Reve Jaarboek 4

[p. 124]

Willem Kuipers
Op zoek naar de topografische Reve

Ik rijd per automobiel naar Dronten om oud, maar - zo zal aanstonds blijken - tamelijk onbekend nieuws te verifiëren. Het ware mij liever geweest als ik mijn reis per spoortrein had kunnen maken, maar omdat ik vrees voor de verbindingen op het nieuwe land, en trouwens ook niet precies weet waar ik uiteindelijk terecht zal komen, kies ik de weg van de minste weerstand.

Ik verlaat bij Elburg het oude land om over de ‘zeebodemroute’ - hoe verzin je het - koers te zetten naar een plaats waar ik nog niet eerder geweest ben en waarvan me alleen bekend is dat er zoiets als een Meerpaal staat. Dronten dus. Voordat ik daar arriveer heb ik mijn buik al vol van dit land dat de reiziger uitzicht biedt op kilometerslang-uitgestrekte velden vol met bintjes (vermelden borden tussen het loof). In Dronten moet veel aardappelmoeheid zijn.

Wat zoekt een mens in Dronten? Dat valt in mijn geval heel precies uit te leggen. Op 13 januari 1979 schreef de bekende Nederlander Gerard Reve vanuit La Grâce in Frankrijk een brief aan zijn kunstbroeder Rudy Kousbroek, zijn derde overigens die dag aan dezelfde geadresseerde, waarin hij hem ‘een interessant nieuwtje’ in het vooruitzicht stelde. Na veel vijven en zessen - er is niets tegen geoudehoer zolang er maar Gods zegen op rust - doet de schrijver dit interessante nieuwtje ook daadwerkelijk en zelfs heel onbekrompen uit de doeken. Ik kan dat maar het beste in zijn eigen bewoordingen weergeven:

‘Een aantal jaren geleden, zes, maar het kunnen ook wel acht jaar geweest zijn, want de tijd gaat zo snel, werd ik schriftelijk benaderd door een ingenieur van Waterstaat die mijn werk erg bewonderde. Merkwaardig, want de ingenieurs weten doorgaans niets buiten hun vak. Deze man was belast met de cartering en de naamgeving van het nieuw op de zee bevochten Flevoland. Voor veel objecten waren er al (oude) namen, want tot de vroege middeleeuwen was de Zuiderzee nog grotendeels land, en deels bewoond. Maar voor zeer veel nieuwe topografische objecten moest men maar “iets bedenken”. En of ik nu eens mede wilde gaan, en bijvoorbeeld

[p. 125]

aan dit of dat mijn naam laten geven? Aldus vloog ik, met nog andere jongens van de cartering en van het Bureau Stafkaarten, boven het Nieuwe Land. Eén bepaald gebied vond ik, van de lucht uit gezien, bepaald schilderachtig en poëtisch, en hier wilde ik bij wijze van spreken mijn naam wel nederlaten. “Ze weten bij ons nergens van,” deelde Ir. ^★★★ mij mede, “maar als U het overal rond kraait, dan komen er vragen in (sic) de Kamer. U moet dus wel een jaar of wat Uw mond houden.” Thans echter, nu de definitieve, officiële kaarten gepubliceerd zijn, en de namen kadastraal in kracht van gewijsde zijn getreden, kan er niets meer gebeuren, want iets terugdraaien, dat is in Nederland schier ondenkbaar, al zoude het in het Vaderland voer van jewelste zijn voor de Verrekijk, een afgang voor de minister, en stof tot napraat voor minstens een halve eeuw.’

Dat was mooi nieuws! Reve was immers op die manier de eerste Nederlander naar wie nog tijdens het leven topografische objecten werden vernoemd. ‘En toch is er volgens jou geen God!’ voegde hij er ter afronding van deze heuglijke mededeling aan het adres van Kousbroek aan toe. Bij mijn weten heeft de laatste aan dit nieuws nooit ruchtbaarheid gegeven. En na 1983 hoefde het niet meer, want toen werd opgemelde brief van Reve in facsimile in het Album Gerard Reve opgenomen dat in dat jaar in de boekwinkels kwam te liggen.

Om welke topografische objecten gaat het hier?

Reve heeft ze zelf precies beschreven en wie zich in Dronten bij de VVV in het gemeentehuis, dat met de Meerpaal het troosteloze centrum van deze new town domineert, een kaart van de provincie Flevoland aanschaft, vindt ze direct: een bos, het Reve-bos, in de oksel van de Drontermeerdijk en de Hanzeweg - die Kampen, Dronten en Swifterbant met elkaar verbindt een Reve-weg die door dit bos loopt en het eilandje Reve in het langgerekte Drontermeer dat het oude van het nieuwe land scheidt.

Als ik in Dronten zo'n kaart heb gekocht, rijd ik door de aardappelvelden naar de genoemde plaatsen. Het Reve-bos lijkt haast een echt bos, met een echte boswachterij. Het is er op de zomerdag dat ik er ben doodstil en de flora begint trekken te vertonen van een woud dat al langer bestaat dan de drooglegging van de Zuiderzee. Maar het heeft nog tijd nodig, veel tijd.

Dat geldt niet voor het eiland Reve dat voor wie zich posteert op de Drontermeerdijk, enigszins ten zuiden van de Roggebotsluizen, tamelijk feeëriek opdoemt uit de heilige atmosfeer boven het water van het meer. Ik wil er wel heen, maar dat kan niet (nergens in de wijde omtrek een botter, kotter of motorvlet te huur) en het mag ook niet: het is een vogelreservaat waar het bootbezitters niet is toegestaan aan te leggen. Met de machtige borstcrawl

[p. 126]

waarover ik nog steeds beschik kan ik erheen zwemmen, maar dat wordt me door watersportliefhebbers die meer gelaten dan sereen bijeenzitten op de voorplecht van hun motorkruiser sterk ontraden: de vaargeul loopt zeer kort onder de wallekant. Deze mededeling is nog niet gedaan of een aantal vrachtboten, plus grootschalige rondvaartboot, stomen met veel watergeweld voorbij. Daar valt niet tegen aan te zwemmen.

Kies ik voor de poëzie, de fantasie, de droom, de afstand, laat ik mezelf in de waan dat hier een groot schrijver rijkswaterkundig is geëerd of ben ik de Droogstoppel die vrijwel alles wantrouwt wat rijmt. En rijmen doet het in Reve's wereld: de bewonderende ingenieur, het geheim, het fraaie eerbetoon en vooral het eiland, dat nu ik het gezien heb, voor mij symbool is van wat zich trots en ongenaakbaar, maar ook verlokkend en lonkend tegelijk terugtrekt in zichzelf, hoer, moeder en aanbedene ineen. Het wachten is slechts op het eerste zwartgeld-jacht dat hier misleid door de sirenenzang die uit zijn boomtoppen opstijgt, schipbreuk leidt en dan hebben we onze eigen frisse Lorelei.

Wat ik wil weten is of Rijkswaterstaat dit weet. Nee, zegt men bij de voorlichting in Den Haag, of toch, blijkt later, ja, een paar jaar geleden heeft al eens een journalist geïnformeerd of het verhaal van Reve klopte.

Het klopte niet. Bij Rijkswaterstaat gaan die dingen heel anders. Men verwijst mij door naar de Rijksdienst IJsselmeerpolders waar meneer A. de Keyzer, medewerker recreatieve vestigingen, uitlegt hoe de naamgeving van het nieuwe land in zijn werk is gegaan. Er werd daartoe een commissie ingesteld. Had ik anders verwacht? Met oud-directeuren van Rijkswaterstaat, een geoloog en een archeoloog en nog zo wat zwaargewichten. De Keyzer was secretaris van deze commissie. Tot ieders verbazing meldde op een dag ook Godfried Bomans zich aan om zitting te nemen in de commissie en dat vonden alle leden wel een grappig idee. Van hem is vooral alles wat allitereert, zegt De Keyzer, en hij noemt als voorbeeld het Nijkerker Nauw. Chapeau! Ik zou er zelf op durven zweren dat ook Swifterbant uit de koker van Bomans is gekomen.

Maar nu Reve? O, zegt De Keyzer, dat is de naam van de oude IJsselmond, ter hoogte van de Roggebotsluizen. Daar is toen het eilandje, daar is ook het bos naar genoemd. Een oude naam dus, net als de Addert (zo heet een ander eiland ter plaatse).

In Dronten bevestigt de lokale voorlichter niet alleen een en ander, hij betoont zich ook bereid het bewijs te leveren in de vorm van een dik gestencild boekwerk, waarin de herkomst van alle plaatsnamen in het nieuwe land beknopt wordt beschreven. Hij maakt fotokopieën voor me van de bladzijden waar Reve-bos, Reve-weg en eiland Reve voorkomen en inderdaad, nu

[p. 127]

zie ik het met eigen ogen: Reve-bos, Bos aan de oostelijke rand van de polder tussen Hanzeweg en Stobbenweg, genoemd naar de voormalige IJsselmonding De Reve.

Als ik hem het verhaal vertel van de schrijver Reve moet hij er hartelijk om lachen. Voor humor wordt op het nieuwe land gerust een plaatsje ingeruimd. Toch nog echt nieuws? Als ik De Keyzer, medewerker recreatieve vestigingen van de Rijksdienst IJsselmeerpolders, vraag wat ze daar nu verder doen, nu alles klaar is, zegt hij: Nou ja, we hebben de Markerwaard nog. De Markerwaard nog, maar die zou toch water blijven? Aan de reactie van De Keyzer hoor ik dat hij zijn mond voorbij heeft gepraat.

‘Op zoek naar de topografische Reve’ verscheen, onder de titel ‘Gerard Reve’, op 22 juli 1986 in de Volkskrant als onderdeel van de zomerserie ‘Sporen’.