Reve Jaarboek 1

[p. 37]

Johan Polak
Brief aan X.

Amsterdam, 15 maart 1983

Beste X.,

destijds heb je mij gevraagd een handschrift op te sporen voor je fraaie verzameling Reviana van een gedicht dat je boven alle andere gedichten van Reve bewondert en liefhebt. Eenvoudiger gezegd dan gedaan! Maar het is mij nochtans gelukt uit een kleine collectie van een particulier het bedoelde vers voor je aan te kopen. Ik zend het je nu, aangetekend en in groot, gecartonneerd couvert, om, voorzover mogelijk, elk risico van zoekraken of beschadiging uit te sluiten. Gelet op de ondertekening van het gedicht, moet het zijn neergeschreven voor de overgang van de maker tot het rooms-katholieke geloof, aangezien de toen erbij verkregen doopnaam Franciskus, waarmee Reve enige tijd wel placht te ondertekenen, ontbreekt. De naamsverandering in Reve tout court heeft pas in 1972 plaats gevonden. Voorzichtig schattende meen ik dat het bewuste handschrift, waarvan je aanstonds de eigenaar zult zijn, stamt uit 1965. Enkele eigenaardigheden in het schrift, welke een kenner als jij bent, onmiddellijk zullen opvallen, blijven hier buiten beschouwing, maar bevestigen mijn vermoeden wel. Zoals je weet is het gedicht opgenomen in het laatste hoofdstuk van het brievenboek Nader tot U (Amsterdam, 1966, pp. 125, 156), dat uit de gedichtengroep ‘Geestelijke Liederen’ is samengesteld. Je verzocht mij om een korte analyse van dit gedicht, nee meer, je wilde weten waarom juist dit vers niet aflaat je te boeien en te ontroeren, gevoelens die je deelt met enige andere bewonderaars van het poëtisch oeuvre van Reve.

[p. 38]

Uit het werk en de brieven die Gerard Reve je heeft geschreven, weet je dat Reve zoekt naar verlossing, welke hem moet geworden van de zijde van een goddelijke jongen, die hij telkens denkt te herkennen en hem dan ontglipt. Soms kan deze jongen de gestalte van de meedogenloze aannemen, andermaal is hij zacht en teder, maar een zekere ongenaakbaarheid is altijd om hem heen en wanneer Reve in een droom met hem spreekt, is zijn antwoord licht spottend, maar met hoogst ernstige ondertoon. In dit gedicht, dat voor een ogenblik het bijbelse Emmaüs voor ons oproept, heeft hij de jongen gezien, twee maal, in Woudsend en te Heeg. De overdracht van schoonheidsontroering in de klank der plaatsnamen gelukt alleen de echte dichter. De ontmoeting is tegelijk een doodsconfrontatie, omdat de verlossing van de mens pas bij de dood kan plaatsvinden. Reve meent daar op dat tijdstip vlak bij te staan, hij verneemt zelfs de stem van zijn reeds lang gestorven moeder en treedt nader tot God. De magie van het gedicht ligt in de zeldzame eenvoud der bewoordingen. Hij ziet de jongen twee maal, doch er is slechts aanduiding van plaats niet van uiterlijk.

Zièt hij, van aangezicht tot aangezicht? (Ida Gerhardt)

‘Want nu zien wij nog door een spiegel, in raadselen, - doch straks van aangezicht tot aangezicht.’ (1. Cor. 13: 12)

Johan Polak

[p. 39]