De Revisor. Jaargang 2014

[p. 73]

Bette Adriaanse Persoon in rattenpak

In 2010 publiceerde Bette Adriaanse (1984) het korte verhaal ‘De steen’. Een cryptisch verhaal, allegorisch, wanneer het Nederlands een fraaier woord dan ‘sprookje’ kende zou dat ‘De steen’ kunnen duiden. ‘Op een zekere dag, in een zeker dorpje ergens in de woestijn, arriveerde een man. Hij droeg een grote steen op zijn schouders. Het was een dun klein kereltje en de steen was bijna net zo groot als hij zelf was.’
Hoewel contemporain en sociaal herkenbaar, is ‘Persoon in rattenpak’ overduidelijk van dezelfde auteur. ‘De man, die eerst een reus geleken had, was klein ineens. “Denk niet dat ik niet liefhad', zei hij, knijpend in mijn arm.” Als ik mijn ziel niet altijd op een armlengte van mij afgehouden had -’ Zonder een zeker zelfvertrouwen zou dit soort zinnen niet geloofwaardig op de pagina staan. Adriaanse schrijft heldere zinnen over onheldere zaken.
Bette Adriaanse is naast schrijver ook beeldend kunstenaar. Wat ze maakt is origineel, alsof ze het niet kan laten.

Ik had die dag twee kaarten in mijn brievenbus. Een uitnodiging voor een verkleedfeest in de kelder van mijn flat ‘om als buren nader tot elkaar te komen’ en een kaart uit Utrecht: ‘Laat wat horen, xxxjes zus’.

Ik legde de post op tafel en zakte in de hoek die ik op de grond gebouwd had van boeken, theekopjes en een lamp waar nu een vlieg op zat. De vlieg keek door de bolling van het glas naar een soortgenoot die in de hitte omgekomen was.

‘Ja, Vlieg,’ zei ik, ‘zo kan het dat het slechte nieuws als een donderwolk je leven binnen drijft. En dat je niets zei van wat je nog had willen zeggen toen je de dag ervoor zijn hand vasthad.’

‘Ga als rat,’ zei Vlieg terug.

‘Wat?’

‘Ga als rat,’ zei hij, zonder zijn blik af te wenden van de lamp. ‘Naar het verkleedfeest. Ratten overleven alles, leren snel. Dat kan ik van de vlieg niet zeggen.’ Hij keek minachtend naar de zwarte stippen in mijn lamp. ‘Ze zien dat het een kunstlicht is en dat het hun einde wordt. Toch stortten ze zich erin. Het dom verlangen is te sterk voor ze.’

[p. 74]

‘Als rat gaan dus?’ zei ik.

‘Niemand anders gaat als rat,’ zei Vlieg, ‘geloof mij maar’, waarna ik op zijn aanwijzingen een grijze wollen trui uithaalde voor de staart. Er brak een periode aan waarin ik steeds droomde dat ik hem was en hij mij, en ik precies wist wat hij zou zeggen.

Op de avond van het feest zag ik dat Vlieg gelijk had: niemand in de kelder van mijn flat was als rat verkleed.

‘Goedenavond,’ zeiden uitgestoken handen, ‘welk nummer woont u? Wat doet u als ik vragen mag? Verdient dat wat?’

‘Ben jij als rat?’ zei iemand in een verfbekladderd pak.

Hij zei niet als ik vragen mag dus ik richtte mij tot hem. ‘Ik ben als rat,’ zei ik. ‘Die overleven alles. En jij, ben jij als kunstenaar?’

‘Ach nee,’ zei hij, ‘ik ben er een. Ik had geen tijd om me om te kleden. Heb veertig dagen aan een schilderij gewerkt met tot slot één dag om te bepalen wat de bovenkant is. Sigaret?’

‘Blaaskaak,’ zou Vlieg zeggen, maar hij was er niet.

Ik ging buiten op het stoepje staan en keek naar de hemel die donkerblauw geworden was boven de lichten van mijn flat, die geel en vierkant waren.

In een van die vierkantjes zat ik aan mijn bed.

‘Niemand weet hoeveel dagen ik daar zit,’ zei ik hardop. ‘Hoe lang ik niemand aangekeken heb.’

‘Jawel,’ zei een stem achter mij. De stem kwam van een vrouw die op de loopplank van haar woonboot stond. Ze droeg een groen gewaad. ‘Wij gaan naar Utrecht,’ zei ze, maar ik wist toen al dat er niemand in de boot was behalve ik.

Ik liep de trap af naar het ruim. Boven het trapgat hing een porseleinen tegel. Er stond op: ‘Als de dood nabij is, zit ik hier op je te wachten’.

‘Een gelukwens,’ zei ze, ‘betekent niks.’

[p. 75]

Ze kwam met een dienblad vol rammelende glaasjes achter mij het trapje af. Ik dacht dat er limonade in zou zitten, maar het waren kaarsen.

‘Ontsteek er eentje,’ zei ze. ‘Vijftig cent.’

De motor dreunde monotoon en terwijl de boot zijn buik over het donkere water en fietsenwrakken sleepte dronk ik thee uit een verschrompeld plastic bekertje. Mijn kaarsje flikkerde. Ik had toen ik het aanstak zijn naam gezegd.

Er was geen loopplank dus ik sprong bij de Catharijnesingel, waar we hadden aangelegd, in het gras en belde aan bij zus. Het rattenpak dat ik alweer vergeten was leverde mij onmiddellijk bezorgde aandacht op, ondanks het tijdstip (vier uur 's nachts).

‘Toen stak ik de kaars aan,’ vertelde ik, ‘en heb ik met mijn ogen dicht zijn naam gezegd, maar er gebeurde niks. Denk jij dat ik pathetisch aan het worden ben?’

‘Ik heb het idee dat jij nog lang niet slapen gaat,’ antwoordde mijn zus. ‘Klopt dat? Wij zijn echt moe.’

Ik zag nu pas dat haar man al ingedommeld was. Hij had een kussensloop over de leuning van de bank getrokken en zijn benen uitgestrekt.

‘We willen wel,’ zei zus. ‘Bel morgen anders.’

Bij de deur toonde ze me een foto van het kind waarop hij op mij leek.

‘Dat maakt veel goed,’ zei ik. Ik meende het.

De straten waren ochtendleeg in Utrecht. De kerkklokken speelden maar ze tikten niet.

‘Dat tikken is al lang geleden opgehouden,’ zei een man die op de treden van de torentrap op mij zat te wachten. ‘Terwijl dat het belangrijkste is.’

Hij werkte daar, wat ik al dacht, maar wat hij deed wilde hij niet zeggen. ‘Niet zo in 't kort,’ zei hij, ‘dan gaat er altijd iets verloren.’

[p. 76]

Ik volgde hem omhoog, door de bochten van de lange wenteltrap.

‘Niemand weet dat ik vaak een zijweg neem,’ zei ik, ‘en uren bij het water sta als ik hun huis verlaten heb. Dat ik mijn boodschappen alleen uit schappen haal waar niemand anders staat.’

Toen we boven waren dacht ik dat ik Vlieg zag, maar het was een ander.

De man grijnsde terwijl hij naar het azuurblauw van de hemel keek. Zijn tanden waren klein en geel. ‘Ik zeg altijd maar zo, als je er niet tussen past is dit de beste plek om eruit te stappen. Rustig ook nu.’ Hij gebaarde naar het plein beneden en stapte voor de reling weg. ‘Persoon in rattenpak onder aan de Dom gevonden.’ Hij lachte hard.

‘Maar de wereld wil mij wel,’ zei ik. Het kind dat op mij leek, dat was een bewijs. En de stad die voor mij openlag was nu fris en veelbelovend in mijn neus.

‘Haal uw handen van mij af,’ zei ik. ‘Ik moet u niet.’

De man, die eerst een reus geleken had, was klein ineens. ‘Denk niet dat ik niet liefhad,’ zei hij, knijpend in mijn arm. ‘Als ik mijn ziel niet altijd op een armlengte van mij afgehouden had -’

Maar ik trok me los en rende de trappen af, liet hem in de bogen achter.

In de trein terug werd mij de treinkrant van de nieuwe dag gegeven.

er is geen weg, stond in koeienletters op de voorkant, we zijn er al.

‘Niets van waar,’ zei de mevrouw die voor mij zat. Ze ging naar de huishoudbeurs.

‘Ik wil altijd als eerste binnenkomen,’ zei ze, ‘daar hou ik van.’

In het gangpad kwam een Japanner met een mondkap langs.

[p. 77]

En buiten kwam de zon zoals gewoonlijk in het oosten op. De lange schaduw van mijn flat reikte precies tot waar mijn voet het perron raakte.

Thuis zocht ik Vlieg. Gewoonlijk zat hij op de tafel, of tegen het gordijn, maar nu was hij er niet.

‘Hier.’

Zijn stem klonk zwak en zachtjes.

‘Hier. Ik zit erin.’

In de lamp lag Vlieg, zwartgeblakerd, uitgeput, beschaamd.

‘Kijk niet naar me,’ zei hij met afgewende blik, terwijl ik zijn zwakke lichaampje tussen duim en wijsvinger de lamp uit hees. ‘Laat me sterven.’

Maar ik nam hem mee naar mijn balkon, en vertelde hem alles wat ik had meegemaakt.

Toen ik bij het verfbekladderd pak was riep hij: ‘Blaaskaak!’ en kondigde vervolgens met veel bombarie zijn laatste adem aan.

‘Zo ken ik je,’ zei ik opgelucht, maar hij was toen al dood en mijn vlieg niet meer.

Opnieuw alleen schoof ik hem van de balustrade.