De Revisor. Halfjaarboek voor nieuwe literatuur 2-3

[p. 58]

Arjen van Veelen
Een schaap op een skippybal

The Brompton owner is free and independent - she chooses where to go and when and how. Spreading freedom and independence - it's not a bad motivation for coming to work
www.brompton.co.uk

Op het gebied van liften en roltrappen is het Finse bedrijf kone wereldwijd marktleider. kone heeft 36 000 werknemers in dienst en maakte in boekjaar 2010 een omzet van vijf miljard euro. kone staat garant voor de beste People Flow Experience®. People Flow is het soepel verplaatsen van mensen en goederen in en rondom een gebouw. People Flow is een geregistreerd handelsmerk van de Kone Corporation. Alle 36 000 werknemers van kone zijn dedicated to People Flow. Over de People Flow Experience® is nog maar weinig geschreven. Schrijvers of dichters nemen nu eenmaal zelden de lift. Dat is een groot persoonlijk gemis (zie tabel 1).

Maar ook een maatschappelijk gebrek. Want in deze tijd is niet alleen de vraag relevant hoe je de arbeider naar zijn werkplek vervoert, maar vooral hoe je de arbeider op zo'n manier vervoert dat hij die reis niet ervaart als onderdeel van die arbeid, maar als een vakantie, een funtripje.

Schrijvers of kunstenaars kunnen bij het scheppen van die ervaring van dienst zijn.

Op deze plek beperken wij ons tot de vraag of de ervaring die kone biedt met de verticale verplaatsing van de arbeider, ook van toepassing kan zijn op de horizontale verplaatsing. Bij horizontale verplaatsing dienen we dan in de eerste plaats te denken aan de

[p. 59]

Tabel 1 De People Flow Experience®

U daalt
TOP.
niet af
naar uw
als in een
u flowt
bittere schacht
u zwééft,
naar uw Hades;
u zóéft,
welnee,

trein. Als specifiek object van studie kiezen wij voor Fyra.

Fyra is een hoogwaardige verbinding tussen Brabant en de Randstad die klanten in staat stelt om snel en comfortabel te reizen. Fyra rijdt met geriefelijke Intercity-rijtuigen. De naam Fyra werd ontwikkeld door Globrands Naming & Strategy en refereert aan het woord ‘fier’.

Buitengewoon interessant is dat diverse kunstenaars en schrijvers hebben bijgedragen aan het tot een succes maken van de Fyra-ervaring. In opdracht van ns Hispeed hebben kunstenaars elk op hun eigen wijze een kunstwerk gerealiseerd dat verband houdt met de hsl rondom de thema's snelheid, ontmoeting, verbinding, reizen, landschap en Europa. Tijdens de treinreis doorkruist de reiziger, vaak onwetend, uiteenlopende stromen van goederen, informatie en mensen.

Laten ook wij een ritje nemen.

[p. 60]

De rugleuningen in Fyra lijken iets verder te zijn gekanteld dan in een reguliere trein - alsof buitengewone gravitatiekrachten de reiziger straks in zijn zetel zullen drukken. Het personeel draagt kleding in paars en violet en rood die afwijkt van de strenge conducteurs-uniformen - als de frisse dracht van stewardessen. De maximale reisduur bedraagt één uur en negen minuten - toch biedt deze trein, anders dan gewone intercity's die vaak langere trajecten afleggen, een cateringservice.

Zo dadelijk komt zij langs, zegt de intercom, to serve you at your seat. Zij biedt Chardonnay delle Fenezie, 250 ml voor € 4,75. En Italian of Colombian Roast van Starbucks, voor € 2,40.

Fyra is geen trein, maar een vliegtuig.

Een vliegtuig dat pendelt op het traject Amsterdam - Schiphol - Rotterdam - Breda. Fyra is een speedboot in een boerenslootje. Een Concorde-lijndienst op Texel. Het supplement dat u voor Fyra betaalt, nog geen drie euro, is een symbolisch bedrag dat de dagelijkse reis naar uw werk de allure verschaft van een missie.

Fyra biedt u het snelste vervoer tussen Amsterdam, Schiphol, Rotterdam en Breda. Gemak, comfort en snelheid, dat is Fyra in een notendop. De komst van Fyra brengt een nieuwe manier van reizen met zich mee.

Fyra staat vaker stil dan reguliere treinen: de software die de Bombardier-locomotieven aanstuurt kampt regelmatig met migraine-aanvallen. Het Fyra-personeel is al gewend aan de nukkigheid van de software. Zodra de computer weer eens ‘nee’ zegt, vertoont het personeel een melig defaitisme. Hoewel de koe die je nu eens goed kunt bestuderen niet anders is dan de koe die je gade zou slaan vanuit een stilstaande boemel, is het stilstaan in een flitstrein een meer bijzondere ervaring, vergelijkbaar met het betreden van een roltrap die defect blijkt te zijn.

De eerste keer dat we stilstaan wordt er na ongeveer vijftig minuten in keurig Engels omgeroepen dat wie daartoe de behoefte voelt, mag roken op het balkon van het achterste treinstel. Een zoethoudertje ter beteugeling van volkswoede. Bij een tweede keer pech wordt dit privilege reeds toegekend na tien minuten. Dit nieuwe ro-

[p. 61]

ken is typisch iets waar een mens een supplement voor betaalt.

Elders is een nerveuze it'er zwetend bezig met het op afstand resetten van het computersysteem, ingenieus improviserend op Ctrl+Alt+Del. Wij, gestrand op weg naar another day in the coalmine, overlevenden van een pijnloos in een weiland gecrashte lijnvlucht, roken blijmoedig.

Een slaaf van zijn plantage gevlucht; een mijnwerker die zijn pikhouweel woest wegslingert en heen gaat; een klerk die zijn werklaptop neersmijt voor de voeten van zijn tirannieke bazin en brult: ‘You can't fire me, because I quit!’ - ja, zulke rebellen hebben het recht euforisch van vrijheid te genieten.

Maar niet wij. Wij genieten als brugpiepers van een tussenuurtje dat niet het resultaat is van moedig spijbelen, maar van overmacht. Mazzelende Sisyphussen.

Al een aantal jaar verkoopt Albert Heijn in zijn AH To Go-stationswinkels sandwiches met op de verpakking teksten die spotten met de monotonie van het werkend bestaan. Deze teksten zijn afgedrukt in een speels, quasi handgeschreven lettertype. ‘'s Ochtends als je opstaat weet je het al’, luidt er eentje. ‘Dit wordt een slaapverwekkend saaie dag met maar één lichtpuntje: het moment dat jij je tanden zet in de sandwich van de maand.’ Een ander gaat zo: ‘Pas op! Als de dagelijkse sleur te groot is, kun je schrikken van de nieuwe smaaksensaties.’

De supermarktketen valt niets te verwijten; de mensen happen toch wel. Opmerkelijker is juist dat de arbeiders zelf niet protesteren tegen de spot die er gedreven wordt met hun bestaan. Tandenknarsend, misschien, maar per saldo gedwee, nemen zij dag in dag uit een hap van 't kleffe brood der armoe van de zoveelste maand, met steeds nieuwe smaaksensaties, dat wel.

Dat gebrek aan werkelijk protest, die collaboratie met het lot, is een verschijnsel dat zich voordoet in de hele moderne samenleving, maar vooral bij treinreizigers, omdat die passiever van aard zijn dan anderen, en in het bijzonder bij treinreizigers met een vouwfiets.

Als het gaat om het soepel verplaatsen van arbeiders naar het werk

[p. 62]

is de vouwfiets het meest listige middel om de reizende werkslaaf in de waan van vakantie te laten.

Opvouwbare voorwerpen - met uitzondering misschien van het statief - functioneren minder goed dan hun onplooibare pendanten. Deze wet geldt ook voor de fiets: de opvouwbare variant is kwetsbaarder en gedraagt zich, met zijn 16"-wieltjes en zijn iele frame, nerveuzer. Waarom bestaan vouwfietsen? Die hebben, zoals veel opvouwbare voorwerpen, een militaire oorsprong. Bij de landing in Normandië hadden Canadese troepen vouwfietsen bij zich. Wat ooit oorlog was, is nu woon-werkverkeer.

De Brompton is een van de duurste en populairste merken. In opgevouwen toestand oogt dit model als een grote opgerolde spin. Een ander merk, de A-bike, met zijn ‘uniek telescopisch kliksysteem’, is ingeklapt niet veel groter dan een paraplu. Ook de hema verkoopt twee grovere modellen: Basic (€ 129) en Luxe (€ 189).

De tragiek van het vouwfietsdesign is starheid van de menselijke maat: de fiets kan kleiner, de mens niet; en hoe kleiner het rijwiel, hoe kolderieker de fietser. Maar de vouwfietser maalt niet om uiterlijk vertoon. Het is de tegenpool van de Harley-rijder. Net als de ligfietser heeft hij een houding van: ‘lach maar, mensen, mijn winst ligt elders'. Maar waar ligt die winst precies?

De missie van Brompton is: spreading freedom and independence. Voor de forensen heet de vouwfiets een uitkomst te zijn: ‘their Brompton sets them free [...]’, vertelt de bedrijfswebsite. De pientere forens kiest een vouwfiets vanwege de zoete smaak de wereld van het werk te slim af te zijn, te outsmarten.

De vouwfiets is de ontsnapping uit de horizontale mijnschacht van de trein. Een vakantiefietsje. Een driewieler.

Maar net zoals de auto vooral een suggestie van vrijheid is - en in praktijk gebruikt wordt om op beschutte wijze in de file te staan - biedt ook de vouwfiets vooral schijnvrijheid. De fiets faciliteert slavernij, juist door het gemak en door de tijdwinst: mensen gebruiken vouwfietsen niet om te ontsnappen, maar om eerder in de mijn te zijn.

‘Ik vouw mijn Strida in tijdens het rennen voor de trein,’ schrijft

[p. 63]

een enthousiasteling op een vouwfietsforum. ‘Effectief dus nul seconden opvouwtijd.’ En: ‘Met een Strida heb je je eigen stoel om in de stampvolle trein op te zitten.’

Dit is de People Fop Experience®. Hier zie je hoe de arbeider zich verzoent met het zure van zijn gedwongen dagelijkse migratie. Hier zie je een mens die trots is op ieder kruimeltje, vergetend dat de hele cake hem sowieso toebehoorde. Zijn reistijd is voor hem geen last meer. Dit is Sisyphus die zijn vrienden triomfantelijk vertelt dat hij een uitgekiende manier gevonden heeft om tien seconden sneller aan de voet van de berg te zijn. Miezerige muiters.

Zo zijn wij - plooibaar, bukkend, vouwend, buigend, in opdracht producerend.

Zie de mens, bij het station, fier pedalend op z'n vouwfiets, immer op vakantie, altijd in flow, zonder het zelf te beseffen clownesk, een schaap op een skippybal.

Amsterdam - Schiphol - Rotterdam, november 2011