De Revisor. Jaargang 2014

[p. 177]

Frans Pollux Dat je stil blijft staan

Frans Pollux (1977) is schrijver; zanger en programmamaker In 2010 verscheen zijn debuutroman Het gelijk van Heisenberg bij uitgeverij Atlas. Nog voor verschijning werden de rechten verkocht aan de Duitse Aufbau Verlag, die het boek in 2012 als Tage der Flut uitbracht. Voor de regionale publieke tv-zender in Limburg presenteert Pollux een dagelijkse talkshow, Avond Gasten. Daarvoor was hij jarenlang de maker van het kunsten cultuurprogramma op de radio, met veel aandacht voor literatuur. Hij treedt op met zijn dialectband Pollux en schrijft toneelstukken en vastelaovesleedjes.
Momenteel werkt Pollux aan zijn tweede roman, die zich afspeelt in de wereld van de archeologie. Op uitnodiging van de organisatie van het literaire festival De week van het Venlose Boek schreef hij een novelle tegen de achtergrond van de stad waar hij woont. De Revisor publiceert de eerste twee hoofdstukken. De novelle viel op door de combinatie van het lokale en het gewelddadige, herkenbaar uit de film Van God los, waarin Venlo ook het decor was.
Eigenlijk is de stad Venlo altijd een van Pollux' personages, misschien wel het personage waar hij het meest van houdt. In een mooie levendige taal maakt hij van zijn stad een karakter, omdat hij het karakter van de stad kent én beter wil leren kennen. Hij woont in zijn karakter, hij leeft er, hij is er soms ver vandaan. Wat doet jouw stad met je, wat doe jij met de stad? Die vragen drijven Pollux, en dit verhaal.

1

We zochten iets om te doen. Joshua had knallers bewaard van oudejaarsavond, de eerste jaarwisseling die niet voelde als een scharnierpunt, als een totale omwenteling van alles. We trapten er eenvoudigweg niet meer in. Geen van de voorgaande jaarwisselingen had onze kinderlijke verwachting dat nieuwe jaren nieuwe dingen brachten ingelost. Op een gegeven moment laat je alle hoop varen.

Joshua was een jongen met smalle ogen die overal gevaar zagen, behalve in wat hij zelf deed. Hij stopte de knallers in een lege jampot, stak ze aan en gooide de pot de lucht in, zonder aankondiging. Dan riep hij: ‘Rennen!’ en zette het op een lopen. Pas toen de pot alweer onderweg was naar beneden rea-

[p. 178]

liseerden wij ons dat we moesten maken dat we wegkwamen.

Venlo was net zoiets. Een vallende pot, op het punt van knallen. Hoe lang we nog hadden, kon niemand me vertellen. Ik wilde er weg. En de anderen ook; tenminste, dat beweerden ze.

‘Al die verstokte Venlonaren zitten aan een elastiek,’ zei Joshua. ‘Zelfs als ze weg zouden willen, kwamen ze niet ver.’ Hij was anders, zei Joshua. ‘Want zie jij ergens een elastiek aan mijn voeten? Nou dan.’

Baerke, wiens gezicht je duidelijker vertelde wat er in hem omging dan je uit zijn woorden kon opmaken, had zelfs al gesolliciteerd in een stad die drie treinuren verderop lag. ‘Ik wil helemaal opnieuw beginnen,’ schreef hij in zijn sollicitatiebrief. ‘Eerst uw school afmaken’ stond als handgeschreven advies onder een getypt standaardantwoord.

Het was zomer en we zochten dus iets om te doen. We zwommen in een meer dat naar smeltend asfalt stonk en ‘Zwart Water’ werd genoemd. We dommelden weg op het ritme van ‘Poing’ totdat onze gezamenlijke discman weer een pak batterijen leeggezogen had. We lagen dagen op onze rug terwijl ergens om ons heen, vermomd als drukkende hitte, dat hing wat wij zouden worden, maar niemand kon erbij.

Ik weet niet meer wie het voorstelde - waarschijnlijk Joshua, al kan het best zijn dat ik het zelf was - hoe dan ook, we besloten een campingwinkeltje te overvallen.

Het lag aan een stille weg richting de Duitse grens. Het was de enige plek in de stad waar je na zes uur 's avonds nog sigaretten en blikjes bier kon krijgen. Joshua, die er wel eens kwam om in tijdschriften stukjes over nieuwe films te lezen, beredeneerde dat er zeker vijfhonderd gulden in de kassa moest zitten, op elke willekeurige dag. Van het geld wilden we scooters kopen, Rapido's. Of een auto, want Joshua was oud genoeg om op rijles te gaan, en Baerke had een nichtje in Wallonië om naartoe te rijden.

Joshua en Baerke synchroniseerden hun horloges. Dat van

[p. 179]

mij deed het al een paar dagen niet meer, en ik wilde mijn deel van de buit gebruiken om een nieuw te scoren op het Nolensplein, waar in de schemering schimmige figuren ronddwaalden met rugzakken vol belachelijk goedkope klokjes van de beroemdste merken. Ik nam me voor een aantal van die horloges te kopen en ze dan met flinke winsten weer te verpatsen.

We spraken af dat Joshua bij de deur zou blijven staan. Dat was in principe de gevaarlijkste rol, verduidelijkte Joshua, want de uitkijk zou het eerst door de politie gezien kunnen worden. Baerke en ik stemden ermee in. Verder hadden we ons plan niet heel goed doordacht. Aanvankelijk wilden we wachten tot vlak voor middernacht, het tijdstip waarop de mank lopende eigenaar zijn winkeltje sloot. Maar om een uur of negen zaten we al in de bosjes en Joshua was ongeduldig. Hij kon nog net wachten tot het donker was. Toen fluisterde hij: ‘Het gaat beginnen.’

Baerke had van zijn opa een mes gekregen, zo'n gekarteld zwaard waarmee je in de Vietnamese jungle overleeft. Joshua praatte net zo lang op hem in tot hij het thuis ging halen. We spraken af dat Baerke het zou gebruiken om de eigenaar van het winkeltje angst aan te jagen. Er vervaarlijk mee zwaaien, zoiets. We waren nog niet binnen of Baerke stak de winkelier vol in zijn goede been. De arme man kermde eerst wat, onverstaanbaar, maar begon toen als een kleuter te krijsen. Het leek op het geluid van het schaap dat Joshua het jaar daarvoor op de hei met een boemerang had gevloerd. ‘We moeten het afmaken,’ constateerde Joshua toen we bij het stinkende beest stonden, maar dat had niemand gedurfd.

Er waren geen klanten. Baerke rende meteen weg. Hij liep Joshua omver, die buiten stond te wachten en om het hoekje gluurde om te zien waar dat geschreeuw vandaan kwam. Het bloedende been van de man, het mes daar nog in, de ontzetting op mijn gezicht, het omgevallen rek Raiders: voor Joshua waren het te veel prikkels. Hij kroop achteruit, stond op en verdween.

Het was de laatste keer dat ik Joshua in Venlo zag.

[p. 180]

De man van het campingwinkeltje keek angstig naar mij, maar ik moet angstiger hebben teruggekeken.

Twee dagen later werd ik thuis opgehaald door de politie. Mijn stiefvader was met zijn broer een auto naar Oost-Duitsland brengen. Daar kon je tegenwoordig gewoon naartoe, vertelde mijn moeder de agenten, van wie zij dacht dat ze voor mijn stiefvader kwamen.

‘Maak je zakken leeg, jongen,’ zei de oudste van de vier agenten, terwijl hij handboeien tevoorschijn haalde.

Mijn moeder sloeg haar handen voor haar ogen. Ze huilde elke dag wel een keer. Om mijn vader, om haar man, om mij; meestal om zichzelf en de levens die ze had kunnen leiden.

‘Mama,’ zei ik. ‘Mama.’

Huilend zoende ze me op mijn hoofd. Daar was ik te oud voor, maar ik had twee dagen doodsangsten uitgestaan over de mislukte overval dus ik verlangde naar een geruststellend gebaar. Ik omhelsde haar en zei: ‘Ik heb niets gedaan, mam.’

Daarmee loog ik geen woord. Al bleek de kinderrechter dat anders te zien.

2

Herfst, een week of drie te vroeg. We liepen over een winderig erf naar mijn nieuwe huis. Het was een boerderij en zo rook het er ook: een neus vol stront en modder. Net de volière van opa.

Ik was tuinders gewend, gerdenaers. Die hielden hun stank verborgen in felverlichte kassen, glazen grensposten waarachter moffen, dorpelingen en Hollanders vreemde levens leidden. De tuinders hoorden nog bij ons, bij Venlo. Ze waren het laatste stukje vertrouwde verveling. Als we geld nodig hadden, haalden we er 's nachts groeilampen weg die we aan D'n Törk verkoch-

[p. 181]

ten. D'n Törk was ook een soort tuinder.

‘Jij bent David?’ vroeg de vrouw die opendeed.

Mensen noemden mij Dave. Of Davy. Alleen mijn moeder zei nog David.

‘Ja,’ antwoordde mijn begeleider van jeugdreclassering.

De vrouw was dik. Ze stak haar gevulde arm vooruit, over de drempel. Ik zag dat haar handpalm zweette, maar het was overduidelijk de bedoeling dat ik die hand ging schudden.

‘Debbie heet ik,’ zei ze.

Ik gaf haar een slappe hand en mompelde mijn naam.

‘Vanaf nu praten we luid en duidelijk,’ zei ze.

Ik probeerde mijn hand terug te trekken. Ze hield hem vast. ‘Debbie heet ik,’ zei ze weer.

Ik keek haar aan. ‘En ik ben Davy.’

‘Goed zo, David. Je bent welkom. We pakken de zaken hier net iets anders aan dan bij jou thuis, denk ik. En we besteden veel tijd aan praten. Dus hoe duidelijker je spreekt, hoe meer tijd we hebben voor andere zaken.’

Ze had een vriendelijk gezicht dat niet helemaal paste bij de toon die ze aansloeg.

Mijn begeleider vertelde dat er heldere afspraken waren gemaakt met mij en mijn moeder. Wij hadden in alles toegestemd, en ik had beloofd met volle overgave te werken aan ‘De Verandering’. Volgens mij vond mijn begeleider het belangrijk om in het bijzijn van Debbie te herhalen wat ik allang wist.

Debbie wees naar de drempel. ‘Zodra je hier overheen stapt, David, gaan we werken aan je nieuwe leven.’

Ik moest denken aan alle mooie beloftes over jaarwisselingen.

Mijn begeleider trok me een stuk naar achteren. ‘Het werkt altijd het beste,’ zei hij met een grijns, ‘als je een aanloopje neemt. Kijk, zó.’

Debbie lachte overdreven hard toen mijn begeleider naar de deur rende en over de drempel sprong. Er was nog net genoeg plaats tussen haar en de muur.

[p. 182]

Ze draaiden zich om en keken naar me. Debbie wenkte: kom maar. Ik stond alleen buiten. Achter me lag de wereld, en ergens in die wereld lag Venlo.

Heel veel eisen aan mijn verblijf had ik op voorhand niet kunnen stellen. Ik had amper durven vragen voor hoelang het zou zijn. ‘Voorlopig’, was de omschrijving van de rechter en ergens in zijn betoog had hij het over ‘acht maanden’ gehad, maar toen was ik al lang de draad kwijt. Schorsende voorwaarden, geen detentie, ‘uit het systeem plaatsen’, hechtingsstoornis - ik kon me niet voorstellen dat dat waar de rechter over sprak op mij betrekking had.

In de auto op weg naar de boerderij durfde ik het nogmaals aan mijn begeleider te vragen. Het hing ervan af hoe ik het deed, zei hij. ‘Ga maar uit van een paar maandjes.’

Een paar is twee, wijsneusde ik vroeger altijd tegen mijn vader. Of mijn stiefvader ook tot twee kan tellen, durf ik niet te beweren.

Debbie riep.

De hitte van de zomer was allang weggeblazen, maar de wind bracht vleugjes bonuswarmte, ontfutseld uit verre landen. Ik keek naar de boerderij. Twee verdiepingen en daarbovenop een zolder met een raampje.

Links lag een wei met een paar koeien, een paard en, in een afgescheiden stuk, een dier dat ik niet meteen kon thuisbrengen. Rechtop en doodstil, een loopvogel. Een struisvogel misschien, maar dan met zo'n hangding in zijn nek dat kalkoenen ook hebben, en een kop vol kleuren. Een linke vogel, leek het, want er stond zeker twee meter hoog kippengaas om zijn territorium. Rechts was een grote schuur, hoger dan het woongedeelte. Daarachter een bos.

Mijn koffer stond tussen mij en de deuropening in. Een symbool van tijdelijke verandering. De enkele keren dat we op

[p. 183]

vakantie gingen, stond het van tevoren vast dat en wanneer we met de bus weer thuis zouden komen. Deze keer ontbrak de bushalte.

Toen zag ik een gezicht. Er stond een meisje naar mij te kijken, van achter het raam rechts boven de deur. Een spook, was het eerste wat ik dacht: door de reflecties en de laag hangende zon leek ze doorzichtig. Ze bleef staren, ongegeneerd. Ze streek haar donkere haren uit haar gezicht; ik dacht even dat ze geen kleren droeg maar ik kon haar maar tot net onder haar schouders zien.

‘David, het is tijd.’ Debbie klonk dwingend.

Ik keek nog een keer van het meisje naar de vreemde vogel en weer terug, nam een aanloop en sprong over mijn koffer. Vlak voor de drempel bleef ik staan. Toen stapte ik zwijgend naar binnen, voorbij Debbie en mijn begeleider, en de stank van buiten veranderde van kleur: het rook er naar zweet, nat hout, hond en oude koffie.