De Revisor. Jaargang 33

[p. 116]

Mertens

In de nacht van 13 op 14 juli in de zomer van 2004 verdronk ik in bed. Door de lakens heen zonk ik naar peilloze diepten. Op mijn schreeuw om hulp kwam geen enkele reactie. Met een laatste wiekslag van de wil worstelde ik me omhoog en strompelde naar de woonkamer.

Het was halfzes in de ochtend en nog donker buiten, ik wilde de injectienaald met insuline in mijn buik planten, maar het ging niet. Ooit moest ik lachen om het jongetje dat een ijsje in de hand gedrukt kreeg, maar met zijn tong in het luchtledige likte. Het ijsje schoot uit naar zijn rechteroog, zijn wimpers dropen van het ijs, zo lekte de insuline over mijn dijbeen. Mijn vrouw belde de ambulance.

In het ziekenhuis schoof men mijn lichaam in een buis, mijn armen hingen werkeloos naast mijn borst. De verpleegster die me uit de buis hielp lachte hartelijk. Ze legde me op een bed met verse lakens en ik werd naar mijn kamer gereden. Mijn vrouw en mijn twee zoons, die uit hun schuilplaatsen waren komen aansnellen, wachtten me daar op. Vliegen zoemden rond, het was warm. ‘Je bent niet in Zuid-Amerika, pa,’ zei de een. ‘De vliegen ruiken de dood, ze zijn er vroeg bij,’ zei de ander troostend. ‘U kunt hem het beste met rust laten,’ waarschuwde de broeder die naar de monitor keek. Ik kreeg een tabletje om wat te slapen.

Midden in de nacht werd ik wakker. Het was doodstil, op de ziekenzalen viel violet licht. Er was enig gerucht in de hoek van de aangrenzende zaal, enkele schimmen maakten ruzie, gefluister van stemmen. Niemand lette op mij; waren het drugsdealers die hier midden in de nacht drugs kwamen stelen? De ruzie liep uit de hand, ze sloegen elkaar. Hoewel de stemming verhit raakte bereikten de stemmen nooit het verstaanbaarheidsniveau. Ze zwollen aan en stierven weg. Ik lag opgesloten in het middelpunt van een poreus oppervlak, doorboord door de angstaanjagende blikken van duizenden muizen. Ik hoorde hun geritsel, hun piepen, hun geknaag aan wat de wanden moesten zijn van mijn narcistische imperium. Het ziekenhuispersoneel was er kennelijk niet. De medepatiënten sliepen vast, snurkten hier en daar. Ik probeerde het knopje van de bel naast het bed te bereiken maar hoe ik ook probeerde, ik kreeg het niet te pakken - er was een grote kloof ontstaan tussen mijn wil en mijn handen. Ze hadden hun doelgerichtheid verloren. Grijpen was grabbelen geworden; ik gaf het op.

[p. 117]

Ik sliep in de barak waar ze mij voor straf hadden neergelegd, schaars licht scheen in de zaal, de bedden waren leeg, ik lag alleen. In de belendende zaal hoorde ik een deur open en dicht gaan, voetstappen klonken in de richting van mijn bed, een engel boog zich voorover naar mij. Ik voelde haar adem over mijn wimpers golven. Haar gezicht was zo nabij dat haar lichaamsgeur tot me doordrong. Ik voelde haar wangen, ze raakte me net niet aan, ik hield me slapende, ze ademde diep in en uit.

‘Ik moet u even pijn doen meneer, het zal niet lang duren, ik schuif het slangetje door uw neus naar binnen. Sterkte.’ Ze bewoog haar wang langs de mijne. Het volgende moment voelde ik een vuist op mijn neus. Ik traande van de pijn. Voorzichtig veegde ze het vocht uit mijn ogen met een zachte tissue, ze bleef nog even bij me staan. ‘U hebt het geweldig doorstaan, meneer.’ Ze streelde over mijn gezicht, er school gedachteloosheid in haar vingers. Ze schikte nog wat aan het infuus naast mijn bed en verwijderde zich, ze loste op in de schaduw van de nacht.

Tegen de morgen begon melkwit licht de barak te veroveren, het leven begon op gang te komen, verpleegsters reden de medicijnkarren binnen, bedden werden ververst, kussens opgeschud. Ik werd zonder omhaal van woorden in een takel gehesen, eten werd rondgedeeld, een zakje met zaagsel werd aan mijn infuus gehangen, mijn foerage voor de dag.

Ik kreeg bezoek van de dienstdoende arts. Er stond een hele meute van verplegend personeel om hem heen. Het bezoek van deze zonnekoning bestond erin dat hij me langdurig monsterde waardoor ik me ongemakkelijk begon te voelen. Hij fluisterde wat tegen de mensen die bij hem stonden en toen schraapte hij zijn keel. ‘Hoe gaat het ermee?’ Maar voor ik een antwoord kon uitbrengen - ‘Het gaat wel dokter’ - stond hij met zijn gevolg bij een volgend bed te fluisteren. Ik snakte naar een sigaret.

Onder de bezoekers waren mijn twee zonen en mijn vrouw. Verholen keken ze naar de monitor en mijn infuus. Martijn kwam dicht bij me zitten, hij las mijn lippen: ‘Hij moet naar de wc,’ vertolkte hij mijn brabbeltaal. Er ontstond beroering. Ik werd opnieuw van mijn bed in een rolstoel getakeld. De vorkhefchauffeur ging heel precies te werk, de verpleegster hielp me op de pot. Ze draalde nog wat in het toilet, ze ververste de handdoeken - ‘Je zegt het maar als je me nodig hebt’ - en sloot de deur achter zich. Eindelijk privacy. Ik riep een van mijn gelukkige herinneringen op, een probaat middel om depressie tegen te gaan.

De uitreiking van mijn bul had tien jaar geleden plaatsgevonden, ik kreeg nog steeds tranen in mijn ogen wanneer ik dacht aan het moment dat ik hoorde dat ik cum laude gepromoveerd was en aan het applaus dat daarna uit de zaal opklonk. Ik werd bij de herinnering altijd weer een beetje gelukkig, maar nu hielp het niet, de doctorsbul was ver weg toen mijn laatste stukje ontlasting niet van mijn billen ging. Ach Heer! Erbarmen! Ik zat stil te wachten in mijn schuttersputje totdat mijn hoofd er afgeschoten zou worden. Er klonk

[p. 118]

ongeduld achter de deur en er werd aan de klink gerammeld. Heer wees mij genadig! Ik hoorde in de verte de stem van mijn moeder.

Ik kneep mijn handen stuk maar de ontlasting wilde niet wijken. Ik perste het laatste vocht uit de druiven. Toen het te lang duurde maakte mijn vrouw de deur open en omdat ik daar in alle schaamte naakt stond sloot ze hem en veegde mijn billen af. ‘Ik weet dat je het vernederend vindt, je zult mij erom haten, maar het kan niet anders.’ Ik zoende haar in het toilet, ik had tranen in mijn ogen.

Tranen in mijn ogen: een fysiologische reactie die op een emotie duidt, maar ik was bij lange na niet in staat mijn emoties van elkaar te onderscheiden. Waarom huilde ik nou?

Die middag mocht ik geen bezoek meer.

Ik wilde op mijn linkerzij liggen, dan weer op mijn rechter, het bloed vloeide als stroop door mijn aderen. Wat ik ook probeerde, ik kon niet aan dit vadsige gevoel ontkomen. Ik moest het accepteren dat de wilsmomenten niet gevolgd werden door lichamelijke reacties. Ik lag op mijn rug. Ik moet niets willen, hield ik mezelf voor.

Ik begon de buitenwereld van patiënten te herkennen. Zo was juffrouw Klaasen steeds haar haarborstel kwijt. Ze had hem op de badkamer achtergelaten, of vergeten bij het lopen in het looprek. Ze zocht hem altijd in haar tas - haar grabbelton. Ze vond hem uiteindelijk onder haar kussen in bed.

Het wilscentrum is niet aangetast.

In mijn lichaam vindt een bombardement plaats van duizenden nucleaire wilsmomenten; talloze stroomstootjes die afketsen op een muur van onverschilligheid. Mijn neiging om op rechts te gaan liggen brengt transpiratie over heel het lichaam, ik voel het tussen mijn liezen schrijnen. Later zal de verpleegster mijn liezen insmeren met zinkzalf en me poederen alsof ik een baby ben.

Ik pakte het glas water, aangelengd met meel vanwege mijn problemen met slikken, van het nachtkastje: rechterarm strekken, dan de grijphand om de ronding van het hele glas, de vingers klikken vast, dan het glas opheffen, in zwevende toestand naar de mond brengen, vlak voor aankomst het polsgewricht aansturen zodat een hoek van dertig graden wordt gevormd waardoor het glas kan kantelen. Op al deze onderdelen is revalidatie nodig.

‘Zullen we eens nalopen welke gevolgen u ondervindt van het herseninfarct?’ De dokter was op bed komen zitten, hij zweeg even. ‘U moet er rekening mee houden dat het infarct uw leven grondig zal veranderen, waarschijnlijk zijn bepaalde delen van uw hersenen ernstig en onherstelbaar aangetast. Welke gebieden dat zijn moeten we samen de komende weken nagaan. Kunt u me zeggen waar u zich nu bevindt, dat u in bed ligt is al bekend hoor, maar in welk gebouw?’ ‘In een barak,’ riep ik, ‘maar mijn straf weet ik nog

[p. 119]

niet.’ De arts greep naar mijn rechterhand, die op mijn dijbeen rustte. ‘Er zit nog niet veel kracht in,’ constateerde hij en liet mijn arm weer met een plofje op het dekbed vallen. ‘U zult de komende weken niet normaal kunnen eten,’ zei hij verder, ‘dat komt omdat u niet in staat bent te slikken, vandaar die maagsonde, maar u went er wel aan.’ Hij wreef over mijn gezicht. ‘Volgt u mijn wijsvinger eens met uw ogen?’ Hij bewoog hem langzaam van links naar rechts. ‘Goed,’ zei hij alleen maar, nadat hij een paar aantekeningen had gemaakt in een soort agenda. ‘Het komt op den duur wel weer goed met u. Maar flink oefenen.’

Verpleegsters kwamen mijn beddengoed verversen. Ze staken overal kussens in bed, onder mijn hoofd, schouder, heupen, kont en mijn benen.

Ik lag er opgeschroefd bij. Ik daalde in mezelf neer. Ik dacht aan mijn gevoelens: was ik die ook kwijtgeraakt? De dokter had niets gezegd over de aantasting van het gevoelscentrum van de hersenen. Toch had ik het verlies van functies laconiek geaccepteerd. Ik verkeerde in een woordloze wereld. Beelden schoten voorbij. Een blauw flesje Eau de Paris op de plank achter de toonbank in de winkel van mijn ouders. Op het etiket stond een afbeelding van de Sacre Coeur, intens wit oplichtend tegen een besterde nachthemel.

Een degelijke zwarte herenfiets, compleet met zadeltassen, tegen de keukentafel geleund, als cadeau voor mijn veertiende verjaardag. Ik had een racefiets willen hebben.

Ik stond met wat jongens uit de buurt bij een raam. We tuurden naar binnen. Een baan licht, die van een belendende ruimte de kamer binnenviel, ving het silhouet van een vrouw. Ze stond ingetogen een brief te lezen. Langzaam zakte haar arm, ze liet de brief uit haar hand vallen. Ze draaide zich naar het raam en keek me in de ogen. Ik kreeg een stomp in de maag en ontredderd zette ik het op een hollen, de andere jongens achterna, drie straten verderop hijgden we uit. ‘In dat huis woont een NSB'er,’ hijgde Jopie Wigmans. ‘Het is er niet pluis.’ Ik kwam maar niet op adem. ‘Zag je die vrouw? Ik heb belletje getrokken.’ Jopie moest erom lachen. Ik vertelde niets van de ogen van de vrouw, zwaluwziek.

Mijn moeder had me uit bed gehaald, op de overloop ging een kast open en daar zat tante Nel in. ‘Hoe komt die daar?’ zou ik me een halve eeuw lang afvragen.

De beelden vervaagden. De ogen van mijn moeder toen ze stierf leken een geheime boodschap voor mij te bevatten. Ik huilde om mijn vader die geen adem meer had en stikte in zijn dood.

Ik werd gewekt door de fysiotherapeut, die me zou leren uit bed te komen. Daartoe bewoog ik uit alle macht mijn romp naar de zijkant van het bed, met mijn linkerarm duwde ik mijn machteloze rechterbeen over de rand. Het bungelde levenloos.

‘Fantastisch dat u dat al kunt,’ zei de therapeut. ‘Kunt u ook nog staan? Probeert u maar.’

[p. 120]

Ik liet me voorovervallen en belandde in zijn armen. Ik dacht aan de bekende foto van de aangeschoten jood in de armen van de Duitser, half ineengezakt, maar verwierp de gedachte onmiddellijk als te pathetisch. De therapeut zette me op mijn voeten, maar ik was te zwak. Hij hield me stevig vast. ‘Probeert u te lopen, het gaat fantastisch. U moet uw rechtervoet naar voren bewegen. Goed. Nu uw linkervoet.’ We schaatsten naar de douche. Iemand had het hoboconcert van Albinoni opgezet. Ik hield van de sonore toon van de hobo die aan het geluid van de violen wist te ontsnappen, licht en frivool.

De ziekenhuisgang stond vol karren met wasgoed. Ik schaamde me voor de blikken van het cohort verpleegsters, dat me meewarig in de armen van de therapeut in slowmotion voorbij zag dansen. In de douchecel stond een dikke Surinaamse mij op te wachten. Ze begon me van top tot teen in te zepen. Het was verstikkend heet in de cel, het zweet gutste over haar lijf en de nacht scheurde voor mij open. De geur van haar transpiratie vermengde zich met de geur van zeep. Ik zong spontaan met de Surinaamse mee. ‘Heb je even voor mij?’ Ze richtte een straal weldadig warm water op me, en ik nam het over. ‘Ik ben zo blij dat ik een stukje van de wereld ben, dat ik mee mag doen met al wat leeft...’ Ik verwonderde me erover waar dit liedje vandaan kwam: uit de diepste plooien van mijn geheugen. ‘Ik ben zo blij dat me neus van voren zit en niet opzij.’ Het werd daar in die cel onder de warme douche een rijmorgie. ‘Ga je met mij mee naar de zee dan nemen we koffie en broodjes mee en roti ook, oké?’ Ze begreep me. ‘Daartegen zeg ik geen nee,’ ging ik verder. ‘Dan lees ik je voor uit Piggelmee.’ Ze begon me af te drogen met een handdoek, ritmisch. ‘Hoezee hoezee.’ Ik waande me terug in de jaren vijftig, mijn herinnering was niet aangetast. ‘Hoezee hoezee.’