De Revisor. Jaargang 34

[p. 34]

Stefan Brijs
Alle begin is makkelijk

Hoeveel mensen zouden thuis een voltooid manuscript in de la hebben liggen? Afgaand op de vele stapels die wekelijks bij mijn uitgever ongevraagd binnenkomen weet ik dat het er duizenden zijn. Schattingen hebben het zelfs over 300.000 Nederlanders. Hoeveel mensen, vraag ik me dan af, zouden ooit aan een roman begonnen zijn en hebben het al snel opgegeven, na twee bladzijden, drie hoofdstukken, of misschien al na één alinea? 500.000, 750.000, nog meer? Ik kom ze geregeld tegen, de mensen die me toefluisteren dat ze een prachtig begin voor een roman hebben. Mooi zo, zeg ik dan altijd, ga vooral door, terwijl ik inmiddels al wel besef dat het niets zal worden met die roman. Niets is immers zo gemakkelijk als het begin van een roman schrijven. Enthousiasme daarover, vreugde of zelfvertrouwen daaruit putten, het geloven in de genialiteit op basis daarvan: volstrekt zinloos. Applaudisseren voor een dooie mus. Wat komt er na dat begin? Daar draait het om. Als er niets meer volgt, als het hoofd leeg blijft na die eerste regels, bladzijden, vergeet het dan maar. Hoe geniaal het begin ook is, weg ermee! Er is iets dat niet deugt. Het vertelperspectief. Of het hoofdpersonage. Of de setting. Of de tijd. Maar vele would-be schrijvers blijven zich hardnekkig vastklampen aan hun begin en staren zich blind op de lege bladzijde erna, die leeg blijft, en nog leger wordt, tot samen met het begin het hele idee van de roman wordt afgevoerd. Maar, klinkt het dan, ik had een prachtig begin.

Welnu, ik had ook een prachtig begin. Het was ooit het begin van de roman waar ik momenteel aan werk. Prachtig! En ook het idee van die roman. Al even prachtig! Maar na twee bladzijden: niets, nada, alom leegte. Weg dus met dat begin! Maar het idee blééf. En dus moest er een nieuw begin komen. Andere tijd. Ander perspectief. Na een paar dagen was dat nieuwe begin er. Een mooi begin, echt waar. Maar toen? Zou er nog wat komen? Inderdaad, ziedaar, onder mijn vingers begon mijn nieuwe roman te groeien. Gekiemd uit hetzelfde idee. Bladzijde na bladzijde, hoofdstuk na hoofdstuk, en inmiddels zeven maanden later staat het eerste deel in de steigers, een bladzijde of honderd, en ik heb stof zat om er nog minstens drie keer zoveel te vullen. Met mijn allereerste begin, hoe prachtig ook, zou dat nooit gelukt zijn. Zo er toch nog een vervolg op zou zijn gekomen, zou ik me later heb-

[p. 35]

ben vast gereden. Lekke band of trapper kwijt en hup, daar ging het hele peloton van woorden dat ik nog meende te kunnen schrijven.

Daarom hierna het begin dat nooit een roman is geworden, en het ook niet meer zal doen, om aan te tonen dat alle begin gemakkelijk is. En dat elke ijdelheid daarover ongepast is. Want een prachtig begin is vaak niet meer dan een triest einde.

▲

Sommigen zullen de vraag stellen waarom ik zo lang heb gewacht. Misschien antwoord ik dan dat ik hem geen pijn wilde doen. Dat ik niet wilde dat hij de pijn opnieuw zou beleven. Maar dat zou niet de hele waarheid zijn. Wat ook meespeelde is dat ik altijd bang ben geweest. Bang om wat ik altijd heb geweten ook bewezen te zien. Nee, ook dat is niet helemaal waar. Of niet langer waar. Zo is het lange tijd geweest, ja. Nu wil ik, nu hoop ik vooral ongelijk te krijgen. De twijfels zijn toegenomen met de jaren. Met het vervagen van de herinneringen ben ik gaan twijfelen aan mijn zekerheden. Stel dat ik mezelf altijd voor de gek heb gehouden. Dat besef. Daar loop ik mee rond en dat wil ik kwijt. En als dat niet lukt, als deze hele reis gewoonweg niets oplevert, geen antwoord in elk geval, dan heb ik de plek toch een keer gezien. Dan heb ik de grond gezien, de aarde gevoeld waarop... waarin.

Ik heb de brieven bij me. Zeventien stuks. En één kaart. Die ene kaart die hoop gaf, die leven beloofde, maar die dood bracht. Mijn leven eindigde op 17 januari 1918. Toch heb ik geen spijt van alles wat daarna is gekomen. Ik heb gedaan wat ik moest doen. Niemand zal mij ooit wat kunnen verwijten. Wat gezegd kan worden, is dat ik nooit voor mezelf heb gekozen. Maar dat kan toch geen verwijt zijn. Dat is precies wat me altijd overeind heeft gehouden.

‘Gaat u naar Zeebrugge, mevrouw?’

Ik schrik. Al meer dan een uur heeft de chauffeur geen woord gesproken. Af en toe bekeek hij mij in de achteruitkijkspiegel, maar zodra ik mijn ogen opsloeg wendde hij snel zijn blik af. Vaak ook heeft hij vanuit zijn ooghoeken naar het gezicht van mijn man naast hem gekeken. Iedere keer kon ik dan zijn gedachten lezen. Hoe ik het zo lang heb kunnen volhouden? Dat denken ze immers allemaal.

‘Wat zegt u?’

‘Of u naar Zeebrugge gaat? Met de ferry?’

Ik knik terwijl ik terloops Martin in de gaten houd, maar hij reageert niet. Hij blijft strak voor zich uit kijken alsof hij verwacht dat er elk ogenblik iets tegen de voorruit aan kan vliegen.

[p. 36]

‘Het zal druk zijn op de ferry,’ zegt de chauffeur. ‘Liverpool speelt vanavond in Brussel.’

Ik weet niet waar hij het over heeft.

‘De finale van de Europacup,’ gaat hij verder. ‘Europacup een.’

Hij slaat zijn ogen naar me op in de spiegel. Ik haal de schouders op.

‘Voetbal,’ probeert hij nog.

‘We hebben geen televisie,’ antwoord ik naar waarheid, zoals wel vaker wanneer iemand het over een of andere gebeurtenis heeft. De chauffeur fronst de wenkbrauwen.

‘Hoe lang is het nog?’ vraag ik.

‘Een kwartiertje.’

Ik controleer nog even of ik de paspoorten bij me heb. Dat heb ik al drie keer gedaan sinds we vertrokken zijn. Ik heb nooit eerder een paspoort gehad. Mijn man evenmin. Toen ik er een wilde halen vroeg men een bewijs van wie ik was. Een rijbewijs of zo. Dat had ik niet. Ik vertelde de man achter het loket mijn naam en mijn adres. Dat bleek voldoende. Hij geloofde mij. Ik slikte bij het besef dat ik zomaar een andere naam had kunnen opgeven. Dat het zo makkelijk kon zijn. Van Martin had ik wel papieren bij me. De beambte liet zijn blik erover gaan. Hij wilde weten of ik naar ginds ging. Met zijn duim maakte hij een beweging in een willekeurige richting. Ginds. Alsof elke plek daar hetzelfde was. Meteen begon ik te twijfelen of ik er nog wel heen zou gaan. Of het dan wel zin had als alles tot één woord terug te brengen was. Toch zei ik ja, al was het maar om niet meer uitleg te hoeven geven. Daarna vroeg de beambte of ik een pasfoto van mijn man bij me had. Een recente pasfoto. En ook eentje van mezelf. Daar had ik niet bij stilgestaan. Ik had geen pasfoto's. Niet van mezelf en zeker niet van Martin. Ik schudde het hoofd. Misschien had de beambte wat van mijn gezicht kunnen aflezen, misschien was hij gewoonweg altijd begripvol. Hij zei dat hij de documenten al klaar zou maken, zodat ik amper nog hoefde te wachten zodra ik terugkwam met de foto's.

Ik keerde pas een halfjaar later terug.

Ik kijk naar zijn naam in het paspoort. Dan naar zijn foto. Het flitslicht is onverbiddelijk geweest voor zijn littekens. Zelfs ik schrok bij het zien van de foto's toen de fotograaf ze, zonder er zelf naar te kijken, over de toonbank in mijn richting schoof. Hij vroeg niet of ik ze goed vond. Ik had het gevoel dat ik enkel moest bevestigen of de foto's wel degelijk die van mijn man waren en niet van iemand anders. Natuurlijk heb ik ze zonder iets te zeggen betaald en meegenomen. Thuis heb ik er niet meer naar gekeken.

[p. 37]

De taxichauffeur had gelijk. Het is vreselijk druk in de haven. Honderden mensen, bijna allemaal gekleed in dezelfde kleur rood, zwalpen tussen auto's en bussen in de richting van de steiger. Sommigen hebben hun gezicht en hun haar rood geverfd. Iedereen is uitgelaten. Er wordt geroepen, gelachen en gezongen. Vuisten en vlaggen gaan de lucht in. Aan polsen zijn rood-witte sjaals gebonden. Ik zie vooral mannen en jongens. Ik wil me omdraaien en terugkeren, maar omdat niemand naar ons omkijkt, beweeg ik me toch traag vooruit. Ik heb de kraag van Martins jas hoog opgetrokken. Aan de korte bewegingen van zijn hoofd merk ik dat de drukte om ons heen tot hem is doorgedrongen. Zouden de slappe snaren van zijn geheugen nu al beroerd worden? Nee, dit is niet de sfeer van toen hij vertrok. De vreugde van de eerste maanden had op dat moment allang plaatsgemaakt voor angst. Ik heb het verschil gezien. Ik was erbij toen de eersten vertrokken. Iedereen was erbij. Het hele dorp was uitgelopen om de helden uit te zwaaien. William Sullivan, Harry Ward, Neville Dunn, de Boyle-tweeling en David Emery, onze buurjongen, twee weken eerder negentien geworden. Een opgeschoten slungel. Beetje simpel. Op zijn verjaardag had hij zich aangemeld als vrijwilliger. Waar hij voor de oorlog geen kans had gemaakt om aangeworven te worden, kwam hij toen wel door de keuring. ‘Ik ben erbij! Ik ben erbij! Ik mag mee!’ Nog hoor ik zijn hoge stem. Een uitzinnige menigte stond op het veel te kleine perron om hem en de anderen uitgeleide te doen. Hun lotgenoten uit andere dorpen hingen, met hoeden en petten zwaaiend, half uit de ramen van de trein toen die langzaam het station binnenreed. Dat was in november 1914. David is nooit teruggekeerd, net als William Sullivan en de twee Boyle-jongens, die door dezelfde granaat om het leven kwamen. De moeder van de Boyles pleegde kort daarna zelfmoord. En toen moest Martin nog vertrekken.

[p. 38]