De Revisor. Jaargang 34

[p. 33]

Willem G. van Maanen
Meneer Grönloh

Meneer Grönloh woont als een vergeten man aan de Linnaeushof in Amsterdam. De huizen staan daar in een keurig vierkant om een kerk en een tennisbaan gebouwd; men zou zeggen, geest en lichaam weten elkaar daar te vinden. Wat het lichaam betreft is meneer Grönloh een oud man, die pas ernstig ziek is geweest en zich moet ontzien. Hij loopt behoedzaam in een blauwe kamerjas door zijn suite, heeft al in een halfjaar geen krant gelezen en heeft op de deur laten zetten: Voor Grönloh tussen twee en vier niet bellen. Maar wat de geest aangaat kan hij nog fel en ongemakkelijk zijn, en heeft hij niets van de oude man die wijsheid in berusting zoekt. ‘Het leven heeft mij, goddank, bijna niets geleerd. “Het leven heeft me veel geleerd,” zegt de oude sok.’ Dat zegt meneer Grönloh, of liever dat schrijft hij, in zijn boekje dat dezer dagen een nieuwe druk beleefde.

Ja, want J.H.F. Grönloh is een schrijver. Onder de schuilnaam Nescio heeft hij veertig jaar geleden een aantal verhalen geschreven, die door kenners nu nog als een verfijnd stukje Nederlandse literatuur worden beschouwd, door stijl en inhoud. Waar hij over schreef, dat was over het leven in de jaren voor en van de Eerste Wereldoorlog. De jonge mensen in Nederland stelden zich voor de wereld te hervormen, zoals alle jonge mensen; maar hun idealen braken op het uitbreken van de oorlog. Aan dat machteloze streven naar het grootse heeft Nescio uitdrukking gegeven. Verhalen als Titaantjes en Dichtertje - die verkleinwoorden spreken al voor zichzelf - geven een indringend en onvergetelijk beeld van een voorbije tijd, in weinig woorden, in een glasheldere stijl, volkomen terzake en toch vol sfeer en gevoeligheid.

Denk niet dat meneer Grönloh zich dat allemaal bewust is. Hij is een schrijver zonder enige literaire pretentie. ‘Mijn hand schreef maar,’ zegt hij, ‘en ik liet het zo, zonder te denken. Nee, het is niet waar wat veel mensen denken, dat ik dat troepje waarover ik schreef, kende. Het is allemaal fantasie, ik heb gewoon gedacht wat zulke mensen zouden doen, en dat heb ik opgeschreven.’

Na die jaren 1910, waarin Nescio zijn verhalen schreef, heeft hij nog wel het een en ander gemaakt. ‘Maar dat was niet zo goed,’ zegt hij, ‘en dat heb ik dus niet uitgegeven. Ik houd niet van veelschrijvers die niks meer te zeggen hebben en toch nog boeken maken.’

[p. 34]

Nu, een veelschrijver is Nescio niet. In druk beslaat zijn werk niet meer dan 150 bladzijden, samen vier verhalen, waaronder behalve Titaantjes en Dichtertje ook de voortreffelijke Uitvreter. ‘Den uitvreter, die’ (zoals Nescio schrijft) ‘je sigaren oprookte, en van je tabak stopte en je steenkolen verstookte en je kasten nakeek en geld van je leende en je schoenen opdroeg en een jas van je aantrok als-i in den regen naar huis moest.’ Ik vroeg hem of hij zelf graag die uitvreter had willen zijn. Hij zei spijtig: ‘Dat kun je niet volhouden, je kunt er niet van leven. Ik heb zelf mijn hele leven gewerkt, ik heb mijn tijd op kantoor verdaan.’ Later vroeg ik wat hij uit zijn bundel zelf het beste vond. Hij zei: ‘Dat schetsje over het Buiten-IJ, dat is een mooi fris stukje.’ Alsof hij een schilder was die het werk van een kunstbroeder prees.

‘De kamerjas is opgeborgen.’

Deze tekst sprak Willem G. van Maanen uit voor de radio in begin februari 1957. Het bevat de weerslag van een bezoek aan J.F.H. Grönloh, die voor zijn literaire werk de schuilnaam Nescio hanteerde. Het jaar daarvoor, in 1956, was Grönloh getroffen door een kleine hersenbloeding, waardoor hij zich moeizaam bewoog en moeizaam sprak. De oude schrijver wilde daarom ook niet dat zijn stem werd opgenomen. De beschrijving van zijn bewegingen en de wijze waarop hij was gekleed - in een kamerjas, even helderblauw als zijn ogen - was Grönloh achteraf niet helemaal bevallen.

In een briefje van 15 februari 1957, waarin hij reageerde op de tekst die toen al was uitgezonden, vroeg hij Van Maanen de regels te schrappen waarin dat wordt beschreven. ‘Het is niet zoo aangenaam om in zijn kamerjas ten toon gesteld te worden. Bovendien, ik loop niet meer zoo behoedzaam, ik loop alleen op straat, in de buurt, en ben al eens op Kortenhoef geweest (met een auto) en met de trein naar Rotterdam (onder geleide). Ik loop, onder geleide, wel eens drie kilometer per dag. De kamerjas is opgeborgen. Het schrijven gaat nog stuntelig.’ Voorts was ‘meneer Grönloh’ heel tevreden geweest. Met het bezoek zelf - ‘ook ik vond het destijds een aangenaam onderhoud’ - en met de rest van het ‘stukje’. Van Maanen staat het bezoek ook nog zeer helder voor de geest. ‘Het was indrukwekkend,’ vertelt hij. ‘Ik bewonderde Nescio buitengewoon. Van hem had ik als jongen eens een fragment uit De uitvreter te lezen gekregen van mijn lerares Nederlands op school in Amersfoort. Ik begreep het niet, maar het maakte desondanks grote indruk op mij. Die kale taal, zonder een echt verhaal dat effect teweeg kon brengen...’ Toen Van Maanen hoorde dat Grönloh was getroffen door een kleine hersenbloeding is hij hem onmiddellijk gaan opzoeken. Beide heren, de jonge en de oude schrijver, hebben nog een tijd zitten praten. Of hij nog ongepubliceerd materiaal had, vroeg Van Maanen. ‘Och, meneer,’ had Grönloh gezegd. ‘Kijkt u hier eens.’ Daarna tilde hij de sprei van het bed op en zag Van Maanen stapels papier en notities liggen. ‘Ik heb,’ zegt Van Maanen, ‘daar nog een paar blaadjes van in mijn handen gehad, maar dat stemde me ongemakkelijk.’ Zonder de stem op band, zonder een manuscript, maar met de herinnering aan zijn bezoek aan Nescio vertrok hij weer.

Onno Blom

[p. 35]

[p. 36]