De Revisor. Jaargang 36

[p. 95]

Bob Zimmerman
‘...alleen in muzikanten kan ik wonen’
(Ramsey Nasr, ‘Uw liefhebber’)

Een componist die gevraagd wordt een stukje te schrijven in een literair tijdschrift voelt zich bedremmeld, gewend als hij is zijn zegje te doen in klank, te communiceren met muzikale middelen. Je wilt als notenbedenker toch liever niet voor schut staan als je op schrift duidelijk moet maken wat je zo bewondert aan jouw Uitverkoren Dichter, en waarom die jou geïnspireerd heeft tot de muziek die je maakt. Laat ik dus proberen in woorden te gieten hoe opwindend het was om de afgelopen weken als muzikant in de prachtige taal en de indrukwekkende ideeën van Ramsey Nasr te wonen.

De vraag komt van de opdrachtgever: met welke dichter zou je willen samenwerken? Ik denk meteen: met Ramsey Nasr natuurlijk! Maar dat zal toch zeker iedereen wel willen? (Hij was op dat moment nog niet eens gekozen tot Dichter des Vaderlands.) Het staat nog in mijn geheugen gebeiteld, zijn debuut in 1995 als auteur én acteur in zijn solovoorstelling De doorspeler. Zijn faam was hem vooruitgesneld, zijn naam gonsde al, en nog geen vijf minuten na aanvang dacht ik: wat zou ik dolgraag ooit met deze man samenwerken. Wat een ideeën, wat een persoonlijkheid, wat een acteur, wat een schrijver.

Veertien jaar later is deze samenwerking een feit geworden - zij het helaas op afstand: al snel werd de dreiging werkelijkheid dat deze drukbezette geen tijd zou kunnen vrijmaken om nieuw werk te schrijven. Dat was teleurstellend, maar plan b was ook niet slecht: een eigen keuze maken uit reeds gepubliceerd werk. Ik had allang twee bundels van hem in huis, en mij was al duidelijk geworden dat zijn taal droomvoer is voor een componist. Dit was het werk van een man die zelf weet wat het is geschreven woorden in de mond te nemen, wat het betekent als een papieren gedicht een luisterend oor verwerft. Ramsey is volbloed dichter én volbloed acteur; beide uitingsvormen zijn een voortbrengsel van dezelfde denker en doener.

Het is dan voor de componist een sensatie alsof je in een schitterend opgemaakt hemelbed stapt: de woorden staan te popelen om gezongen te worden, je hoeft ze alleen maar jouw muzikale vleugels aan te binden en ze vliegen al.

[p. 96]

FOTO Emi Barendsen

Veel poëzie, natuurlijk net zo legitiem, is gemaakt voor een solitair lezersoog, voor de innerlijke prevelstem die laag voor laag het mysterie wil afpellen. Zulke poëzie kan maar beter niet door muziek gestoord worden, is zichzelf genoeg. Maar Nasr is een theaterbeest, wil naast gelezen ook gehoord worden, gedijt bij klank. Zijn werk is in staat teweeg te brengen wat er in een concertsituatie nu eenmaal verlangd wordt: al bij één keer beluisteren toegang te krijgen tot de woorden, dwars door alle muzikale afleidingsmanoeuvres heen.

Ik koos uit het rijke aanbod zes complete gedichten, vijf fragmenten uit zijn poëtische parafrases van de Bijbelse psalmen en een prozafragment uit zijn essaybundel Van de vijand en de muzikant. Nog voor die keuze tot stand was gekomen, wist ik dat ik drie stemmen wilde, drie zangers die in afwisseling van soli en ensembles de virtuele karakters konden worden om de gedachten van deze dichter te dragen. Voor elke zanger/zangeres verzon ik stiekem per tekst of tekstfragment een personage, maar die houd ik natuurlijk voor me; iedereen mag daar zijn eigen projecties op loslaten.

De zes gedichten en het prozafragment delen als thema Ramsey's grote liefde voor muziek, en zijn zeer persoonlijke en indringende ervaringen daarmee. Daardoor kon wat ik componeerde een dubbelslag maken: de dichter reflecteert op muziek, de componist reflecteert op reflecties op muziek.

[p. 97]

FOTO Juliana Wilson / Winternachten

In zijn psalmenparafrases vervangt Nasr de aangesprokene, de Heer, de Onafbeeldbare, de Niet Bij Zijn Naam Noembare, door de menselijk aanbedene, de geliefde. Ik fantaseer op mijn beurt, in de door mij geconstrueerde context, dat die aanbedene de Muze is, de af en toe halsstarrige zo niet weigerachtige, dan weer gulle minnares van ons, arme drommels die zo nodig scheppen moeten.

In het afsluitende prozafragment kunnen we een beschouwing delen, geschreven naar aanleiding van een edele poging het meest onoplosbaar lijkende conflict van deze tijd te verlichten met een muzikale verzoeningsdaad: een concert van dirigent Daniel Barenboim en zijn East-Western Divan Orchestra. Zo ontmoeten een dichter en een componist elkaar op afstand, in hun gedeelde engagement met muziek én het menselijk getob, de schoonheid van de kunst én de verpletterende, ontroostbare werkelijkheid.