ik hoef niet veel te schrijven over het gedrag en leven van de driftige mens, want zijn aard blijkt voldoende. Maar om zelf dit kwaad te schuwen moet u vooral beseffen welke ellende uit gramschap voortkomt. In de eerste plaats ondankbaarheid, vervolgens onredelijkheid en onrechtvaardigheid. Hierna komen ruzie en oorlog, roof, brandstichting en doodslag, wreedheid, hardvochtigheid, laster, opschepperij, schelden en andere grote zonden waarmee de driftige mens zijn naaste in het verderf stort. Vele onschuldigen worden het slachtoffer als de machtigen en rijken hun gramschap de vrije teugel laten en hun woede koelen op hun vijanden. Als mijn vrouwe onbeschoftheid samen met gramschap ten strijde trekt, verjagen zij rechtvaardigheid en barmhartigheid. Zij onderdrukken alles wat hun pad kruist: arm en rijk, schuldig en onschuldig. U kunt wel zien hoe veel leed dit kwaad teweegbrengt. Zonder eigen schuld of toedoen hebben velen van deze bittere drank moeten drinken. Met hun nakomelingen moeten zij armoede lijden, omdat hun bezittingen zijn geroofd of verbrand door gramschap die voor geen rede vatbaar is, zoals Augustinus zegt: ‘Niemand die gestoord is, denkt dat hij ongelijk heeft.’

En uit gramschap komt nog meer ellende. Want als deze onschuldige mensen beroofd worden van have en goed en van hun eer zijn zij niet langer meester over zichzelf. Dan wordt de een een dief, de ander een moordenaar, de volgende raakt buiten zinnen en weer een ander wordt landloper.

Dit zijn de vruchten van de gramschap; de rivier van deze zonde is dikwijls nog erger dan de bron zelf. Maar wee degenen die hiervan de oorzaak zijn en dit gif verspreiden! Zij kunnen er zeker van zijn loon naar werken te krijgen als zij, volgens de profeet, zullen moeten drinken van Gods gramschap die niet geperst wordt uit druiven maar uit gal. Tegenwoordig laten

[p. 94]

maar weinigen zich hier iets aan gelegen liggen. De meesten menen winst te maken met plunderen en roven maar als uiteindelijk ieder zijn gelag moet betalen, zal het een treurige rekening worden. Want voor ieder onrechtmatig geschonden strotje moet verantwoording worden afgelegd.

Dit is vrijwel onmogelijk, maar stel dat het kan: wat moeten deze mensen dan vervolgens antwoorden als het bloed van de onschuldige slachtoffers om wraak zal roepen? Wat kunnen zij aanvoeren als zij rekenschap moeten afleggen voor alle armoede die zij met hun zonden veroorzaakt hebben? Ik zeg aan een ieder wie dit aangaat, die van deze vette soep wil eten: u moet zelf het gelag betalen. De waard zal geen borg aanvaarden maar u moet direct betalen als hij de rekening opmaakt. Zorg daarom dat u altijd in staat bent uw waard te betalen. Niemand is zeker van Christus' komst want er staat geschreven dat hij komt als een dief in de nacht. Zorg dus dat u voorbereid bent.

Uit gramschap komt ook nog een ander gif: haat. Soms is die haat zo groot dat de driftige mens zijn naaste niet alleen wil beroven van diens eer en eigendom maar zelfs van het leven. Velen zijn zo driftig van aard dat zij om een roddelpraatje iemand direct naar het leven staan en hem zijn benen willen breken, in het geheim of openlijk en desnoods met hulp van anderen. Tegenwoordig slaan de vechtersbazen elkaar dood om het minste of geringste. Deze mensen zijn nog veel schuldiger dan degenen over wie ik hiervoor schreef. Zij breken wat zij niet gemaakt hebben, en wat nog erger is: zij matigen zich de wraak aan die alleen toebehoort aan God, die zegt: ‘Geef mij de wraak en ik zal u ervoor lonen.’

Als deze mensen in God geloofden, zouden zij hun vijanden veel meer kwetsen dan met hun eigen kracht. Zij zijn kwaadaardig en onrechtvaardig, maar de rechtvaardige Heer laat gebeuren dat zij zich zo misdragen. Want zij vergroten hun eigen verdoemenis en tegelijk neemt het heil toe van degenen die zij verdrukken.

[p. 95]

Ik zou u nog meer ellende kunnen noemen waarvan gramschap de oorzaak is, maar voorlopig is dit voldoende. U moet echter nog wel weten van twee soorten driftige mensen. De eersten houden hun gramschap aanvankelijk verborgen. Maar van binnen smeult en gloeit het als een kool. Het is zeer hachelijk in hun gezelschap te verkeren want hun gramschap openbaart zich als men dit allerminst verwacht. Zij zijn huichelachtig; voor hen moet men veel beter oppassen dan voor degenen over wie reeds werd geschreven. Hun gif is heter en schadelijker omdat het langer heeft liggen branden. Net als een schorpioen zullen zij onverwacht hun gif uitstorten. Gregorius zegt: ‘Gramschap verbergt zichzelf soms achter zwijgen; als zij zich niet met woorden vertoont, zal zij inwendig meer kunnen gloeien.’

Een tweede vorm van gramschap schuilt in sommige mensen die buitenshuis en in gezelschap altijd vriendelijk en vrolijk zijn. Maar thuis bij hun familie worden zij zwaarmoedig en zijn snel verbolgen. Men moet oppassen niet te lang in hun gezelschap te verkeren want zij blijven slechts vriendelijk totdat zij in hun eigen huis zijn.

Goede vriend, uit het voorgaande blijkt welk onheil gramschap kan afroepen over ziel en lichaam, hier op aarde maar ook in het hiernamaals. De wortels van gramschap zijn onvrede en onverdraagzaamheid. Wie hiertegen vechten wil, moet daarom zorgen dat hij het schild van geduld en lijdzaamheid verkrijgt. Daarmee kan hij gemakkelijk weerstand bieden aan dit monster.

Maar u moet goed begrijpen dat niet alle gramschap doodzonde is. Gramschap kan goed en verdienstelijk zijn als iemand zich verbolgen toont over zonden. Hiervan zegt de wijze man: ‘Woede is beter dan lachen.’ Als iemand driftig wordt zonder met de rede en eigen wil daaraan toe te geven, is het slechts een lichte zonde. Dit gebeurt gemakkelijk en wordt daarom niet tot de doodzonden gerekend. Maar als iemand willens en wetens

[p. 96]

zijn gramschap uitstort over anderen, dan is het wel een doodzonde. Van deze gramschap komt al het kwaad dat hier beschreven is.