De Revisor. Jaargang 36

[p. 26]

Robert Menasse
Dresden

Vroeger was ik een echte verteller. Ik beleefde ook het een en ander op mijn reizen. Ik kon mijn vrienden en kennissen urenlang met mijn verhalen boeien, en wat mijzelf daarbij het meest enthousiasmeerde was dat het leven dat ik leidde er louter door het vertellen beter op werd. Gebeurtenissen die me in werkelijkheid uitermate geïrriteerd hadden, werden als ik er verslag van deed grappig en amusant. Wat me in werkelijkheid verveeld had werd, slechts een klein beetje opgesmukt, een spannend avontuur. Toevalligheden leken betekenisvol, banaliteiten werden leerzaam. Hoe verwisselbaar en vermoeiend mijn leven ook was, het kreeg als ik het vertelde iets rijks en kleurigs, haast benijdenswaardigs, waaraan ik soms zelf ging geloven. Zo was ik met mijn leven aardig tevreden.

Maar op de terugreis van Dresden werd me plotseling duidelijk dat de rijkdom die ik al vertellend verspreidde een leugen was. Dat ik eigenlijk altijd hetzelfde armzalige verhaal verteld had. Alleen de ‘handeling’ was telkens een andere, de zogenaamde belevenissen, en juist daardoor bleek hoe willekeurig het was, het beleefde, het leven. Ik zat in het vliegtuig en was moe. Ik dacht ‘doodmoe’ en had toen alleen nog dit woord in mijn hoofd, dat zo banaal was, en tegelijk zo schrikwekkend. Verder had ik minutenlang geen gedachte. Daarom dacht ik daarna waarschijnlijk het woord ‘hersendood’. Ik was, dacht ik, hersendood. Daar was hij opnieuw, de dood. Toen dacht ik ‘levensmoe’. En dat was in wezen het hele verhaal: ik was in Dresden door die vrouw voor levensmoe gehouden en had daardoor pas begrepen dat ik het ook echt was. Dat ik gevaar liep. Dat al mijn verhalen eigenlijk niets anders dan varianten van altijd hetzelfde verhaal waren, namelijk de poging een verminkt leven fantoompijnen te bezorgen: iets te voelen wat er niet is. Het existentiële in het belachelijke.

Ik was de vorige dag, uitgerekend in Hotel zur Sonne in Weimar, vóór zonsopgang wakker geworden, niet omdat ik naar de wc moest, maar uit schaamte, uit een onverdraaglijk brandende schaamte, en meteen begon mijn hart hevig te kloppen, en ik wist dat het nutteloos was te proberen weer in slaap te komen. Ik stond dus op, trok het gordijn open en keek uit het raam. En daar was niets, donkerte met een paar lichtpuntjes, nachtrust, vredige nacht.

Als de nacht verdwijnt / voor de zon verschijnt

Het was maar een snel opvlammen, een kort, agressief knetteren in mijn hoofd, alsof een blad met deze woorden in het vuur was gevallen, oplichtte en meteen zwart wordend in niets opging.

Er was geen asbak. Ik had een sigaret opgestoken, maar ik vond geen asbak in de kamer, ik zocht, opende ten slotte de minibar, pakte een wijnglas en liet de as erin vallen. Ik knielde voor de minibar, rookte en keek naar de dranken. Ik keek op mijn horloge. Het was vijf uur. Het was idioot, ik wist dat het idioot was en dat ik het zou betreuren, maar ik zei bij mezelf dat ik misschien nog wat kon slapen als ik nu wat dronk. Ik gooide de sigaret in het glas, hij brandde door, ik schudde het glas, waaruit nu rook opsteeg als uit een wie-

[p. 27]

rookvat. Ik maakte een flesje wijn open, goot een beetje in het glas om de sigaret te doven, ging weer in bed liggen, dronk uit het flesje en rookte. De wijn hielp niet. Ik stond weer op, liep naar het raam. Ik wilde slapen. Ik drink nooit sterkedrank. Ik dronk wodka uit de minibar. Het brandende gevoel werd niet beter. Het concentratiekamp. Vlakbij. Buchenwald. Ik had het niet moeten bezoeken. Niet met mijn familiegeschiedenis. En niet aangeschoten, na de zakenlunch, en al helemaal niet nadat ik na het eten tegen Herr Schwitters die vreselijke, stompzinnige, die ontzettende zin had gezegd. Hij had me gevraagd hoe lang ik nog in Weimar bleef. Ik zei dat ik de volgende morgen zou vertrekken. Het was zo'n domme small-talk-situatie waarbij je je na een harde onderhandeling weer gewoon menselijk voordoet. Wat of ik die middag in Weimar nog van plan was?

Herr Schwitters had bij dat eten één glas wijn gedronken, ik drie. Dat verklaart veel, niet alles. Ik was alert genoeg. Het resultaat van de onderhandeling had me volledig tevredengesteld. Hij was me onsympathiek. Dat verklaart niets. Je kon merken dat hij zelf enthousiast was over hoe goed hij zijn vak verstond. Dat verklaart absoluut niets. Ik schatte hem onder de dertig. Een van die slungels in donkergrijze pakken en gepommadeerd haar die op de kleuterschool door de Wende verrast werden en nu deden alsof ze het kapitalisme hadden uitgevonden. Ik wilde hem - choqueren is een te groot woord, ik wilde hem in elk geval niet het voor de hand liggende antwoord geven: Goethe-museum, Schiller-museum, om vervolgens een afsluitende frase van die literaire analfabeet te moeten horen. Dus haalde ik mijn schouders op en zei: Ik ga naar het KZ, om daar de tijd dood te slaan.

Wat ik ook gezegd zou hebben, Herr Schwitters zou me vervolgens een fijne dag hebben toegewenst. De zin lag al klaar in zijn mond en rolde er meteen uit: Wel, een fijne dag dan nog!

Maar op de een of andere manier, dat was hem aan te zien, was hij geïrriteerd, en ik wist dat ik hem had onderschat. Maar vooral wist ik op hetzelfde moment dat ik niet zozeer hém had gechoqueerd - en indien al, dan was het onbelangrijk - maar mezelf. Dit had ik niet willen zeggen, dit had ik nooit mogen zeggen, dit was volkomen krankzinnig, tijd doodslaan in het concentratiekamp.

Toen begon het te branden, en ik probeerde dat gevoel te verstikken, zoals je een deken op een brandhaard gooit, maar het begon alleen maar meer te roken. Ik was daarna in Buchenwald, ja. En ik herhaalde in gedachten steeds weer die scène met Herr Schwitters, probeerde me haar als het ware zo plastisch voor de geest te halen dat ze opnieuw werkelijkheid werd en ik haar alsnog kon veranderen. Ik vertelde mezelf wat hij gezegd had, daarna wat ik gezegd had, toen weer wat hij gezegd had, tot het moment kwam waarop ik mijn krankzinnige zin zei - en zei nu een andere, en weer een andere, ik zocht steeds nieuwe zinnen die ik gezegd kon hebben, of had moeten zeggen, om mijn herinnering te overreden, te dwingen een andere zin te onthouden dan die ik werkelijk had uitgesproken. Maar het hielp niets. Het begon te smeulen, steeds sterker te roken.

Ik stond op en liep weer naar het raam. De zwarte hemel kreeg contouren. Het waren donkere regenwolken die zich bij het eerste daglicht lieten zien. Het zou gaan regenen, nou en? Ik wilde slapen. Ik liep naar de minibar. Wat stond er nog meer? Geen wodka. Whisky. Misschien zou ik dan in zwijm vallen. Ik ging op bed liggen, dronk en rookte. Ik had geen heldere gedachte meer. Het begon te regenen. Zoals verwacht. Vreemd hoe lang ik nodig had voor ik dat begreep. Ik lag naakt op bed en het regende. Ik grijnsde, naakt in de regen - en opeens, paniek, en geen kans om te vluchten. Er werd al met vuisten op mijn kamerdeur gebonkt. Ik liet de mannen met de brandblussers binnen. Stelde ze gerust. Ik had door het

[p. 28]

roken de sprinklerinstallatie boven het bed in werking gesteld.

Dat was de reden waarom ik de trein van 9 uur 51 nam. Ik had ook die van 7 uur 51 al kunnen nemen, maar er moesten in het hotel nog enkele formaliteiten worden afgehandeld.

Nee, ik was niet depressief toen ik naar Dresden ging. Ik was van alles, maar zou niet gezegd hebben depressief. Het was zelfs zo dat bepaalde dingen uit louter gewoonte me nog altijd opvrolijkten: als ik me voorstelde dat ik ze later opgesmukt en puntig ging vertellen. In de treincoupé zat een man tegenover me een boek te lezen en ik probeerde erachter te komen welk. Maar hij hield het boek zo dat ik de titel niet kon zien. Hij was iets jonger dan ik, heel chic gekleed, en hij zag er niet uit als een ervaren lezer. Zijn gelaatsuitdrukking, zijn gefronste voorhoofd maakte een al te geconcentreerde indruk, alsof hij een gebruiksaanwijzing las. Toen legde hij het boek neer, verliet de coupé en ik zag: Vreemden in de trein van Patricia Highsmith. De man kwam terug, las verder, en reeds bereikten we Leipzig waar ik moest overstappen.

Zo kwam ik in elk geval 's middags al in Dresden aan, en in de slechtst mogelijke lichamelijke conditie. In de taxi van het station naar het Hotel am blauen Wunder doezelde ik, zag niets van de stad. Ik had de volgende afspraak om vier uur. En het bombardement van Dresden zou om kwart over acht beginnen. Ik was oververmoeid, slapeloos, rillerig. En moest weer zoveel tijd overbruggen. Het flauwe, licht brandende gevoel in mijn maag.

Ik wilde een kamer waar je mocht roken. De toestemming om te roken was het smaakvolst aan deze kamer. Ik zette mijn koffer neer en verliet het hotel. Om de hoek zag ik een restaurant, Schillergarten, en ik besloot wat te gaan eten. In Weimar had ik het Schillerhuis niet bezocht, nu zat ik in Dresden in de Schillergarten. Niets vrolijkte me meer op. Ik at, hoewel ik merkte dat het me geen goed deed. Ik eet altijd te veel. Het is als het ware een poging tot zingeving binnen het zinloze. Wie telkens weer veel tijd - ja, verdomd nog aan toe: moet doodslaan, dat was het probleem: doodslaan, ik moest telkens weer veel te veel tijd in mijn leven doodslaan - die gaat altijd weer eten. Die benut elke etenstijd om te eten. Je zit te eten en wekt voor jezelf en voor de anderen de indruk van iemand die iets zinvols, iets noodzakelijks doet, want een mens moet eten. Je plaagt jezelf, maar al etend plaag je je tenminste met de schijn van normaliteit. Ik had de specialiteit van het huis besteld: Saksisch rundvlees. Alles in mij rebelleerde terwijl ik at. Het rundvlees smaakte zoet, maar gaf zure oprispingen.

Ik kom uit een familie die honger heeft gekend. Ik heb in tijden van overvloed geleerd alles te eten wat op mijn bord lag.

Daarna ging ik naar het hotel terug, gaf over, rustte even en douchte heel lang. Eindelijk was het zover dat ik een taxi kon bellen om naar Herr Nickwitz te rijden. Ik kan me niet meer herinneren hoe ik de onderhandeling enigszins geslaagd heb kunnen afsluiten. ‘Het’ onderhandelde, ik was enkel de geluidsdrager. Ik weet alleen nog dat Herr Nickwitz een heel klein mannetje in een heel groot vertrek was. Hij had zijn das zo vast gestrikt dat zijn haar overeind stond. Eigenlijk is dit mijn enige herinnering: dat ik hem verachtte en steeds weer uit het raam keek. Ik verachtte hem overigens niet om fysieke of esthetische redenen, maar omdat ik de indruk had dat deze eerzuchtige en gretige man nog nooit aan de dood had gedacht. Was hij ooit wel eens bij een begrafenis geweest? En dan nog. Dan was het voor hem toch alleen maar het bewijs dat de dood steeds anderen trof.

Door de grote ramen van de spreekkamer kon je de Elbe zien en de andere oever. Heel zacht, bijna als het spinnen van een slaperige kat, hoorde ik het geluid van motorzagen. Daar, aan de overkant van de Elbe, werd een enorme, oude boom geveld.

[p. 29]

Hij viel. ‘Wel,’ zei Herr Nickwitz en hij schudde me de hand. En nog 'n keer: ‘Wel.’ Hij was geen spreekwonder.

Ik had te voet naar het hotel terug kunnen gaan, maar ik nam een taxi. Kort voor we het hotel bereikten, zei ik tegen de chauffeur dat hij moest doorrijden tot de brug. ‘Naar het Blauwe Wonder?’ Ja, zei ik, naar het Blauwe Wonder. Ik had nog altijd meer dan twee uur tijd tot de vuurstorm.

Het werd ze gevraagd: Willen jullie de totale oorlog? Ze hebben met Ja geantwoord. Ja! En ze hebben hem gekregen.

Ik liep over de brug, bleef halverwege staan, leunde tegen de balustrade en keek. Het regende niet meer. Alles glom.

Ik zag hoe de Elbe vrij en trots - het spijt me, deze pathetische woorden kwamen ogenblikkelijk bij me op - tussen weiden en heuvels stroomde, met rustig, bijna teder natuurgeweld, langs onversterkte glooiingen en brede oevers, midden in een grote stad waarvan de daken en koepels op hoeden leken waarmee de fierste mensen hun hoofd bedekken voor God. Hellingen, paden, bijna trillend van schoonheid. Zacht als dieren lopen de bergen naast de rivier.

Duitsland is een romantisch land. Ik was werkelijk aangedaan toen ik deze gedachte kreeg: Duitsland is in werkelijkheid een romantisch land. De klassieke periode was een vergissing. Het pronkende gebaar der voltooiing, van Weimar via Bauhaus, Speer tot en met het fascisme. Weimar/Buchenwald - een vergissing. Het wilde, ongetemde dat aan de schoonheid gehoorzaamt, Dresden, de Elbe, is de waarheid, het ‘vlees’ geworden verlangen.

Ik kreeg het koud en ging terug naar het hotel. Ik moest altijd nog anderhalf uur overbruggen.

Het werd ze gevraagd. Ze hebben luidkeels met Ja geantwoord. Ik heb geen medelijden. Ze hebben het zo gewild. Wij niet. Wij waren in Coventry. Wij kinderen werden geëvacueerd. Mij interesseren de wonden van Dresden niet. Ik heb de puinhopen gezien die restten van het huis van mijn gastouders. Het waren fatsoenlijke mensen. Ze hebben mij, Weens jodenkind, opgenomen. Ze hebben van me gehouden als van een eigen kind. Ze waren nooit van hun leven in de opera. Ze gingen niet naar gebouwen met gouden koepels. Ze gingen naar de fabriek. Daar had je veel roet en stof. De harde strijd voor een fatsoenlijk bestaan. Ik weet wat medelijden is. Ik heb geen medelijden met Dresden.

Het was alweer etenstijd. Ik at in het hotel een kleinigheid, Saksische aardappelsoep, en keek voor me uit. Ik was volkomen krachteloos, maar tegelijk was iets in mij tot het uiterste gespannen. Toen ging ik naar mijn kamer en keek naar het bombardement van Dresden. Ik at onderwijl nootjes, omdat ik daar geen weerstand aan kan bieden als ik die in de minibar van een hotelkamer vind. Ik haatte mezelf. Het was volkomen irrationeel. Ik had net mijn avondeten op, had geen honger, en stopte toch die nootjes in mijn mond die mijn lichaam zinloos kwaad deden. Daarnaast dronk ik de bij het avondeten aangebroken fles wijn leeg, terwijl ik toekeek hoe de vuurstorm bijna de hele stad verwoestte.

Het werd ze gevraagd. Ze wilden de totale oorlog, ze wilden hem. Niets laat me zo koud als de tranen die toen om Dresden vergoten werden. I couldn't care less.

Ik huilde toen Dresden brandde. Ik wist overigens dat ik niet om Dresden huilde maar omdat ik dronken was en sentimenteel in mijn eenzaamheid, daarnaast nog altijd onder de indruk van het Blauwe Wonder, en tegelijk vol zelfverachting vanwege de nootjes ondanks mijn gewichtsproblemen, en door dat alles bijzonder gevoelig voor kitsch. En deze film was kitsch.

Ik had het als vingerwijzing van het lot gezien - nee, dat is te pathetisch, ik vond dat het een zinnig toeval was dat juist op de dag dat ik voor het eerst in Dresden kwam, op de televisie een film over de verwoesting van Dresden getoond werd. Het zdf had voor deze kostbaar geproduceerde tv-film intensief reclame gemaakt, wat zelfs ik, die zelden tv keek, had opgemerkt. Het eerste deel had ik ge-

[p. 30]

mist, maar het tweede deel - dat had ik onthouden - zou worden uitgezonden net op de avond dat ik in Dresden was.

Nu zat ik daar en wist dat ik nog steeds niet, en nu al helemaal niet, zou kunnen slapen.

Nog nooit was er een dictatuur waarin de mensen gevraagd werd wat ze wilden. De Duitsers werd het gevraagd. Dat was uniek. Ze wilden de totale oorlog. Zonder Dresden hadden ze nooit begrepen waar ze voor gekozen hadden.

Zei mijn vader. Zei hij steeds weer. Je moet niet napraten. Je vader. De vaders. Ook al staan hun ervaringen borg voor wat ze zeiden. Ook al hebben ze gelijk, althans in de zin dat hun nooit gevraagd werd welke ervaringen ze wilden en welke niet.

Ik besloot nogmaals naar het Blauwe Wonder te gaan.

Treurig is niet het verwoeste Dresden. Treurig zijn enkel en alleen de doden aan wie nooit iets gevraagd werd. De doden van de zes miljoen.

Er was geen mens op straat. De vuurstorm was in Dresden kennelijk een ‘straatveger’. Nee, ik was ernstig genoeg. Maar ik wilde niet toelaten dat ik me nu bijzonder dramatisch voelde.

Ik stond op de hrug, keek, het was donker, maar ik kon -

Hou op, Leon, dat zijn geen verhalen voor een kind! Dan kan hij niet in slaap komen!

Dat was mijn moeder, als vader vertelde. Ik keek. Het was nacht. Maar ik kon op de een of andere manier toch de majesteitelijke schoonheid zien die donker in het donker lag. Ik boog me voorover, zag het zwarte stromen. Toen hoorde ik geluiden achter me. Gerinkel of gerammel. Ik draaide me om. Een vrouw had haar fiets laten vallen en liep snel op me toe. ‘Dat is geen goed idee!’ riep ze.

‘Nee toch! Normaal gesproken heb ik alleen maar goede ideeën!’

Nee, dat zei ik niet. Dat zou mijn antwoord geweest zijn als ik het verhaal aan iemand verteld had. Ik zei helemaal niets. Ze pakte me bij mijn bovenarm, drong zich tussen mij en de brugleuning, keek me toen aan. En ik begon te huilen! Ik huilde, en had werkelijk niet aan zelfmoord gedacht, ik was alleen -

‘Al goed,’ zei ze, ‘al goed. Wilt u praten?’

Ik knikte. We liepen een paar passen. ‘Uw fiets!’ zei ik.

Ik kan niet goed leeftijden schatten. Ze was niet jong, ze was niet oud. Ze was op een heel vertrouwenwekkende manier volwassen.

Ze liep met de fiets aan haar hand naast me, zei niets, wachtte tot ík iets zei. Het enige wat ik had willen zeggen, kon ik niet zeggen.

‘Is er hier in de buurt nog een café open?’

‘Meteen onder aan de brug. De Russen!’

Ik begreep het niet. Ze liep met haar fiets. Ik liep naast haar.

‘Hoe heet u?’

‘Rita.’

Aan het eind van de brug liepen we rechtsaf omlaag naar de oever van de Elbe, daar bevond zich meteen onder bij de trappen een - café kun je niet zeggen. Het was een eigenaardig mengsel van container en blokhut, met een dak van golfplaten, iets provisorisch maar toch heel stevig, en zo verweerd alsof het er al eeuwen had gestaan. Geen verlichting, alleen licht dat door kieren van binnen naar buiten drong. En bassen, hartritme dat buiten te horen was, dreunende muziek.

Ik weet niet of ik het me goed herinner. Ik geloof dat Rita een klopteken wist. Daarop werd de deur geopend. Het was binnen heel licht, rokerig en luidruchtig. Er werd Russisch gezongen, gebruld, geschreeuwd. Was dat echt zo? Of denk ik dat alleen omdat Rita gezegd had ‘de Russen’?

Heette ze echt Rita? We hebben gepraat. Wat heb ik haar verteld? We hebben gedronken. Wodka? Hebben we gedanst? Ik geloof dat we gedanst hebben, in elk geval heb ik haar vastgehouden en haar lachen gehoord aan mijn oor. -

Op een bepaald moment werd ik door een aan-

[p. 31]

raking gewekt. Ik sloeg mijn ogen op en zag het gezicht van een vrouw, niet onknap, hoewel wat grof en met rode vlekken. ‘Opstaan!’ zei de vrouw. Ik sloot mijn ogen. Waar was ik? Wie was zij? Ik had vreselijke hoofdpijn. Wat had ik 's nachts -

‘Het is al na twaalven!’

Herinnering. Vrouw met een fiets... Ik ben met haar... Heb ik - is ze...? Ik keek deze vrouw aan. Ik - kende haar niet. Rita? Ik zocht wanhopig in mezelf naar een rest van een romantische stemming, maar -

‘U hebt de kamer tot elf uur. U moet eruit! Het is na twaalven. Ik moet hier schoonmaken!’

‘Nog één woord,’ zei ik, ‘en ik spring van het Blauwe Wonder in de Elbe!’

‘Goed idee!’ zei ze.

Met moeite stond ik op. Stond naakt voor haar. Het deed haar niets.

‘Dan springt u maar. Mij maakt het niet uit hoe u ervandoor gaat. Maar ik moet hier schoonmaken!’

In de taxi naar het vliegveld.

‘Was u voor het eerst in Dresden?’

Ik hou niet van taxichauffeurs die kletsen.

‘Ja.’

‘Bevalt de stad u?’

‘Ja.’

Ik zat weerloos in de auto, en de chauffeur vertelde. Hij was als jongeman naar Dresden gekomen. Uit Hamburg. Ik zei niets. Uit Hamburg, herhaalde hij.

‘Vanuit het westen naar het oosten - begrijpt u?’

‘Ja.’

‘Dat begrijpt niemand!’

‘Ja.’

‘U begrijpt me niet. Ik zei dat ik uit Hamburg kwam. Naar Dresden. Van het westen naar het oosten. Het tegendeel van -’

‘Ik heb het begrepen,’ zei ik. ‘En waarom?’

‘Ik wilde wereldkampioen worden.’

‘Wereldkampioen?’

‘Ja. Met roeien.’

‘Ja.’

‘Ik dacht dat u nu ging vragen: En in Hamburg kun je niet roeien?’

‘Ja. Kan dat dan niet?’

‘Jawel! Maar als je wereldkampioen wil worden moet je naar Dresden!’

‘Waarom?’

‘De Elbe. Het water van de Elbe is dik. Er is geen rivier met zulk dik water. Voor wie op de Elbe traint stelt elke andere rivier niets voor, je kunt dan op elk water de roeiriem doorhalen alsof het niets is, snapt u? Wie op de Elbe snel is, is verder overal de snelste.’

‘Wat betekent dik?’

‘Dik. Het water van de Elbe is dikker dan elk ander. Dat voel je. De Elbe is anders, is uniek. Er is geen rivier zo dik. Waarom mogen Duitsers niet op de Thames roeien? Zou pijnlijk zijn voor Oxford en Cambridge, snapt u?’

‘Nee!’

‘Maar is zo. En daar had je Theo Körner!’

‘Wie?’

‘Theo Körner! De beste roeitrainer ter wereld. In de jaren zestig. Daar wilde ik heen. West, oost, dat interesseerde me niet. Ik was jong. Roeien, dat interesseerde me.’

‘En?’

‘Dus ben ik daarheen gegaan. Naar Dresden. Uit Hamburg.’

‘En?’

‘Goud in Montreal, '76. Met de acht. Ik wilde eigenlijk in de skiff, maar daar waren ze niet vóór. ddr, begrijpt u? Daar telde het collectief. Nou ja. Goud met de acht.’

‘U hebt een gouden medaille? Bij de Olympische Spelen?’

‘Zeg ik toch. '76, in de acht.’

‘Gefeliciteerd!’

‘Maar bij de wereldkampioenschappen werd het niets. Ik werd plotseling ziek.’

‘Ziek?’

‘Ja. Ben nu invalide. Daarom ben ik taxichauffeur. Morbus Reiter.’

[p. 32]

‘Hoe zegt u?’

‘Morbus Reiter. Is dat niet idioot? Ik was roeier en kreeg de Morbus Reiter. Heeft niets met paardrijden te maken hoor. Heet alleen zo. Die arts heette geloof ik Reiter. Maar idioot is het.’

‘Wat is dat voor een ziekte?’

‘De gewrichten ontsteken, zwellen op en worden stijf. Einde van het roeien, snapt u?’

‘Ja.’

‘U snapt er niets van. Ik zat daar met een gouden medaille om mijn nek in de stront. Niet in Hamburg, in Dresden.’

‘Ik begrijp het.’

‘Nou ja. Goede vlucht!’

Ik betaalde. Hij stapte uit en maakte de kofferbak open. Ik haalde de koffer eruit. Keek de chauffeur aan. Hij moest ongeveer even oud zijn als ik.

Toen zat ik in het vliegtuig en dacht - zoals gezegd - niets.

Vertaling Paul Beers