De Revisor. Jaarboek voor nieuwe literatuur 1

[p. 78]

Emily Kocken
De hond zag ons in Rheine

I

Zoals altijd weet hij me te overtuigen. Mijn essay moet gaan over hoe inwisselbaar het ene individu is voor het andere. We hebben met de hond een mooie avondwandeling gemaakt door het Vondelpark. Op het Max Euweplein overhandig ik hem de lijn en loop een stukje voorop. Naar het levende schaakbord, waar een groepje mannen omheen staat. Sommigen spelen, anderen kijken. Een man rookt al hoestend een sigaret.

Ik neem een aanloop en spring als paard over het bord.

Applaus.

Een vreemde mans koning zet ik schaak.

Dat was een week voor onze reis naar Berlijn. Nu zitten we samen in de trein en eten de broodjes die hij de avond ervoor heeft staan smeren in de keuken terwijl ik prints maakte van mijn aantekeningen. Zevenendertig bladzijden.

‘Ik heb besloten om mijn laptop thuis te laten.’

In Berlijn schrijf ik alles met de hand.

De korte stops, mogelijkheden voor standaard-perronfoto's, zegt hij. Of een rookpauze. De benen strekken. Maar je moest er niet aan denken dat de trein onverwacht verder zou rijden, eerder dan het reisschema aangaf.

‘Wat doe jij als ik niet op tijd terug ben?’

Niets. Hij zou niet gaan zoeken. Wat voor zin had dat? Hij zou zijn camera pakken en foto's blijven nemen van het perron tot het uit het

[p. 79]

zicht verdwenen was. En dan zou ik de coupé binnen stappen.

Lachend omdat ik hem gefopt had.

Een langere stop: station Rheine. Grensplaats in een landschap waar Hollands en Duits versmelten. Een akker, geel koolzaad, moderne windmolens, de wieken gestroomlijnd, groot en wit.

Een hond rent blaffend over een erf. Wapperend wasgoed aan de lijnen, uit de schoorsteen van de boerderij komt een sliert rook.

Het is mei en warm voor de tijd van het jaar.

‘Kijk, dat hondje, het lijkt op de onze.’

‘Waar?’

‘Het is al weg.’

De trein passeert een perron met een bord met de plaatsnaam Stendal. Is de term ‘Stendhal-syndroom’ naar deze plaats genoemd of naar de schrijver? Stomme vraag, ik hoor het hem al zeggen. Hij slaapt met zijn hoofd achterover, de ogen halfgesloten. Toen we net samen waren, kon ik geen genoeg krijgen van zijn slapende gezicht.

Schreef ik flutromannetjes en geen essays over vervreemding, dan had ik er een prachtzin bij.

Het eerste wat we doen op Bahnhof Ost is koffiedrinken. De kleine snacketeria aan de oostelijke uitgang verkoopt ook zoute krakelingen en worst.

‘Nur zwei Kaffee bitte.’

Zijn Duits is nog stroef, maar dat is maar tijdelijk, zegt hij. Aan een hoog tafeltje drinken we staand onze koffie met uitzicht op de markt.

Ze verkopen er niets bijzonders, zegt hij tegen mijn halsreiken. Zonde van de tijd.

De tien minuten lopen naar het hotel blijkt een halfuur. We lopen door een deel van Friedrichshain; passeren woonkazernes en vervallen panden waarvan de functie onduidelijk is.

Later, zegt hij, wanneer ik stil wil blijven staan bij een kogelgat in een gevel.

Later.

[p. 80]

Eerst naar het hotel.

Hij draagt beide tassen omdat hij dan meer in evenwicht is. Onze tassen zijn precies even zwaar, door hem thuis zorgvuldig gepakt.

De hoteleigenaar is net klaar met een telefoongesprek als we voor de balie staan.

In het Engels heet hij ons welkom. Het woord richt hij uitsluitend tot mijn vriend. Mij kijkt hij geen enkele keer aan.

Waar we vandaan komen?

‘Wir wohnen in Amsterdam.’

‘Auch eine wunderschöne Stadt.’

Met een plechtig gebaar opent mijn vriend zijn handen. De hoteleigenaar legt de sleutels er voorzichtig in.

Belachelijk.

Ik ben moe. We nemen de lift. In de zwart metalen spiegelwanden vervlekken onze silhouetten tot iets vaags; nauwelijks een menselijke gestalte meer. De liftdeur opent met een digitale imitatie van een ouderwetse liftbel. Mijn vriend stapt uit met vrolijk zwaaiende armen.

‘Waarom ik zo blij ben? Omdat wij boven zijn. Meer niet.’

De wand lijkt te trillen onder mijn hand.

De tassen heeft hij in de lift laten staan.

Die mag ik nu dragen.

De kamer is absurd klein. Het bed is strak opgemaakt, in het beddengoed is geen kreukel te bekennen. Op het kussen ligt niets. Ik kijk eronder.

‘Wat zoek je?’

‘Niets.’

Of ik de hond al miste? Nee. Ja.

‘Ik weet het niet.’

De zuchtende kop op de voorpoten, de staart die onder het bed vandaan zwiept.

[p. 81]

Het kloppende geluid van de staart op de vloer.

Ja. Ik mis de hond.

De eerste avondwandeling door Berlijn. Hij wil naar het water, de Spree, meer mensen zien, de Muur. Hij rommelt met een nieuwe batterij van de camera, de handleiding ligt op het bed. Hij praat in zichzelf. Dat we de kaart niet nodig hebben. Hij is hier vaker geweest. Alleen. Met een ander. Met anderen. Voordat we echt samen waren.

Toen hij nog een mooie jonge hond was.

Zijn stem. Zonder een zweem van ironie.

Hij meent wat hij zegt.

Vroeger zou ik hem de mond gesnoerd hebben met een kus. Zonder schaamte. En hij, het hoofd gebogen, wachtend op mijn trage hand door zijn haar.

Maar dat doen we niet meer.

Hij praat verder.

Nee, hij heeft geen kaart nodig.

Correctie: we hebben geen kaart nodig.

‘De straatnamen staan goed aangegeven.’

Ik knik stom.

Alsof het om de straatnamen gaat. De mensen. De gebouwen.

Ik mis de hond.

Hij wil de Oberbaumbrücke over de Spree oversteken zodat we in oostelijk Kreuzberg terechtkomen, een interessant stuk voormalig Oost-Berlijn. Daar wil hij een tijdje rondhangen op straat en foto's maken van het straatje onder het viaduct waarover de U-Bahn rijdt.

Daarna kunnen we teruglopen en de East Side Gallery bekijken; het beroemdste Oude Muursegment - als je de stijf geconserveerde toeristfähige muurresten rond Checkpoint Charlie niet meerekent.

Hoe is het mogelijk dat ik niet eerder in Berlijn ben geweest.

Onvoorstelbaar.

Het begint te schemeren.

‘Ik ben moe.’

‘Een beetje wandelen zal je goeddoen.’

[p. 82]

Op de brug is het druk. Mensen lopen zingend over straat, komen gearmd het metrostation uit, stormen joelend de trappen op.

Vrije mensen. Veel mensen. Later zal ik schrijven dat het om duizenden mensen gaat. Dat weet ik nu al. Ik verlang naar de kleine hotelkamer, het bed, mijn schrift, het tuimelraam. Ik wil terug, naar de hotelkamer, het bed, het schrift, het raam.

Schrijven.

‘Duizenden jonge Duitsers kwamen na een massabijeenkomst thuis en bestormden luid zingend de brug.’

Honden zijn er ook, de meeste aangelijnd, sommige los, dicht bij hun baas.

Waar komen ze vandaan? Van hetzelfde popconcert? Een manifestatie? Een flesje bier in de hand, een bloem, een legerrugzak dragend.

Ik wil meelopen. Terug. Met de stroom mee. Dezelfde avond achter de rug, dezelfde nacht voor de boeg. Dat hoeft niet, dat weet ik ook wel, ik wil dat het zo is.

Ik wil dit geluk. Opgaan in de massa. Op deze brug. Een brug die de oude vloek verloor en jong en samen dronken draagt.

Ik weet niet wat het is, wat zij voelen en bezingen.

Maar niemand loopt alleen.

En ik met hem tegen de stroom in, zigzaggend uitwijkend, de armen op tijd achter het lichaam slingerend om de anderen niet te hoeven raken, om niet door hen geraakt te hoeven worden.

Soms raken we elkaar per ongeluk aan.

Ik wijk dan, even.

De muur een woeste collage van namenparen, bloedende harten, verstrengelingen, bloemen, een kruis. Veel vuisten. Vuisten van wilskracht, hoop, verzet.

Het woord ‘Peace’ zie ik staan, klein, groot, in kinderletters. Op stickers. Ik zie sentimentele uitroepen, onmogelijke voornemens.

Jaartallen met namen: geboortejaren, een verzameling jongens en meisjes van vaak net vijftien die hier ook gestaan hebben.

[p. 83]

‘Power to the people.’

Love.

Is het waar wat getekend en geschreven staat?

Berlin is paradise.

Ik sta in het licht van een straatlantaarn.

Hij wil een foto nemen.

Ik stap eruit.

Hij vraagt me er weer in te gaan staan.

Ik weiger.

Hij beschrijft rustig wat hij zag.

Hij zegt wat hij wil zien.

‘Stap in het licht.’

Ik vraag me af of hij meer van me houdt dan vroeger.

Minder?

Een auto rijdt voorbij met de ramen open en een jongen op de achterbank roept naar buiten: ‘Faster, faster! We are bored to death!’

De auto verdwijnt snel uit het zicht.

We hebben hier geen fiets, geen auto. Was de auto gestopt als ik alleen was geweest?

Ik stap in de lichtstraal van de straatlantaarn.

‘Laat maar.’

Hij wil zo geen foto maken, zegt hij en laat de camera voor zijn ogen zakken: ‘De onwil straalt ervan af.’

Mijn handen tegen de muur van de kleine douchecabine. Het water wordt snel heet. Met een handdoek om het natte haar terug de kamer in, voetje voor voetje. Met waterrimpelige handen de stoel verplaatsen zodat ik voor het open tuimelraam kan zitten.

Hij zit op bed en staart naar het schermpje van zijn camera. Duikt ineens naar zijn voet, begint aan een blaar te pulken.

Straatgeluiden die door het raam de kamer binnen dringen.

[p. 84]

‘Een moment van vervreemding kan omslaan in een van toenadering. Intimiteit tussen twee mensen bestaat vaak bij gratie van de buitensluiting van een derde. Het vreemde lichaam maakt de wens tot toenadering en overgave kenbaar door het hanteren van een code die de wens tot het opheffen van een grens uitdrukt. De witte vlag.’

Blote voeten gehaakt achter de stoelpoten: mijn favoriete schrijfhouding.

Hij slaapt met zijn mond open.

II

Op dag twee van de reis lopen we op de Karl-Marx-Allee. Met een gemak alsof we langer op reis zijn dan we werkelijk zijn. We zien elkaar weer. Alsof we elkaar pas ontmoet hebben.

We grijpen soms elkaars handen. Eten een sorbet op het terras van een ijssalon. Binnen zitten twee oude dames achter hun lege ijscoupes, een van hen rookt traag een sigaret.

In de kom van de lange sorbetlepel spiegel ik mijn gezicht. Om en om, hol, bol, een dun gezicht en dan weer dik.

Hij wil plannen maken, eerst naar de Dom, misschien wat winkelen, een museum in, vroeg ergens dineren. Na een rustige dag een lange avond hebben. Tijd voor dralen, kijken, fotograferen. Ik stem in.

Hij lijkt gelukkig in deze stad.

Op Berlin Alexanderplatz rusten we uit op een bankje en kijken naar het spuitende water van de fontein. Een jongen gooit een lege colafles in het water, een hond, de zijne, springt er achteraan.

Het spel duurt lang. De hond wil meer, de jongen heeft tijd. De hond rent cirkels, om de fontein, de bankjes, het plein. Het is druk en warm, toeristen pakken hun camera.

Ik recht mijn rug.

Of hij ook?

[p. 85]

Maar hij weigert.

Ik leg onze hond in gedachten aan mijn voeten. De staart beweegt en klopt op de grond. Nooit zal hij zomaar wegrennen, spelen, ongehoorzaam zijn. Altijd wachten, de afgewende blik, onder de oogharen de mijne zoeken. Wegdraaien zodra ik gespeeld streng strak terugkijk.

Ik mis de hond.

Hij wil dat ik het uitleg.

Hoe mijn stem verandert als ik over de hond praat.

De zon staat laag en de hoofden van onze uitgerekte schaduwen raken elkaar op het trottoir. Ik zie in de samensmeltende schaduwen een foto.

‘Vaak gedaan.’

Ik hoor het hem al zeggen.

Toch vraag ik om zijn camera. Begin een verhaal over lijnen, vlekken, vormen. Over het grijs van de stoep, anders dan in Nederland, hier is het een vlak asfalt; daar, thuis, keurige tegels in rijen.

Dat ik uiteindelijk op de schaduw uitkom en hij zegt meteen dat hij het niet ziet. Hij houdt een betoog over straatfotografie; een betoog dat ik van hem ken en uit het hoofd kan opdreunen.

Kan ik niet beter de gebouwen gaan fotograferen zodat we toch wat kiekjes hebben om aan thuis te laten zien? Want dat soort foto's maakt hij niet meer. Hij zou niet eens kunnen al zou hij het willen.

Terwijl ik onze schaduwen fotografeer, loopt de zijne weg.

Een meisje fietst voorbij. Haar blonde paardenstaart steekt onder haar helm uit. Ze stopt en roept over haar schouder dat ze de weg kwijt is.

‘I am lost.’

Zij heeft de naam van een club gekregen voor een underground-party.

‘The Miracle Worker Factory?’

Daarna zegt zij snel dingen in het Duits. Hij praat terug met blije

[p. 86]

gebaren. Het meisje lacht. Zodra ik me bij hen aan wil sluiten, fietst het meisje weg.

‘Had ik mijn fiets maar hier,’ zegt mijn vriend.

In een flat nabij slaat een raam dicht met een harde klap.

Een andere wijk, de Prenzlauer Berg. We nemen de U-Bahn en lopen het laatste stuk op zoek naar een Italiaans eethuisje waar hij jaren geleden heeft gegeten met een ex. De straat is steil. Ik zeg dat ik niet had verwacht dat in Berlijn heuvels van dit kaliber zouden zijn. En het is zo groen.

In een parkje spelen kinderen in een klimkasteel, gemaakt van sloophout.

Aan de overkant van de straat staan winkelpanden leeg. Op elke gevel is graffiti te lezen. De hitte van de dag is blijven hangen, elk terras dat we passeren is vol.

We moeten uitkijken naar rood en wit geblokte tafelkleedjes, zegt hij.

Hij maakt grapjes tegen de serveerster over het menu. Hij maakt grapjes over zichzelf. Dat hij anders nooit grapjes maakt tijdens het bestellen. Dat eten bestellen in het buitenland een serieuze zaak is, echt iets waarop je je moet concentreren.

Hij bestudeert elk gerecht op de kaart, zegt hij tegen het meisje. Hij vraagt zich af wat lekkerder zal zijn. Hij wil weten welke ingrediënten in een gerecht zitten.

‘En ik vraag me in alle eerlijkheid af waar ik echt trek in heb.’

En dan kan het zijn dat hij in een pizzeria zit en ontdekt dat hij liever Thais eet.

Het meisje lacht om alles wat hij zegt.

Ik niet. Ik eet braaf alle bruscetti op die in het mandje op tafel staat. Ik drink. Ik rook. Ik eet, drink en rook tegelijk en zeg luid: ‘Ich möchte gern ein Bischen Privacy.’

De mensen om ons heen kijken op van hun borden.

De serveerster en mijn vriend lachen.

Dat staat niet op de kaart.

[p. 87]

Tegenover het eethuisje staat een vrachtwagen met geopende achterklep voor een huis met dichtgetimmerde ramen. Drie jongens sjouwen met statieven, lampen en verlengkabels. Een jongen steekt met een grote kabelhaspel de straat over en gaat het eethuisje binnen.

‘Een filmploeg bezig met een shoot,’ weet mijn vriend.

Op de terugweg in de metro praat hij non-stop over de film die de jongens aan het opnemen waren. Dat een huis van buiten onooglijk kan lijken, terwijl er binnen interessante dingen gebeuren.

‘Bijna waren wij figuranten in een film geweest, als we langer waren gebleven.’

Ik zeg niets en kijk naar de mensen die in de ramen van de metro weerspiegeld staan. Graffiti op de ramen, onleesbare namen, krachtige handschriften.

Berlin ist das Paradies.

Mijn schrijfhanden jeuken.

Hij raakt aan de praat met een meisje dat instapt bij de Frankfurter Tor.

Zij heeft een fiets bij zich, een mountainbike. Hij begint over de nieuwe fiets die hij wil aanschaffen en zegt dat hij in Berlijn zou willen wonen. Het leven hier is net een film, lacht hij en beschrijft de filmshoot in het oude huis. Mensen drinken op straat, honden spelen in fonteinen.

Het meisje zegt dat mooie mannen altijd welkom zijn. Haar handen klemt zij om het stuur.

‘Warum gibt es so wenig schöne Männer in Berlin?’

Als zij uitstapt, nemen ze afscheid van elkaar als oude vrienden.

Een man loopt over het perron en lijkt iets te roepen zodra de metro in beweging komt. Ik kijk naar de mond van de man, en zijn onhoorbare schreeuw.

De man schreeuwt zoals onze hond blaffen kan. En ook nu zal hij blaffen, omdat hij in een hondenpension zit, in een kooi, met andere honden, kooi naast kooi naast kooi. Er hoeft er maar één te

[p. 88]

beginnen, en dan is de hele meute aan het blaffen. De vorige keer toen we hem erheen hadden gebracht, kon hij dagen niet blaffen, zo schor.

Soms deed hij de muil open en blafte. Zonder geluid.

Terug in het hotel ben ik te moe om te schrijven. De prints liggen op een keurige stapel naast de televisie, het schriftje met de nieuwe aantekeningen erbovenop. Ik rook een laatste sigaret voor het slapengaan. Steek mijn hoofd door het tuimelraam om rook uit te blazen. Buiten staat een vrouw te roken, onder het licht van een straatlantaarn. Een auto rijdt langzaam voorbij. De rode remlichten doven.

Die nacht slaap ik onrustig. Duizenden jonge vrouwen marcheren over de Karl-Marx-Allee, vanuit de zijstraten stromen er meer en meer toe. Een parade van zingende vrouwen met opgeheven vuisten. Boven op de Frankfurter Tor wordt een vreugdevuur ontstoken. De vlammen lekken omlaag en de eerste bomen op straat beginnen te branden.

Ik word wakker.

Mijn vriend staat voor het raam met mijn schrift in zijn handen.