Ridder metter swane

[p. 85]

Bijlagen.

[p. 87]

I. Herdruk van het fragment van den oudsten druk van het volksboek¹⁾.

[Zie blz. 57, regel 9] al blide waren. so nam hy met hem .iij. M. v(oetboochschut)ters. ende .ij. M. glauen sonder dat voetvolck (ende daer wa)ren. v.C. grauers. die waren gestelt bi. C(. edele ridders.) so track hi van lilefort ende beleyde dat slodt (mambrant ende) bestormdet so vreeslijc dat hijt wan ende qua(m daer binnen.) Ende die coninck hellas riep dat elck wel wacht(e dat hem die val)sche matabrune niet en ontgae. Dit hoord(e die quade) vrouwe ende si liep op eenen torne vanden sl(ote met wat) volcs ende maecte haer starck, ende meende ha(er daer te be)scudden ende haer lijf te bevrijen. maer die c(oninck overliep) den torn, daer hy matabrune heeft gheuon(den ende hi greep)se ende werpse ter eerden ende seyde. Ay valsche (vrouwe hoe) hebdi mijn moeder willen verraden, ende ons s(ovele verdriets) aen ghedaen, ten waer door dye eere gods (ende door dye) eere des bloets daer ic af comen ben, ghi sou(dt van mijns) selfs handen sterven. Do(e) en wiste matab(rune niet wat) seggen

1) Het fragment is letterlijk herdrukt, met alle drukfouten, doch de afkortingen zijn opgelost (deze zijn de gewone; coninck wordt con̄. geschreven). Van sommige bladzijden is een strook en de onderste regel afgesneden; hier en daar is het papier wormstekig. De daardoor ontbrekende woorden en letters zijn met behulp der latere drukken, of gissenderwijze, aangevuld en tusschen haakjes geplaatst.

[p. 88]

anders dan datmense leyden soude (tot haren son)e oriant Maer die coninck helias seyde datsi h(em niet meer) sien en soude, ende hi gafse inden handen van (sinen diena)ren, ende dede daer matabrune setten aen een(en stake ende) dede brengen hout ende stroo om haer te verba(rnen als sy ver)dient hadde. Als matabrune sach datse ster(uen moeste so) ouerdachtse haer quaet met rouwe ende riep (he)lias ende seyde mijn kint ic bid v ghenade. ic (ken dat ic) die doot wel verdient hebbe, want ic v moede(r valschelyken) verraden hebbe ende seyde dat van haer ware(n comen .vij.) honden. maer si baerde .vij. kinder elc met e(ne zilveren) ketten aen haren hals, maer bi mijnen va(lschen wille) dedicse versenden om te doden, maer god h(eeftse behoet Ooc seyde ic datse had willen vergeuen den coninck oriant ende my twelcke sy noyt en dachte hi)erom ist wel recht dat ic sterue, ende ick hebt (vore god) verdient, ende ic bidde dat hijt mi wil vergheuen (ende d)en doot die ick steruen moet wil keren in ver(giffenisse v)an mijnen sonden. ende ic bidde v dat ghijt my (ooc vergheue)n wilt, want ic sterue willichlijc, ende ic vergeue (u mijn doot). Doe seyde helias. Ic vergheeft v als van (mijn deel n)ochtans suldi steruen by iusticien ic byd god dat (hijt u wilt ver)gheuen, Doen werdt daer hout ende toruen om (matabrun)e¹⁾ ende dat vier daer in ghesteken, ende aldus wasse (verbarnt om ha)er misdaet Ende als de iusticie gedaen was is (de coninck weder)ghekeert te lylefort daer hi eerlic ontfangen (wart ende) gaf zijnder moeder te kennen datter geschiet was (ende seyd)e. mijn moeder verblijdt v want ghy sijt ghewro(ken van der v)alscher matabrune, die ic heb doen verbarnen (om haer qu)aet. Doe antwoorde beatris. mijn ghemin(de sone ic da)ncke v seere, ihesus wil haerder s(iel)en verge(uen Ende na) desen bleuen sy bi malcanderen in goeden (peyse daer) af dat volck verblijdt was

1) In latere drukken volgt hier: ghestoockt

(Hoe de sw)aen helias brueder hem verthoonde in dye riuiere voor een scip

(Als hel)ias de coninck een wile tijts beseten had zijn rijck (van lyl)efort in goeden vrede, so geuielt dat hi wt een (venster sach)

[p. 89]

vanden palleyse ende hi bek(e)nde d(e)n swaen (sijn brued)er, die noch in zijn menschelijcke forme niet (en w)as omdat zijn ketten ghesmolten was. (ende dese selu)e swaen was int wa(t)er voor een scip dat hi (te lande bra)cht, als te ontbeyden den coninck helias. ende als (helias dit sach) s(e)yde hi in hem seluen Dit is een teeken (dat mi god sent om mi te kennen te gheuene dat ic soude) ghaen met desen zwaen dye mi gheleyden (sal in eenigh) landt om eere te vercrigen door den name (ende die wille¹⁾) gods. Ende in desen opset ende ingheuen vand(en heylighen) gheest so vergaderde hi zijn brueders ende suste(r ende quam) tot zijn vaeder ende moeder, ende seyde

Mijn gheminde eerweerdighe vadere

Duechdelijcke moeder, ende broeders allega(dere)
Lief suster, ende alle mijn vrienden tsamen
Tis nootlijc dat ic wt goeder adere
Minlijc oorlof neme, weest drucs ontladere
Bidt god dat hi mi hoede van blamen
Want mijn broeder die zwaen naer tgodlijc ra(men)
Comt mi halen in een scip dat hi heeft brach(t)
Aent landt, daer hi mi sonder beschamen
Verbeyt, so ghi sien moecht hoe hy wacht
Dus die conincklijcke crone vader hooch geacht
Die ghi mi van lijlefort hebt gegheuen
Die stellic weder geheelijc in uwer macht
Ende in uwen handen vader verheuen
Ick neem oorlof aen v allen, diet hoort oft si(et)
Ter lieften gods reysende daer hijt ghebiet.

Bider bewisinge van mijnen broeder den zw(ane)

Ende ter eeren gods pijnic te bestane.
Dees reyse, want ic mi betrouwe bouen mat(en)
In god, al heeft hi mijn broeder inder gheda(ne)
Vanden zwaen ghelaten, ic hoop noch tontf(ane)
(Bi cracht zijn)der hulpen troost bi baten
(God heeften l)icht in dees ghedachte ghelaten

1) Ontbreekt in de latere drukken

[p. 90]

 

(Om mi in ee)nighe goede hauen te leyen

 

(Daer ic sijn)en werdigen wille wt caritaten

 

(Ende godevruch)t mach doen, dus willen¹⁾ scheyden

 

(Adieu vader) adieu moeder, ten baet gheen beyen

 

(Adieu broede)rs, adieu suster, adieu gheminde.

 

(Adieu vriend)en ghemene, adieu met schreyen

 

(Adieu al te sa)men die ic hier vinde.

 

(Hier mede ic) mi op die vaert bewinde

 

(Ic beveel mi die) gods moeder, wats gheschiet

 

(Ter liefden g)ods reysende daer hijt ghebiet

 

(Gemind)e broeder die zwaen ic ben bereet

 

(Aldaer²⁾ te rey)sen daer ghi mi leet

 

(Ic en twyfele) niet die hoghe gods ghewelt

 

(En heeft v du)s ghelaten bi gracien breet

 

(Om sonderli)nghe saken die hi alleene weet

 

(Ende dat gi m)ijn leytsman wesen selt.

 

(Mijn hope ende mij)n wille is vast ghestelt

 

(In gods wille) sonder eenich cesseren..

 

(Want sijn cr)acht is grondeloos ende onghetelt

 

(Wil hi mi he)lpen wie sal mi blameren

 

(Niemant so) scrifture can declareren

 

(Hier op stellic) dan mijn hopen al

 

(De viant noch) de mensche en mogen mi niet twee veren

 

(Belette)n des bi mi noch ghebueren sal

 

(Dus bi der go)dlijcker gracien toe val.

 

(Ben ic gewi)llich vaet mijn bediet

 

(Ter liefden g)ods reysende daer hijt ghebiet

 

(Princelike) coninck in wiens handen

 

Staen alle prouintien, steden, en landen

 

Wilt mi bewaren ende den zwaen mijnen broedere.

 

Beschermt ons van scaden ende van scanden

 

Ende den coninck van lijlefort der waranden.

 

Mijn beminde vader, ende ooc mijn moedere

 

Ende alle mijn brueders ende suster vroedere.

1) Lees: willen wi

2) Deze regel ontbreekt in de latere drukken

[p. 91]

 

Wy nemen oorlof, welck is een droeue liet

 

Ter liefden gods reysende daer hijt ghebiet

Als helias dit geseyt had custe hy vader ende moeder, broeders ende suster ende nam deerlijc oorlof. Ende doen dede hy bringheu zijn harnas ende silueren schilt daer in stont een dobbel gouden cruys. Doe quam oriant die coninck ende gaf hem eenen horen ende seyde, bewaert wel desen horen, want hi heeft sulcken cracht, dat alle die ghene die den luyde blasen dien en mach gheen letsel noch scande gebueren by der belieften gods, Nv bid ic ootmoedelic ihesum dat hi, v gheue wel te gaen met vruechden, ende weder te keeren met eeren. Ende die zwaen riep seer wonderlijc .iij. oft .iiij. reysen, recht oft hi heliam riep, daer si al af verwondert waren. ende doe ghinc helias ter stont met alle sinen vrienden na dat water daer die zwaen was. Ende als die zwaen hem sach so speelde hi met sinen vlogelen op dat water recht oft hy hem willecome heyte. ende hy ghebenedijde daer den zwaen seggende. Siet hier die scade van desen kinde dat verloren heeft zijn menschelijcke forme die hem ihelus weder verlenen wille.. Ende dye zwaen neychde metten hoofde reuerencie doende den ghenen die voor hem baden. Maer den tijt de van god geset was en was noch niet vervult om eenighe grote toecomende saken wil de toecomende was, ende die coninck ende coninghinne beweenden haer kint vanden iamer dat si saghen so verwandelt haer edel bloet in eenen zwaen. Aldus is helias int scip ghegaen, ende nam oorlof aen alle den vrienden die allen droeuich waren, om dat helias wech reysde op dye auontuere in vreemde landen ten ghebode gods by gheleye vanden zwaen Doe stelde hem die swaen voor dat scip ende track dat scip ende dede dat vlieten op dat water alsoe dat si in corter stont waren verre van lijlefort.. Ende dye zwaen gheleyde dat scip van riuiere tot riuieren totter plaetsen dye van god gheordineert was om te hebben een wijf, van welcke soude comen een schoon dochtere die soude voortbrenghen .iij. sonen, waeraf dan seer gestarct sal worden dat kersten gheloue, waeraf dye yerste was Godeuert van billoen, die daer na soude vercrijgen ende besitten dat conincrijc vanden heylighen lande van Iherusalem. Die tweede broeder

[p. 92]

was Boudewijn de dat self conincrijck soude besitten na hem. Die derde was Eustacus, dye een groot prince was maer gheen coninck ghelijc die ander twee, om dat hi eens een ander vrouwen borst soechde dan zijn eyghen moedere. also dat hier na verclaert sal worden

(☩) (.:.) (.☩.)|

Hoe die graue van Franckenborch beclaechde valsche lijc Clarisse voor den yersten keyser Otto int par lement tot Nimmegen, Ende hoe die ridder metten zwaen te Nimmegen aen quam.

[p. 93]

HIer wil ic laten vanden ridder metten swaen helyas die nv reyst na Nimmegen om bi den keyser te comen, die van god gesonden was om te beschermen die hertoginne van billoen, alst vervolgen sal. So was keyser Otto van almanien dyerste van dien name, die onder hem had dat landt van Ardennen van Ludick van Namen. ende hi hielt zijn parlement te Nimmegen, ende al dien onghelijc ghedaen wert quamen voor den keyser om recht te hebben, die een¹⁾

........................

Ende hi wilde haer onrechtelijc onteruen. ende hi seide valscheyt ouer haer. Als nv den raet des keysers al vergadert was, so verthoonden hem die twee partijen voor recht die graue ende die hertoghinne met haer dochter. Doen dede die graue op zijn sake ende beteech die hertoghinne onrechtelijl, ende seyde, datse had doen vergheuen haren man dat des grauen brueder was. ende dat haer man was ouer zee gheweest sonder weder keren .iij. iaer lanck, binnen welcken tijden si ghebaert heeft een dochter, ende dat die in onecht buten huwelijc ghewonnen was, ende dattet dlant van billoen comen was van zijn vaderlijcke erue waer om hi seyde voor zijn recht dat die hertoginne niet en mochte bi recht behouden dat hertochdom als voor haer duwarie van haren man, noch des ghelijcs hair dochter als ongherechtich oor van desen hertochdomme want si onecht is, dit wilde hi waer doen om dat hertochdom te comen in sinen handen, ende dat te besitten als gerechtich oor van sinen brueder, die de man was vander hertoghinnen Die hertoghinne antwoorde so si best conde. ende si ondkendet al dat haer ende haer dochter opgeseyt was. Ende si seyde dat hy haer eere ghequetst hadde, ende meende daerom recht te hebben vander scanden ende onghelijck dat hi haer opseyde Doe seyde die keyser vrouwe dit zijn scandelijcke stucken, ende zijn saken om v ter doot te brenghen, ist dat ghi daer niet tegen en sijt, aenghesien dat hijt thoonen wil Doe seyde die graue, heere in een bewijs vander waerheyt so gheue ic mijnen hantschoe om te wederstaen ende daerom te campen dattet si soe ick geseyt hebbe waerom si der doot schldich is

1) De latere drukken wijken hier af (zie blz. 63, regel 2); de weggesneden regel kan dus niet met zekerheid aangevuld worden.