De Revisor. Jaargang 33

[p. 57]

Joyce Roodnat
Het geluk

De zee was bevroren, zei de draadomroep.

‘Dat wil je zeker zien? Vraag maar aan je vader,’ zei mama ogenblikkelijk. ‘Die heeft een auto.’

Ja, die had een auto. Maar om een ritje vragen dat ging niet. Papa wilde 's zondags naar de Cineac. En als ze daar klaar waren, gingen ze naar het café met de grote kachel in het midden en de houten telefooncel achterin. De ober heette Wim en er kwamen meer vaders met kinderen. De vaders dronken bier, met jenever ernaast. De kinderen kregen chocomel en leverworst. Soms mochten alle kinderen knijpen in de spieren van Wims armen. Daarna deed hij een goocheltruc. Hij maakte zijn sigaret uit in zijn wollen das zonder dat er een brandgat in kwam. Of hij haalde een dubbeltje uit je neus. Dat mocht je houden.

Sinds Joke zes was, was het thuis een beetje grauw.

Nu was ze al tien en ze deed er het zwijgen toe zoveel ze kon. Alleen als de meester haar iets vroeg, gaf ze antwoord. Dat ze erg weinig sprak viel niemand op, want ze werd genegeerd door haar klasgenoten op de Professor Pieter Zeemanschool, een modern complex van brokken natuursteen dat er in de nieuwe buurt bij lag als een platgewalste vogelspin. Ze dacht dat het kwam door haar bril. Niemand had een bril. Of doordat ze aan de andere kant van de Middenweg woonde. Aan de kant van de school woonden de gewone mensen.

Maar het kwam door haar vader.

Dat van haar vader had ze zorgvuldig verborgen gehouden. Als ze haar mond opendeed en iets zei, dan ging het over haar vader. Ze bedacht dat hij met heel veel boterhammen had ontbeten. Ze verzon cadeautjes die hij had meegebracht. Soms deed ze of ze straf van hem had gekregen. Zonder dat iemand dat vroeg, legde ze uit dat die andere naam bij de brievenbus een vergissing was van de bordjesschroever.

Maar iedereen wist ervan. Haar vader was weg. Weggegaan.

Vaders gingen 's morgens de deur uit, je zag ze de hele dag niet, en 's avonds kwamen ze thuis. Behalve de vader van Reinier Determan. Die was dood. Dat was zielig. Háár vader was verhuisd zonder haar en haar moeder mee te nemen. Dat was

[p. 58]

gek en haar klasgenoten pikten het niet.

Grote mensen wendden zich zelden tot kinderen. Als ze dat deden deelden ze bevelen uit, of ze riepen je tot de orde. Maar Joke spraken ze aan, bijvoorbeeld als ze in het klimrek met haar hoofd naar beneden hing. Zo'n moeder boog zich voorover en zei haar naam: ‘Joke?’ Terwijl ze zich terug op de tegels liet zakken en rechtop ging staan, stelde zo'n moeder een vraag.

‘Joke, werkt je moeder?’

‘Krijgt mama weleens bezoek, 's avonds?’

‘Je ziet je vader zeker nooit meer, hè Joke?’

‘Woont hij alleen, nu, of heb je een stiefmoeder?’

Schuldbewust fluisterde ze altijd hetzelfde terug: ‘Ik weet het niet.’

De moeders lieten haar dat antwoord herhalen: ‘Kind, heb je je tong verloren?’ Ze schudden hun hoofd, afgezien van de enkele moeder die traag haar ogen wijd opensperde en haar blik omhoog richtte, terwijl ze haar kin een fractie het zakken. Dat betekende dat ze Joke zielig vond.

Daarna liepen zulke moeders weg. Joke keek ze na. Altijd gingen ze naar het winkelcentrum aan het Christiaan Huygensplein. Meestal achter een peuter in een karretje, soms arm in arm met een andere moeder.

In de hal van de school stond een meisje uit de zesde klas. Ze droeg een blauw kostuum. Op haar borst prijkte een bosje sneeuwklokjes aan een veiligheidsspeld.

Het was 22 februari. Door op die datum de hele dag zijn uniform te dragen viert iedere padvinder de verjaardag van Lord Baden Powell, de oprichter van de padvinderij, en van zijn Lady, die op dezelfde datum geboren was.

Daar wist Joke niets vanaf. Ze staarde naar het meisje en voelde een vlam onder in haar buik. Die gerende, blauwe rok, die blouse met op de mouw genaaide plaatjes, het smalle hoedje, de donkerblauwe kniekousen midden in de winter terwijl iedereen een maillot droeg, de zwartleren riem met een aangegespt portemonneetje, de glimmende fluit aan het dubbel gevlochten witte koord - dat wilde ze. Ze wilde het allemaal.

Intussen hadden haar klasgenoten de slappe lach: ‘Moet je dat zien, die zit op de padvinderij.’

‘Ja, de platkakkerij.’

Joke wist genoeg.

‘Mama, ik wil op de padvinderij.’

‘De padvinderij?’

Mama keek alsof ze iets in de balkonkast zag kruipen.

[p. 59]

‘Hoe kom je daar nou bij? Dat is een heel enge beweging, hoor.’

‘Wat is een beweging?’

‘Een vereniging. Een club. Die padvindersclub heeft zelfs een wet, en je moet beloven dat je aan die wet gehoorzaamt. Je moet het zelfs zwéren.’

Ze streek bruusk haar haren naar achteren, met haar pols, want haar hand was nat van de afwas.

Zweren. Dat klonk serieus. Dat was iets met bloed en pleisters en met heet sodawater. Mmmm.

Haar moeder ging intussen door, met de vaat en met haar betoog tegen de padvinderij. Ze kende die wet verder ook niet, maar hij was verwerpelijk, want hij ging ongeveer zo: een padvinder ís eerlijk, een padvinder is gehoorzaam.

‘En dat kun je dus nóóit zeggen, ís. Je kunt hoogstens beloven dat je zult probéren om eerlijk te zijn. Hoe dan ook, ik hou d'r niet van. Dat zijn geen dingen om van kleine meisjes te eisen.’

Eisen. Ijsje.

‘En dan dat pakje,’ hoonde haar moeder verder, ‘dat is een úniform.’

Uniform.

De padvinderij werd onweerstaanbaar.

‘Toch wil ik erop.’

Haar moeder goot het teiltje leeg. Wijzend naar het afdruiprek van wit geplastificeerd ijzerdraad, droeg ze haar op af te drogen en ging de keuken uit.

Joke zette de kopjes nat in de kast en liet het er niet bij zitten.

Morgen verder.

Doordat ze doorzeurde, hoorde ze weer een nieuw woord: ‘militaristisch’. Ook heel verwerpelijk. Militairen waren soldaten, en ‘daar houden wij niet van’.

‘Waarom dragen soldaten uniformen?’

‘Om te herkennen wie ze moeten vermoorden als het oorlog is.’

Haar moeder meende dat hiermee toch wel het laatste woord gezegd was, want ‘dat is dus walgelijk’.

Helpen en vermoorden. Hiermee was het uniform nog begeerlijker.

Joke dramde door en dat kostte moeite, want haar moeder was haar grote liefde. Altijd wilde ze het haar naar de zin maken, altijd. Beter dan wie ook wist zij hoe ongelukkig ze was. Dat was de schuld van papa en dus ook een beetje van haar, want zij ging elke zondagmiddag met hem mee naar de Cineac. Om dat verraad recht te trekken wilde ze voor mama alles doen.

Maar nu even niet. Ze wilde die padvinderij, want ze moest en zou dat uniform aan, naar school.

Ze zocht uit waar de padvinderij was. Vlak bij hun flat, in een maïsgeel geverfd

[p. 60]

houten clubhuis tussen ongeregeld groen. Ze hoefde niet eens gebracht te worden. Ze hoefde alleen maar de Kruislaan over te steken en die was niet druk.

Haar doorzettingsvermogen was ongebruikelijk en na tweeënhalve week staakte haar moeder haar verzet.

Joke kreeg haar zin. Ze mocht erop.

Een domper was dat het uniform voorlopig verboden terrein bleef. De nieuweling moest het eerst verdienen.

En verder moest ze weer zwijgen want ze kende niemand.

Maar zingen, dat ging wel:

Ik koos als weg door 't leven
't Padvindstersspoor...

En:

Zij die eens de vlag wil hijsen
Op het werk van onze tijd
Houde vol haar keus, blijve trouw aan onze leus:
Wij zijn bereid

En:

Kleine PV-ster kampeerde in haar sheltertje,
Tussen de bossen, diep in de hei...

Mooi.

Al snel vond ze het hemels, daar bij de padvinderij. Er waren die veelbetekenende liederen, er werd geklust, ze leerde volksdansen en moppen tappen. En de leidsters pasten op.

Scheen de zon, dan bleek je in Amsterdam-Oost spannende dingen te kunnen meemaken. Vuurtje stoken, en met stukken touw palen aan elkaar knopen voor een tafel, ‘sjorren’ heette dat. Soms werd er een grote tent opgezet op het veldje voor het clubhuis, dan kon je een nacht blijven als je een dubbel gestikte deken en een lakenzak meekreeg. Boven het kampvuur werd er, met kleverig deeg dat om een tak was gekleid, stokbrood gebakken. Als toetje roosterden ze aan diezelfde takken marshmallows.

Wie nieuw was leerde belangrijke dingen, ook, haar moeder had gelijk, de tien artikelen van de padvindsterswet.

[p. 61]

 

Een padvindster is eerlijk

 

Een padvindster is trouw

 

Een padvindster is hulpvaardig

 

Een padvindster is vriendelijk voor anderen en een zuster voor alle padvindsters

 

Een padvindster is beleefd en voorkomend

 

Een padvindster is goed voor planten en dieren

 

Een padvindster weet te gehoorzamen

 

Een padvindster draagt teleurstelling met opgewektheid

 

Een padvindster is spaarzaam

 

Een padvindster is rein in gedachten, woord en daad

Vriendinnen maken ging vanzelf, want je moest alles samen doen.

Niemand stelde rare vragen. Niemand deed gemeen. Dat mocht niet, dat stond in die wet.

Na enige tijd werd Joke ‘geïnstalleerd’. In haar bij de firma Neeff in de Raadhuisstraat aangeschafte uniform (‘vraag je geld aan je vader?’) zwoer ze, met twee vingers op de blauwe padvindstersvlag en twee vingers aan haar baret, de padvindsterseed. Ze legde zich vast om ‘God en mijn land te dienen’ en ‘de padvindsterswet na te leven’.

Na de plechtigheid mochten de nieuwe padvindsters de vlag hijsen. Dat was uitvoerig geoefend. Het ritueel verliep volmaakt, tot en met het gevaarlijke los wapperen van het blauwe vlaggendoek met de opgestikte gele lelie. Deed je dat verkeerd, raakte de vlag de grond, dan moest hij worden verbrand. De schande zou verschrikkelijk zijn.

Bij het afscheid schudde de hoofdleidster, een tanige vrouw met grijs geveegd zwart haar en bruine boorogen, alle padvindsters de hand. De linkerhand. Die zit het dichtst bij je hart.

Ze werd Oehoe genoemd, die leidster, een kabouternaam, maar daar zat niemand mee. Ze heette Seemann van achteren, maar Oehoe was op en top een landrot. De enige die met de grote primus om kon gaan.

Had Oehoe kinderen? Kon niet. Zij was een ideaal waar moeders niet aan konden tippen. Keek ze iemand aan bij het zingen dan zong die harder. Wie in de kring naast haar zat gloeide. Wat Oehoe niet kon, was thee zetten. Te ongeduldig om te wachten tot het water in de enorme ketel werkelijk aan de kook was, gooide ze er wat lepels theeblaadjes in zodra het dampte. Hoeveel suiker je er ook in schepte, dat warme donkerbruine water onder een troebel vlies smaakte naar grond.

Heerlijk.

[p. 62]

Het wachten was op Baden Powell-dag.

22 februari.

Elf was Joke nu.

Ze poetste haar tanden, waste haar gezicht.

Ze trok de blouse aan, de rok, de blauwe kniekousen. Ze haakte de zwarte riem om haar middel met de glimmende gesp in de vorm van een lelie. Ze sloeg de driekante das om haar hals, schoof de dasring met de woorden ‘wees bereid’ erom, maakte de platte knoop en schikte het zelf gevlochten fluitkoord eroverheen.

Nu de baret nog.

Klaar.

‘Goedemorgen, mam.’

Weifelende blik.

Thee in de kopjes.

De knars van het blikken broodroosterdeurtje met de bakelieten knopjes.

Mama's kuch.

‘Zou je dat wel doen?’

Domme vraag.

In haar uniform ging Joke naar school, de sneeuwklokjes op haar blouse had ze mogen plukken in de tuin van de benedenburen.

Het was koud, maar haar jas hing open.

Ze werd getreiterd. Achter haar rug smiespelden de meisjes. De jongens wipten haar rok op en lachten om haar onderbroek.

Maar het kon haar niets schelen.

Zij had een uniform.

Zij was anders.