De Revisor. Jaargang 36

[p. 26]

Suzanne Holtzer
Het gedroomde boek

Het eerste gesprek dat ik met Anthony had, begin jaren negentig, ging over het boek dat hij zou schrijven. Hij had tal van artikelen op zijn naam staan, en Lezen, man! lag toen al ongeordend tussen de vele papieren op zijn bureau, maar Anthony was niet tevreden.

Hij zocht naar een gesublimeerde versie van zijn beschouwingen over literatuur, en nu, achteraf weet ik dat hij zocht naar dat gedroomde boek, dat boek dat alle ingrediënten zou bevatten waardoor zijn leeslust definitief verzadigd zou kunnen worden.

Over het principe van dit gedroomde boek schrijft hij in zijn essay over Michel Tournier dat in Lezen, man! staat. Hij beschrijft hoe hij aan zijn bureau zittend in een onbewaakt ogenblik het ‘kalenderkind’ van Michel Tournier voor zijn geestesoog ziet verschijnen. Anthony verwoordt dat heel mooi: ‘het drukt zijn neus tegen het venster van mijn ziel’.

Anthony schrijft: ‘Onvergetelijk zijn voor mij de passages waarin het kalenderkind zijn rust lijkt te vinden bij het eindeloze refrein van weefgetouwen 's nachts op het ritme van de lichtsymfonie van de vuurtorens van Arguenon. Hoewel in de roman slechts een bijrol voor het kalenderkind lijkt weggelegd, is hij voor mij een sjibbolet van de roman geworden, waar ik mijn leven lang naar op zoek ben, de ongeschreven roman als een lichtkogel in de nacht.’

En verderop benadrukt Anthony nog eens: ‘Zoals je de hele roman kunt opvatten als de uitvoering van een poëtica, zo vertolkt het kalenderkind het lied van mijn gedroomde roman. Het kalenderkind appelleert aan een nooit bereikt, nachtelijk gebied in mijzelf, dat zich onttrekt aan mijn kennis, maar dat zich niettemin in een diepgewortelde houding schuilhoudt en wie weet in onverklaarbare schommelingen van het gemoed zijn aanwezigheid verraadt.’

Van dat kalenderkind in de ziel van Anthony heb ik een keer een glimp opgevangen, het was een stralende, lichtgevende engel. Het kind verscheen in een donkere, bijna lege trein, die laat op een oktoberavond door het Duitse landschap denderde. We kwamen terug van een lange week in Frankfurt, waar iedereen te

[p. 27]

weinig had geslapen en eindeloos had gedwaald, afwisselend door de door betonrot aangevreten hallen van de Messe en de weldadige gangen van de luxehotels waar uitgevers hun feestjes geven.

Toevallig gingen Anthony en ik op hetzelfde uur terug naar huis. We hadden genoeg blikjes bier om de uren te overbruggen en we hadden een gemeenschappelijk Brabants rooms verleden met alle wrede herinneringen die daarbij horen. Het beeld dat mij het sterkst is bijgebleven is dat van het kind Anthony, dat samen met zijn moeder het klooster bezoekt waar zijn tante woont. Ik herinner me deze vrouw uit de herinnering van Anthony als een aartsengel in een lang wit nonnengewaad boven aan een trap.

Zij was een van de personages uit het gedroomde boek en op dat moment wist mijn redacteureninstinct dat ik de blauwdruk had gezien van de roman die Anthony altijd al had willen schrijven. Het is wel wrang dat hij pas jaren later, na in het diepste dal te zijn beland, werkelijk bij deze beelden kon komen.

Het zal geen toeval zijn dat Michel Tournier, die Anthony al lang geleden op het spoor zette van zijn gedroomde boek, tijdens het schrijven van Zwaluwziek als gids optrad. De elzenkoning van Tournier was de belangrijkste inspiratiebron voor Anthony. Hij gaf mij vorig jaar op de presentatie van Zwaluwziek zijn persoonlijk exemplaar. Het boek is keer op keer gelezen en vele passages zijn door hem onderstreept, in zijn bibberende handschrift.

De eerste onderstreepte zin is: ‘Het monster is iets dat men aanwijst of nawijst, op kermissen en dergelijke. En dus hoe monsterlijker een schepsel is, hoe meer het moet worden vertoond.’ Wonderlijk genoeg brengt dit citaat me weer terug bij het eerder genoemde essay van Anthony over Tourniers kalenderkind.

Hij schreef toen, in 1998: ‘“Monster komt van het Latijnse monstrare, tonen,” merkt een van de personages in de roman op. “Een monster is een wezen dat in het circus, op de kermis en elders wordt vertoond.” Deze toelichting,’ schrijft Anthony, ‘wordt gegeven op een ogenblik wanneer de lezer allang vertrouwd is geraakt met de wereld van het zwakzinnigeninstituut Sainte-Brigitte, waar de kinderlijke monsters in het verborgene verkeren [...]. In deze misvormde wereld groeide het kalenderkind op [...]’.

Dit zwakzinnigeninstituut van Tournier is in zijn monsterlijkheid natuurlijk niet helemaal te vergelijken met de Brabantse familie van Anthony, maar de wereld waar zuster Beatrice en zuster Gotama de misvormde kinderen verzorgden was natuurlijk een prachtige metafoor voor de bruisende geest van Anthony, en bij het lezen van dit essay over Tournier is het alsof ik een beschouwing van Anthony zelf over Zwaluwziek lees, waarin hij gebeurtenissen beschrijft die voor hem zeer traumatisch zijn.

[p. 28]

De volgende onderstreepte regels uit De elzenkoning zijn zo mogelijk nog treffender door de letterlijke overeenkomst: ‘Toen heb ik opeens de ontdekking gedaan dat ik met mijn linkerhand kan schrijven! Jazeker, zonder voorafgaande oefening, zonder aarzeling of traagheid, schrijft mijn linkerhand met ferme halen welgevormde letters, zonder een spoor van kinderlijk gestuntel, letters die daarenboven geen enkele gelijkenis vertonen met mijn gewone schrift, dat van mijn rechterhand.’

En nog een citaat, omdat het ook te mooi is om hier niet te noemen: ‘En daar schijnt plotseling een lichtbundel op mijn verleden, mijn heden en misschien ook wel mijn toekomst. [...] Het duizelt me voor de ogen van die opeenvolgende openbaringen. Maar ik wil nog één overpeinzing opschrijven. De euforie van 3 oktober werd veroorzaakt door het gewicht van een kind dat zich bij het mijne voegde.’

Daar is het weer, het kind uit het gedroomde boek.

Anthony gaf mij De elzenkoning niet omdat hij zijn snelle einde voorvoelde, op dat moment was dat denk ik niet aan de orde. Hij was vol plannen en vertelde me die avond over het volgende boek dat hij zou gaan schrijven. Maar hij gaf het mij omdat nu Zwaluwziek er was, hij belangrijke, prangende passages uit De elzenkoning kon loslaten, omdat hij zijn eigen ervaringen die hij in het werk van Michel Tournier herkende zelf had beschreven. Hij had zijn eigen monsters getoond. Hij was nu los van zijn grote voorbeeld en gaf mij zijn exemplaar omdat hij het boek niet meer nodig had. Hij had zijn gedroomde boek geschreven.