De Revisor. Jaargang 34

[p. 29]

Ilja Leonard Pfeijffer
De serveerster in het ware leven en in de roman

Als het erover gaat, moet het er natuurlijk ook wel over gaan. Als het gaat over feit en fictie, echt en onecht, het ware leven en de roman, dan moet het niet alleen een onechte, fictieve roman zijn, maar dan moeten er ook echte feiten uit het ware leven in voorkomen. Dat is geen vernuftig postmodern spel, dat is de enige manier om de thematiek serieus te nemen.

Ondanks het feit dat er sprekende paarden in voorkomen, dolende troepen gehuld in geplunderde baljurken onder aanvoering van tweede luitenant Ferninand Boeb in een winters Rusland in een onbestemd verleden, een mysterieus medaillon, vuige machinaties van de Heilige Stoel, figuranten die in opstand komen, een monster in de kelder dat kinderen eet, een vrouw die op zoek gaat naar zichzelf in Napels en ‘zich’ daarbij allerlei dingen beseft en een personage dat luistert naar de onwaarschijnlijke naam Ilja Leonard Pfeijffer, is Het ware leven, een roman mijn meest autobiografische boek tot nu toe. Juist omdat het erover gaat. Juist omdat het de vraag wil stellen naar authenticiteit, de vraag die de kern vormt van de identiteitscrisis waarin de westerse wereld zich op dit moment bevindt in dit uitgestelde fin de siècle aan de vooravond van de Grote Oorlog.

Bijna iedere journalist die mij over dit boek is komen interviewen, begint zijn observatie met de verbaasde observatie dat het klopt: café Burgerzaken in Leiden bestaat, het adres dat in het boek wordt genoemd is juist, de dichter zit er daadwerkelijk en hij drinkt nog La Chouffe ook. Dat hadden ze niet gedacht! Dit is toch die snoodaard van een ilp die iedereen in al zijn werken bij voortduring een loer draait? Maar nee hoor, zelfs het portret dat hij van zichzelf schetst in het zevenentwintigste hoofdstuk is angstaanjagend adequaat: ‘Zie hem nou zitten. Te lui om naar de kapper te gaan en te bohémien om zijn haar te kammen. Snor en sikje om het echt te maken. Allemaal reuze-Rembrandt. Maar dan met overgewicht. Een verlopen patriciër die de meisjes in de bediening fooi geeft om ze in gedachten in hun kont te mogen knijpen. Kijk, daar heb je het al. Nog een glas La Chouffe bestellen en dan familiair doen. Meneer komt hier vaker. En zich maar arrogant afzonderen van de rest van de gasten om de indruk te wekken dat hij een keer te vaak is lastiggevallen. En maar kriebelen met een pennetje in een aanstellerig opschrijf-

[p. 30]

boekje om zijn afzondering van een interessant patina te voorzien. Meneer is dichter. Oehoe. Een sieraad voor het etablissement. Deze Chouffe is van het huis, meneer. Hij heeft niet eens door dat hij achter zijn rug aan de bar door het personeel wordt uitgelachen.’

De meisjes in de bediening, die spelen uiteraard een cruciale rol in het boek, net als in het ware leven. In de roman werkt het personage van de serveerster Marinda als een katalysator voor de handeling. Toen het boek verscheen, werd er door de meisjes in de bediening bij Burgerzaken druk gespeculeerd wie van hen Marinda was. Geen van hen heette zo. En ook haar uiterlijk was niet in overeenstemming met het voorkomen van welke serveerster dan ook: ‘Intussen bedient de gestalte van Marinda, rijzig, roodharig en trots, met harde gebaren loopt zij hoog als een albasten hertogin op haar landgoed. Haar blik van geveinsde dienstbaarheid doet ons krimpen tot horigen in siddering voor haar verhoopte goedgevendheid. Zij is mooi als brand in een vijandig fort.’ Natuurlijk had ik het expres gedaan. Natuurlijk had ik Marinda zo verschillend mogelijk gemaakt van alle bestaande serveersters. Het staat zelfs in de verantwoording achter in de roman: ‘Alles in dit boek is waargebeurd en alle personages bestaan echt, behalve Marinda.’

Maar dit is niet altijd zo geweest. In de oorspronkelijke opzet van mijn boek was het mijn plan om de serveerster te modelleren naar Carolina, die in die tijd op zondagavond en maandag haar vaste dienst had en die in die tijd mijn vriendin was. Alle recensenten hebben haar gezien, want ze is ook wel eens mee geweest naar het Boekenbal. Het hoofdstuk waarin ik haar als personage introduceerde, heb ik daadwerkelijk geschreven. Ik beschreef daarin hoe zij er kwaad om werd dat ik haar als personage wilde gebruiken. Maar geheel in overeenstemming met de thematiek van mijn boek, imiteerde het ware leven mijn fictie. Ik liet haar het hoofdstuk lezen en ze werd echt heel erg boos. Precies op de manier waarop ik had verzonnen dat zij boos zou worden. Ze verbood mij om het hoofdstuk te gebruiken en om haar als personage op te voeren. Ze kon heel erg intimiderend zijn als ze boos was, dus ik heb het hoofdstuk geschrapt. Achteraf was ik daar blij om, want de fictieve Marinda verschafte mij veel meer mogelijkheden voor het verhaal dan in mijn oorspronkelijke opzet mogelijk was geweest.

Maar nu is ze mijn vriendin niet meer. Ze is er al tijden geleden vandoor gegaan met een ander (toevallig mijn buurman, maar dat wist ik toen gelukkig nog niet) en zelfs die ander is nu allang haar vriend niet meer. Nu is ze zwanger van een collega-schrijver met een papegaai. Om hem te waarschuwen tegen het onzalige plan haar ooit als personage te gebruiken, kan ik het nu allemaal beter prijsgeven.

Dit is het geschrapte hoofdstuk. Het heeft nooit een nummer gekregen omdat het nooit is gebruikt.

[p. 31]

Het ### hoofdstuk

Carolina is het niet eens met dit boek. Zij is mijn vriendin, mijn laatste, als het aan mij ligt. Eigenlijk had ik haar buiten dit verhaal willen houden, want er zijn al genoeg dichters die hun vriendin misbruiken als personage - als personage, hoor je hen vloeken, deed hij het maar eens in het echt - en Carolina is niet zoals zij. Zij is geen dichtersvriendin, want zij is uniek en waar. Zij vindt dat ik niet goed genoeg voor mijzelf zorg, omdat ik te veel rook, niet goed eet en elke middag om vijf uur naar het café moet. Zij werkt in Burgerzaken, waar ik kom om naar haar te kijken wanneer zij werkt. Iedereen komt naar haar kijken, want zij is prachtig. Het is in feite alleen maar lief dat zij zich zorgen maakt. Zij maakt zich ook zorgen dat haar schilderijen en tekeningen niet goed genoeg zijn om zich kunstenaar te mogen noemen, terwijl het enige wat er schort aan haar tekeningen en schilderijen, is dat zij zich zorgen maakt. Maar zij weet niet hoe zij zich anders zou moeten noemen. Ze is bang dat ze in het verkeerde verhaal is beland. Zij maakt zich zorgen dat zij niets anders is geworden dan serveerster in Burgerzaken. ‘En wat kan mij die hele Ferdinand Boeb schelen, dat is toch allemaal alleen weer literair spel, knap hoor, zo van dat echt nep is en nep echt, maar dat weten we zo zoetjesaan wel. Lekker be fucking langrijk. En zo van dat iedereen een verhaal probeert te maken van zijn eigen leven en dat dat dan natuurlijk mislukt en dat je jezelf dan opeens ziet staan glazen te pouleren en kreeftenbisques uit te serveren en het is allemaal ook best wel oké, behalve dat het niet oké is en ik houd best wel van je hoor, lieve pief, maar je maakt er gelijk weer een parodie van zoals deze zinnen die je mij in de mond legt terwijl ik daar helemaal niet om heb gevraagd want ik wil dat het gewoon een beetje normaal is, met een normaal vriendje, dat goed voor zichzelf zorgt en worsten verkoopt in de hema en dan om zes uur gewoon thuis is en dan vraag ik hoe was het op je werk want ik praat niet op deze manier en ik wil geen dichtersvriendinnetje zijn, met elke avond minstens tien Chouffe's in het café, terwijl je geen idee hebt wat erin mij omgaat en dat interesseert je ook niet met je Ferdinand fucking Boeb maar ik vind je wel lief hoor, daar gaat het niet om, pief, maak je maar geen zorgen, maar soms is het een beetje moeilijk en dan kom jij met je “ik ben een dichter”, oehoe, en met je “feit en fictie” en je “figuranten die in opstand komen” en je “scenario's”, maar het geeft niet hoor, pief, ik sleep je er wel doorheen.’

Ik heb ooit een verhaal over haar geschreven dat echt over haar ging en ik kan het hier invoegen, want het is niet zo lang. Het heette Mijn leven na Majakovski met haar en het ging zo:

Nadat zij Maja - of hoe heet hij - kovski had doorgebladerd, nam ik het woord. ‘Ik weet wat we kunnen doen,’ zei ik. ‘Jij moet Mongools studeren.’ ‘Uithaal van drek-

[p. 32]

kige vuisten,’ zei ze, ‘en dan gaan we ook een paard nemen en iedereen gek maken.’ Zij had eerder al andere dingen gedaan die mij bekoorden, zoals het - die motherfuckers - doodschieten van poffertjes, tieten laten zien voor vijf euro, een bandietennaam voor mij verzinnen en drie voor haarzelf, huilen op mijn bank, blozen bij de hoeren, jippie zeggen bij koffie en oehoe bij drie puntjes, wondere nachten, nachten waarin ze zei dat het zonde was om te slapen, alle kleine dingen herinneren die belangrijk zijn en alle grote vergeten, woorden als yep en idem, andere mooie vrouwen bambi noemen en willen zoenen op de wc, ‘en dan ook doen’ zeggen en dan ook doen. Dit is nog maar het eerste wat in mij opkomt. Maar meer tijd om te denken heb ik niet, want ik schrijf in haast. Derhalve besloot ik opnieuw het woord te nemen. ‘Ik zal een verhaal over je schrijven.’ ‘Als je het maar laat, Dickie motherfucker darling klootzak honnepon poepie kankerlijer pluisje van me. Je verdient straf.’ Ik besloot haar te huwen. Op het feest waren boventoonzangers van Mongoolse origine en iedereen droeg een cowboyhoed. Het was een goed feest en mijn cadeau aan haar was drie jaar slapen. En eindelijk, ik haast mij dit te zeggen, want ze kan elk moment ontwaken, is er sprake van - die motherfucker kankerlijer lief als je het maar uit je bolle harsens laat om over mij te schrijven - geluk.

Dit verhaal is bijvoorbeeld helemaal niet grappig en ook niet grappig bedoeld. ‘Maar ik zit gewoon niet zo goed in mijn vel. Dan heb ik het gevoel dat ik wat moet doen met mijn leven.’ Dat weet ik toch, pief. ‘Nee, volgens mij weet je dat helemaal niet.’ Maar ik schrijf er toch over? ‘Ik wil niet dat je erover schrijft.’ Wat wil je dan? ‘Dat weet ik juist niet, begrijp dat dan. Maar in ieder geval wil ik niet dat je zo'n dialoog van mij gaat zitten maken. Dat is toch, hoe zeg je dat, denigrerend? Zie je wel, daar doe je het weer! Ik zei helemaal geen “hoe zeg je dat,” ik zei gewoon “denigrerend” en ik vind het buitengewoon denigrerend en neerbuigend en bevoogdend en onaantrekkelijk dat je denkt mij woorden in de mond te kunnen leggen terwijl ik serieus met je probeer te praten. En wat voor indruk denk je dat het maakt op de lezers? Zo van dat zij denken: daar heb je die zeikmuts weer die de hogere literatuur komt verstieren. Want ik heb jou wel in de smiezen. Ik weet wel hoe dat gaat. Straks zet je doodleuk drie puntjes, oehoe, en dan is het hoofdstuk afgelopen en daar sta je dan als zogenaamde dichtersvriendin te kakken gezet. Terwijl jij van ons degene bent die zich eens duchtig op het bolletje zou moeten krabben. Gezondheid, honnepon. En het enige wat ik wou zeggen is dat jij met je Ferdinand Boeb en je Eugenie van Zanten en dat zogenaamde ware leven van je overal een spel van zit te maken. Wat wil je dan dat de lezer denkt als hij het uitheeft? Applaus? Knap gedaan? Virtuoos? Wat wil je dat ik denk als je overal een spel van maakt? Dat is voor mij toch ook niet leuk? Ik ben zo moe, piefje. Ik weet het ook allemaal niet

[p. 33]

meer. Ik weet niet wat ik met mijn leven aanmoet. Ik heb het gevoel dat ik verkeerde keuzen heb gemaakt en dat het te laat is om daar nog iets aan te doen. Jij hebt makkelijk praten. Jij hebt je boek en je applaus. Jouw leven is een zinvol verhaal, met een kop en een staart. Maar ik ben terechtgekomen in een roman die niet de mijne is. Ik ben geen kunstenaar, geen serveerster, geen dichtersvriendin en ook niet eens een goed personage voor jou. Je moet natuurlijk schrijven wat je wilt, dat zeg ik toch ook niet, maar ik moet mijzelf vinden. Ik heb een leven te leven. Wat kunnen mij die hele Boeb en Eugenie schelen, weet je. Maar het ligt niet aan jou, dat weet je toch...? Oehoe. Zie je wel, daar doe je het weer... Hou op met je puntjes... Ik zal jou eens drie puntjes... Hou op! Klootzak...’