De Revisor. Jaargang 32

[p. 30]

L.F. Céline
Reis naar het einde van de nacht

Fragment uit de hoofdstukken xxv en xli

A.F.Th.
Reis naar de Exilstraat

Variaties over fragmenten uit de hoofdstukken xxv en xli van Louis-Ferdinand Céline's Reis naar het einde van de nacht, in de geest van Homo Duplex.

[Céline]

Het liefst was ik nooit meer naar Rancy teruggekeerd, als dat mogelijk was geweest. Sinds ik er die ochtend weg was gegaan, dacht ik al bijna niet meer aan mijn dagelijkse zorgen; ze zaten er zo vastgeworteld, dat ze me niet gevolgd waren. Als ik niet teruggekomen was, waren die zorgen van mij daar misschien wel doodgegaan, aan hun lot overgelaten, net als Bébert. Het waren zorgen die thuishoorden in de voorstad. Maar bij de rue Bonaparte verviel ik weer in een triest gepieker. Toch is het eerder een straat waardoor je met plezier zou moeten lopen. Weinig straten zijn zo vriendelijk en hebben die charme. Maar toen ik dichter bij de kaden kwam, voelde ik me toch angstig worden. Ik zwierf rond. Ik kon me er niet toe zetten de Seine over te steken. Niet iedereen is Caesar! Aan de andere kant, op de andere oever, begonnen mijn zorgen. Ik vond dat ik best daar op de linkeroever kon blijven tot 't donker werd. Dat is in ieder geval een paar uur zon gewonnen, dacht ik bij mezelf.

[A.F.Th.]

't Allerliefst was ik nooit meer naar Zuid en de Exilstraat teruggegaan, als 't maar even had gekund. Nadat ik 's morgens de straat en de buurt uit was gelopen, had ik al nauwelijks meer aan mijn dagelijkse beslommeringen met Oops hoeven denken. De gewone zorgen waren zo met het straatje vergroeid, met de boekhandel vooral, dat ze me niet geschaduwd hadden. Niet voor niets hield mijn ouwe Oll'opa de winkeldeur op de knip. Vuile en schone was, hij wilde het allemaal binnenshuis houden.
Als ik niet zo stom geweest was terug te gaan, waren mijn problemen er misschien wel gewoon gecrepeerd, verwaarloosd en ondervoed, net als vroeger mijn hamster Hamlet. Trubbels van Amsterdam-Zuid, die verder nergens hard te maken vielen.
In de Sarphatistraat, de ‘mooiste plek van Europa’, kwam vanzelf het getob weer. Terwijl het toch een buurt is, met al die kazernes en het Amstelhotel op het eind, waar je in je hum doorheen zou moeten slenteren. Niet veel straten in Oost hebben zo'n statige elegantie, je moet er geweest zijn. Maar verdomd, alsof de duvel op m'n schouder zat - bij nadering van de kaden voelde ik me toch een partijtje angstig worden. Ik bleef rondzwerven aan de oostkant van de rivier. De Amstel oversteken... geen haar op m'n kop. Laat ze doodvallen, daar aan de andere kant. Ja, de Rubicon, de Berezina, dat was andere koek... maar niet iedereen kan zich een Caesar of een Bonaparte noemen. Ginds, aan het eind

[p. 31]

[Céline]

Het water klotste tegen de kant op, waar een paar hengelaars zaten, en ik ben gaan zitten om naar ze te kijken. Ik had echt geen haast, net zo min als zij. Ik had het gevoel dat ik op een punt, of misschien op een leeftijd gekomen was, waarop je heus wel weet wat je verspeelt met elk uur dat voorbijgaat. Maar je wijsheid bezit nog niet de nodige kracht om je plotseling op de weg van de tijd te doen stilstaan, en trouwens, al bleef je stilstaan, dan zou je toch ook niet weten wat je uit moest spoken, zonder die krankzinnige drang om door te jakkeren, waarvan je vanaf je jeugd bezeten bent en die je al die tijd zo bewonderd hebt. Je bent nu al minder trots op je jeugd, je durft het nog niet openlijk toe te geven dat je jeugd misschien niets anders is dan de energie die je moet opbrengen om ouder te worden.

Je ontdekt in dat hele belachelijke verleden van je zoveel idiote dingen, zoveel bedrog en naïviteit, dat je wel meteen zou willen ophouden met jong te zijn en zou willen wachten totdat je jeugd zich van je losmaakt en je voorbijschiet; je zou dan zien hoe hij wegging, hoe langer hoe verder weg, en zijn volslagen zinloosheid constateren, je hand in zijn leegheid steken en hem nog eens voor je langs zien trekken, en in de zekerheid dat je jeugd echt verdwenen is, zou jij van jouw kant dan ook kunnen weggaan: rustig en kalm naar de andere kant van de Tijd, om te zien hoe de mensen en de dingen werkelijk zijn.

[A.F.Th.]

van de Ceintuurbaan, begon het gedoe. Daar dropen de huizen van mijn persoonlijke ellende. Ik blijf hier gewoon nog een uurtje of wat rondhangen, zo probeerde ik mezelf moed in te praten... totdat de zon ginder achter het Vondelpark wegzakt, en het hier begint te schemeren. Ze kunnen je veel afnemen, maar niet het zonlicht, dat is van ons allemaal.
Hier was de Amstel nog niet ontmand door de grachten... het aftappen begon verderop pas... het spuien... Hier sloeg z'n vuile water nog met enig gekletter tegen de stenen wallekant aan. Vlak bij de brug zaten een paar vutters te vissen... oud waren ze nog niet, misschien waren het wel gewoon werklozen, en een enkele arbeidsongeschikte die nog wel een hengel kon vasthouden. Ik veegde met een stuk zwerfvuil wat verse duivenpoep van een bank, en ging zitten om naar de hengelaars te kijken. Ik had net zomin haast om thuis te komen als zij. Ik was nog jong, maar zo zoetjesaan toch op een leeftijd dat je heel goed in de smiezen krijgt wat je vergooit met elke minuut die zomaar verstrijkt. Noem het een inzicht... maar het had nog niet genoeg kracht om me plotseling, van het ene moment op het andere, op een soort denkbeeldige wijzerplaat te laten stilstaan. Bovendien, al bevroor je ter plekke, tussen de grote en de kleine wijzer in, als een ijsblokje in een ijstang, dan wist je ook niet wat je moest doen, zo zonder die waanzinnige drift om door te razen die er al vanaf de jeugd inzit en die je bij de groten en de ouderen altijd zo geweldig bewonderd hebt.
Je bent al niet meer zo trots op je jeugd als, laat ons zeggen, een hond met zeven lullen. Maar openlijk toegeven dat wat wij jeugd noemen misschien niets anders is dan de energie die je moet produceren om domweg ouder te worden, is er nog niet bij. Zo'n publieke betekenis, onder foltering van de Tijd, kan altijd nog. Niet nu.
In dat ridicule verleden van je tref je zoveel krankzinnigs aan, zoveel schijn en goedgelovigheid, dat je er wel subiet mee zou willen kappen, met dat zogenaamde ‘jong zijn’, of hoe heet het in hun huicheljargon. Acuut stil blijven staan, midden in het leven, en even wachten totdat je jeugd zich van je losscheurt en als een vod aan je voorbij waait... Dan

[p. 32]

[Céline]

De hengelaars langs de kant van de kade vingen niets. 't Scheen ze niet eens veel te kunnen schelen of ze wat vingen of niet. De vissen wisten vast wel met wie ze te doen hadden. Iedereen bleef rustig zitten waar ie zat en deed alsof. De laatste stralen van een lekker zonnetje hielden ons plekje nog een beetje warm en dansten met blauw-gouden flonkeringen op het water. Een heerlijke frisse, verrukkelijke wind kwam met zachte vlagen door de duizend bladeren van de grote bomen aan de overkant aanwaaien. We zaten er fijn. Twee volle uren hebben we zo doorgebracht met niets te vangen en niets te doen. En toen werd de Seine donker en het stuk waar de brug was, werd helemaal rood door de avondgloed. De mensen die op de kade voorbijkwamen, wisten niet dat wij daar zaten, tussen de kant en het water.

De nacht kroop onder de bogen van de brug te voorschijn en klom langs het kasteel helemaal naar boven, hij nam bezit van de gevel en van de vensters, één voor één, ze vlamden op tegen de duisternis. En toen doofden ook de vensters uit.

Er bleef niets anders over dan maar weer 's op te stappen.

De boekhandelaars langs de kaden sloten hun bakken. ‘Kom je nou!’ schreeuwde een vrouw over het muurtje naar haar man, die naast mij zat en die zijn hengelmateriaal, zijn klapstoeltje en de wurmen opborg. Hij bromde wat, en alle andere hengelaars bromden toen ook wat, en brommend gingen we

[A.F.Th.]

kon je zien hoe hij ervantussen kneep, die fraaie jeugd van je, en steeds verder weg raakte. Dan was je eindelijk bij machte z'n volstrekte nutteloosheid te registreren. Je kon je hand in de leegte steken die hij had achtergelaten, zoals de hand van de veearts zich in een koeienkut boort. Als je geluk had, kon je 'm nog een keer langs zien komen, je Eigen Jeugd. Maar geen derde keer, want al te goed is buurmans gek. In de zekerheid dat hij dan ook écht voorgoed weg was, zou jij ook kunnen verdwijnen... zonder haast... naar gindse zijde van de Tijd, om te zien hoe ze er nou werkelijk voorstonden, de mensen en de dieren en de dingen. Verwacht er maar niet te veel van.
Bij die hengelaars daar aan de Amstel wilden ze niet bijten vandaag. 't Interesseerde ze, zo te zien, geen bal. Vissen ruiken een randfiguur door het water heen. Liever een zilveren haak door hun lip. De vissers weken niet van hun plaats, en volhardden in hun rol van gericht far niente. De zon hing nog net boven de daken van de oude huizen aan de overkant, en verwarmde nog een beetje ons blok kade. Er dansten wat schillen of flinters of schilfers, of hoe zou een dichter dat noemen, van die roodgouden bal op de golfjes, en dat afval danste op de dobbers van de hengelaars toe, alsof alleen de zon nog wilde bijten. Een heerlijke wind, niet te fris, net goed, streek door de boomkruinen boven ons hoofd. We zaten er goed, daar ging niets vanaf. Alles bij mekaar heb ik anderhalf uur zo samen met die vissers doorgebracht zonder iets te doen. Ik ving net zomin een bruikbare gedachte als zij een eetbare vis. Maar ja, het kan niet blijven duren. De zon zakte nog een stuk verder weg, het water werd opeens flink donkerder, en alleen een stuk van de brug kleurde rood, met tramrails van gesmolten ijzer in geultjes. De automobilisten die over de Weesperzij voorbijreden, konden ons al niet meer zien zitten, daar bij het water.
De avond sloop onder de brugbogen te voorschijn en klom tegen de hoge herenhuizen achter ons naar boven, etage voor etage. Alle ramen per verdieping mochten nog een keer vuur schieten, en toen was ook daar alles gedoofd,

[p. 33]

[Céline]

naar boven, ik ook, naar de mensen die daar liepen. Ik praatte wat met de vrouw, zo maar, om iets vriendelijks tegen haar te zeggen voordat de nacht alles bedekte. Meteen wilde ze een boek aan me kwijt. 't Was een boek dat ze vergeten had in haar bak te doen, beweerde ze. ‘Daarom was het goedkoper, bijna voor niks...’ voegde ze eraan toe. Een ouwe kleine ‘Montaigne’, een hele echte, voor één franc. Ik wilde die vrouw voor zo weinig geld wel een plezier doen. Ik heb haar ‘Montaigne’ genomen.

Onder de brug stroomde het water nu heel traag. Ik had helemaal geen zin om nog verder te gaan. Op een van de boulevards heb ik een kop koffie gedronken en het boekje opengeslagen dat ze me verkocht had. Ik sloeg precies de bladzijde op waar een brief stond die die ouwe Montaigne aan zijn vrouw schreef, toevallig net naar aanleiding van een zoon van ze die pas gestorven was. Die passage interesseerde me onmiddellijk, waarschijnlijk omdat ik meteen aan Bébert dacht. Ach!! zei die Montaigne zo ongeveer tegen zijn vrouw. Trek 't je nou maar niet te veel aan, lieve vrouw! Je moet je er wel bij neerleggen! Je komt er heus wel overheen!... Je komt altijd over alles heen in 't leven... Overigens, zei hij haar nog, heb ik net gisteren tussen allerlei oude paperassen van een vriend van me een brief gevonden die Plutarchus onder precies dezelfde omstandigheden ook aan zijn vrouw schreef...

[A.F.Th.]

zonder dat er een blusboot aan te pas had hoeven komen. De voorhoede van de nacht liet zich over de daken heen de achtertuinen in zakken. Het was al te kil en klam om er een barbecue te houden.
De avondkilte begon in mijn rug op te trekken, en er zat niks anders op dan maar eens op te krassen.
Een oud antiquaartje dat, gezeten op een klapstoeltje, wat muffe boeken had proberen te verkopen onder de bomen, klikte zijn koffers dicht.
‘Ap, waar blijf je?’ riep een vrouw vanuit het geopende portier van een auto, die net was komen aanrijden. Haar vent, ik wist al dat-ie Appie heette, was zijn hengel uit elkaar aan het schroeven... hij deed z'n wormen in een blikje, voor morgen... en hij zou z'n wormen net zo lang blijven opbergen tot ze niet langer voor de vissen bestemd waren, maar voor hem. Het canvas van z'n vissersstoeltje hing al slap...
‘Schiet op...!’ gilde ze. ‘Ik heb het vlees op een laag pitje staan!’
Hij bromde in de col van zijn trui. Alle hengelaars begonnen te brommen. Ik bromde voor de aardigheid een deuntje mee, waarom niet, het kost niks en het hoeft geen betekenis te hebben. Brommend gingen we uit elkaar, ieder ons weegs. Ik maakte een praatje met de boekhandelaar, die de kapotte sluiting van een van z'n koffers probeerde te maken. Zomaar, een lulpraatje, om iets aardigs tegen hem te zeggen, voordat de avond alles en iedereen verzwolgen had. Terstond wilde hij me een boek aansmeren. Hij had het abusievelijk buiten de koffer gelaten, smoesde-n-ie.
‘Ik kan er wel wat afdoen, baas,’ fleemde-n-ie. ‘Vijf piekies... bijna te geef.’
Het was een ouwe bundel brieven van G.K. van 't Reve, uit z'n Friese tijd, en dat voor vijf piek. Ik wilde de man, die meestal op de tocht zat in de Oudemanhuispoort, voor zo'n habbekrats wel een lol doen. Hier met die vergeelde Van 't Reve.
Van onder de brug leek de Amstel nu heel langzaam op de stad af te stromen. Ik werd er zelf traag en stram in m'n benen van. Geen zin om linea recta naar huis te gaan. In een

[p. 34]

[Céline]

Toen ik langs het huis kwam waar Béberts tante conciërge was geweest, had ik er ook best even naar binnen willen gaan, alleen maar om eens te zien wie er nu in de loge woonde, waar ik Bébert verzorgd had en waar hij gestorven was. Misschien hing zijn portret als schooljongen nog boven het bed...

Maar het was te laat om de mensen uit hun slaap te halen. Ik ben er stilletjes en ongemerkt langsgelopen...

Iets verder, in de faubourg de la Liberté, zag ik weer het uitdragerswinkeltje van Bézin, er brandde nog licht... Dat had ik niet verwacht... Maar het was alleen een gaspitje midden in zijn etalage. Bézin was op de hoogte van alle akkevietjes en nieuwtjes van de buurt, omdat hij altijd de kroegen afliep en iedereen hem zo goed kende, van de Vlooienmarkt tot aan de Porte-Maillot.

Die had me heel wat verhalen kunnen vertellen, als hij wakker was geweest! Ik duwde de deur open. De bel deed het, maar ik hoorde niemand wat roepen. Ik wist dat hij achter in de winkel sliep, in z'n eetkamer eigenlijk... Daar vond ik hem dan ook, in het donker, met z'n hoofd tussen z'n armen op de tafel, hij zat scheef op z'n stoel bij een bord koud eten dat op hem stond te wachten, 't waren linzen. Hij had ervan gegeten. Toen hij thuiskwam, was hij al meteen slaperig geworden. Hij snurkte luid. Hij had ook gedronken, dat is waar. Ik herinner me nog precies welke dag het was, een donderdag, er was markt bij de Porte des Lilas... Op de

[A.F.Th.]

groot café aan de Ceintuurbaan heb ik een koffie besteld, en toen het brievenboekje opengeslagen. Toevallig net bij een brief van de ouwe Reve aan een vrouw, in Blauwhuis, die net haar zoon had verloren. Ik moest meteen aan Zora denken, en haar vroeggestorven kind.
‘Och,’ schreef Reve zo ongeveer aan die vrouw, ‘trek het je niet al te veel aan. Het is Gods wil. Leg je erbij neer, lieve mevrouw te Blauwhuis. Je komt er wel overheen... zoals het met alles gaat in het leven. Toevallig las ik gisteren een brief van Montaigne, die hij aan zijn vrouw schreef toen net een kind van ze gestorven was...’
Toen ik langs het huis kwam waar Niertje z'n tante conciërge was geweest, Huize Oldehoeck, had ik er best even naar binnen willen gaan. Alleen maar om eens te zien wie er nu in de glazen loge woonde waar ik hem af en toe opgezocht had en hij 'm desondanks gepiept was. Wie weet hing zijn portret als schooljongen nog boven het dressoir...
Maar ach, het was al veel en veel te laat om de mensen wakker te bellen. Ik ben stilletjes langs de gevel gelopen... als een dief in de nacht... onopgemerkt...
Een eind verderop in de Jacob Obrecht, die chique straat, zag ik weer het uitdragerswinkeltje van Bussink. Verdomd, er brandde nog licht. Zo laat als het was. Een meevaller. Ik had het niet verwacht. Maar het bleek alleen een waxinelichtje midden in zijn etalage. Bussink - de antiquair, zoals hij zichzelf op z'n pui noemde - was op de hoogte van alle praatjes en akkevietjes uit de buurt, want hij liep alle kroegen van Zuid en het centrum af, van Welling tot aan het Waterlooplein, en van de Runstraat tot aan King Arthur. Iedereen kende 'm.
Hij had me heel wat mooie verhalen kunnen vertellen, die Bussink, als hij maar wakker was geweest. Ik duwde de deur open. De kleine winkelbel klonk zacht en kwijnend als een kerstklokje in de boom. Niemand riep iets.
Ik wist dat Bussink achter in de winkel sliep, in z'n eetkamer eigenlijk... Daar vond ik hem dan ook, niet geschoten is altijd mis, met z'n hoofd tussen z'n armen op de tafel. Hij

Céline

[p. 35]

grond voor zijn voeten lag een zeil vol koopjes.

Ik had die Bézin altijd een fijne kerel gevonden, niet schofteriger dan een ander. 't Was zo'n vent. Erg geschikt, niet lastig. Ik zou hem niet zo maar uit nieuwsgierigheid wakker maken, omdat ik een paar onbelangrijke vragen had... Ik maakte dus dat ik weer wegkwam, nadat ik het gaslicht bij hem had uitgedraaid.

Hij had natuurlijk moeite om zich staande te houden met dat handeltje van hem. Maar 't kostte hem tenminste geen moeite om in slaap te komen.

Ik liep weer de kant van Vigny op, toch een beetje triestig bij de gedachte dat al die mensen, huizen, vuile en sombere dingen me helemaal niets meer deden, zoals vroeger, en ook omdat ik heus wel voelde dat ik, al hing ik nog zo de stoere jongen uit, misschien ook geen kracht genoeg meer had om nog veel verder te gaan, zo maar, helemaal alleen.

[A.F.Th.]

zat scheef op zijn stoel bij een bord koud eten dat op hem stond te wachten. Het waren kapucijners met spek en piccalilly, je kon het ruiken. Hij had ervan gesmikkeld, al was 't niet veel. Bij thuiskomst waarschijnlijk meteen slaperig geworden. Ach ja, de somnifere uitwerking van de drank. Hij snurkte, en niet zo zachtjes ook. Drank wilde altijd meer drank, en dan zette je midden in de nacht je mond wagenwijd open. Ik herinner me nog precies wat voor dag het was, een maandag, dan was er altijd allerlei rotzooi te koop op de Noordermarkt. Onder de tafel, rond zijn voeten, stonden plastic tasjes vol met nutteloze koopjes.
Ik had Bussink altijd een goeie vent gevonden, in ieder geval niet schofteriger dan de rest. Het was zo'n peer, echt waar. Meegaand, geen dwarsligger. Wie was ik dan om hem zomaar uit nieuwsgierigheid wakker te maken met een paar onbenullige vragen? Ik maakte dus dat ik weer wegkwam, na het waxinelichtje in zijn lege etalage te hebben uitgeblazen. Dat gaf maar onnodig brand.
Natuurlijk, hij had de grootste moeite zich staande te houden met dat antiquarische handeltje van 'm. Maar het kostte hem tenminste geen moeite om de slaap te vatten. Het bewijs klonk door tot op straat.
Ik liep weer de kant van de Beethovenstraat op, toch een beetje treurig bij de gedachte, en niet zo'n beetje treurig ook, dat al die mensen van Zuid in hun sombere huizen vol prullaria me, anders dan vroeger, helemaal niets meer deden. Droevig ook omdat ik heus wel besefte dat ik, al hing ik nog zo de afgetrainde sportschooljongen uit, nauwelijks de kracht meer had om nog veel verder te gaan, zomaar, in m'n uppie, de ene voet voor de andere.