De Revisor. Jaargang 26

[p. 44]

Kerim Göçmen
Voor de jacht

I

Op de zondagochtend ontwaakte de tabakskeurder Gürcan Yilmaz vóór het ochtendgloren in de met jachttrofeeën versierde achterkamer. Hij rekte zich behaaglijk uit op het veldbed, dat hij om alvast in de stemming te komen altijd besliep wanneer hij ging jagen, en sloeg de deken opzij. Hij ging op de rand van het bed zitten en zette zijn voeten op de koele stenen vloer. De aanraking ervan verkwikte hem; een huivering die door zijn goed uitgeruste ledematen trok, en de samentrekking van zijn spieren bezorgden hem de vertrouwde gewaarwording van een ervaren jager op gevorderde leeftijd - hij liep tegen de vijftig - die nog steeds een Spartaanse levenswijze in ere hield. Voldaan stond hij op en liep in zijn lange onderbroek en zijn flanellen hemd met lange mouwen door de uiterst sober ingerichte kamer, waar het hele jaar door geen vuur brandde, naar de badkamer. Plotseling stond hij stil, alsof hem iets te binnen schoot, en fronste zijn wenkbrauwen. ‘Ik zat middenin een droom,’ dacht hij, terwijl hij de laatste beelden trachtte op te roepen. ‘Ja, ik weet het zeker, het was een droom. Ik liep door het veld van Kara Bekir - of baande ik me een weg door het kreupelhout van Staatsbosbeheer? - het doet er ook niet toe. Ik liep daar met geweer en weitas tussen Levent en Alos. Valt Levent plotseling in een met takken en gebladerte bedekte kuil en verdwijnt, alsof de aardbodem is gespleten; ik kijk in de kuil, die bodemloos lijkt, maar zie Levent niet, en Alos blaft, aldoor, hees en langgerekt, zoals wolven huilen, ja, precies zoals wolven huilen. Dan ben ik wakker geworden.’

Het gezicht van de tabakskeurder betrok alsof hij een flinke slok citroensap had ingenomen, omdat hij zich de rest van zijn droom niet kon herinneren; maar wat hij zich herinnerde was voldoende om zijn stemming eensklaps te doen omslaan. Tegen zijn gewoonte in rilde hij. ‘Het is maar een droom,’ sprak hij hardop tot zichzelf, terwijl hij de deur opende en de badkamer binnentrad, ‘het zal niets te betekenen hebben. Het komt vast door de woordenwisseling gisteravond met Vildan.’ Hij schudde wijs het hoofd. ‘Je moet geen ruzie maken in je huwelijk, het levert alleen maar narigheid op.’ Hij droogde zijn gezicht met de handdoek die aan de achterkant van de deur hing. ‘Het levert alleen maar narigheid op,’ herhaalde hij, terwijl hij zich alle bijzonderheden van de onenigheid met zijn vrouw trachtte te herinneren. Het wanhopige gezicht van zijn vrouw, de verschrikte blikken in de ogen van zijn zoon die in de deuropening naar hun ruzie had staan luisteren, verschenen voor zijn geestesoog. Zij, de zorgzame echtgenote en toegewijde moeder, de ziekelijk bleke, verlopen, altijd gejaagde en vreesachtige Vildan, had hem met woede en ontzetting in haar ogen aangekeken en in een stortvloed van woorden had ze hem uitgemaakt voor een onverbeterlijke jager, een stroper, die zijn gezin opoffert aan zijn jachtplezier. Ze had naar hun zoon gewezen die in tweestrijd in de deuropening was blijven staan, en had tot slot gezegd: ‘Hoewel je weet dat hij er niet tegen kan, dat hij geen bloed kan zien, wil je van hem een evenknie van jezelf maken, een bloeddorstige jager, een stroper. Jij bent desnoods bereid hem met geweld... jij bent in staat om...’

[p. 45]

De heer des huizes herinnerde zich verder dat Vildan in tranen was uitgebarsten en de kamer had verlaten. Het pijnlijkst bij dit alles was echter de uitdrukking van afkeuring op het gezicht van zijn zoon, dat zeer veel trekken van zijn moeders gezicht vertoonde. ‘Waar ruzies in het huwelijk niet toe leiden,’ zei hij (hij klakte met zijn tong) terwijl hij de handdoek aan de spijker ophing, ‘je wordt de volgende dag met een stompzinnige droom wakker.’

Gürcan Yilmaz was een man die zich niet gauw van de wijs liet brengen door kleinigheden als een nare droom of een ruzie met zijn vrouw, en die zijn mannetje wel stond. Niets was in zijn ogen méér vanzelfsprekend dan een zoon naar vadersbeeld op te voeden. Hij voelde er geen berouw over dat hij de jongen, die tijdens zijn eerste jachtpartij met een bleek gelaat en zichtbare weerzin zijn vader had moeten vergezellen, had opgedragen vroeg in de ochtend met hem op jacht te gaan. Wel werd hij, vreemd genoeg, aangegrepen door het verdriet van de vrouw op wie hij niet verliefd was, de echtgenote die hem geen genot in bed verschafte, hem geen ander kind had geschonken en na een moeizame bevalling de eerste tekenen van kortademigheid en suikerziekte was gaan vertonen. Hij had zich bovendien nogal verbaasd over de ferme blik - hoe langer hij terugdacht aan de onenigheid, des te dieper drong dit tot hem door - en de woede in haar ogen, toen ze haar zoon verdedigde tegen de man, die ‘wreed was en bloeddorstig’. Hij had verwacht dat Vildan zich juist wegens haar tekortkomingen, die zij in zijn ogen allang had moeten beseffen, nederig en kalm zou gedragen; hij meende zelfs dat zij geen recht had om haar woede te tonen. Hij dacht opnieuw aan het verloop van de onenigheid. Naarmate Vildan zich heftiger uitte, was de afkeuring in de blikken van hun zoon ook steeds heftiger geworden. ‘Hij koos duidelijk partij voor zijn moeder,’ peinsde hij, ‘hij leefde met haar mee en leek bereid voor haar op de bres te springen, als de onenigheid langer had geduurd.’ Het berouw dat hij zojuist had gevoeld, maakte nu plaats voor een lichte irritatie, daar hij de laatste maanden steeds vaker had gemerkt dat de jongen meer op de hand van zijn moeder was dan op de zijne - de niet te negeren uitdrukking op zijn gezicht gisteravond was daar het zoveelste bewijs van. ‘Ach, onzin,’ besloot hij zijn gedachtengang, ‘wat ik al niet bedenk en me verbeeld naar aanleiding van een onbeduidend, stompzinnig droompje. Ik moet voortmaken! Het wordt licht!’

Toen hij zich aangekleed had, trok hij de kaplaarzen aan, nam de patronengordel en de weitas van de haak, pakte het jachtgeweer met dubbele loop, dat onder een hertenkop aan de muur was opgehangen, en liep met de hele uitrusting in zijn handen naar de keuken om te ontbijten.

II

De dienstmeid was bezig met de bereiding van het proviand dat de heer des huizes altijd meenam, en had reeds de tafel gedekt. Ze keek hem aan met de verstandhouding van een ondergeschikte die weet wat er is voorgevallen, maar hem eigenlijk niets kwalijk neemt.

‘Is Hanim wakker?’ vroeg hij, terwijl hij zonder haar aan te kijken zijn jachtuitrusting op de vleestafel neerzette.

‘Zij is bij de jongeheer in de kamer,’ antwoordde ze met de opgewekte stem die ze steeds aanwendde als ze met hem sprak.

‘Zij gaat hem wakker maken,’ dacht hij tevreden, ‘ze moet ingezien hebben dat tegensputteren geen zin heeft.’ Hij begon met grote eetlust aan zijn ontbijt.

De dienstmeid scheen met haar gedachten elders. Ze pakte een mes, maar legde het terug zonder er iets mee te doen, liet de melk overkoken, draaide zich telkens weer om, opende haar mond, alsof ze iets wilde zeggen, maar niet wist hoe. Zo ging het een aantal minuten door.

Gürcan Yilmaz bemerkte de onrust van de dienstmeid en vroeg haar op de man af: ‘Zeg ronduit wat

[p. 46]

je dwars zit; je bent zo onrustig!’ Zijn stem klonk knorriger dan hij wilde. Het meisje zuchtte. Ze zette de pan neer die ze aan het schoonmaken was, draaide zich om, richtte haar blikken op de vloer, legde haar handen op haar buik en zei op gedempte toon: ‘Het zit zo, meneer, de jongeheer heeft vannacht zeer slecht geslapen, hij werd een aantal keren huilend wakker en telkens weer moest Hanim naar hem gaan kijken.’ Zij sloeg haar blikken op en vervolgde met alle moed die ze had vergaard: ‘Neemt u hem niet mee op jacht. Hij kan er niet tegen. Sinds hij voor de eerste keer met u op jacht is geweest, wil hij geen wild meer zien, laat staan eten. Zo kan het toch niet doorgaan? U moet hem niet te veel onder druk zetten.’

De heer des huizes luisterde verdwaasd naar de smeekbede van de dienstmeid. Het duurde even voor het tot hem doordrong wat de dienstmeid werkelijk had gezegd. Toen de strekking hem helder voor de geest stond, bemerkte hij dat hij zich ergens over verbaasde. Het was niet zozeer over de inhoud van de smeekbede, maar over zijn gedrag; hij vond dat hij haar te lang aan het woord had gelaten. Hij keek misnoegd het meisje aan. Zij begreep het. ‘Het is natuurlijk aan u, wat u gaat doen,’ zei ze haastig, ‘ik wilde alleen zeggen hoe erg hij eronder lijdt.’ Zij draaide zich om en hervatte haar werk.

Gürcan Yilmaz had geen eetlust meer. Hij schoof het bord weg met zijn vingers en legde zijn hoofd tussen zijn handen, alsof hij wilde nadenken. ‘Wat overkomt mij vandaag?’ peinsde hij, ‘eerst die vervelende droom, nu die slappe houding die ik tegen de dienstmeid aanneem. Waar maakt ze zich zo druk over? Wat is er verkeerd om een jongen van twaalf kennis te laten maken met jagen en hem zo op het leven, op wat hem later staat te wachten, voor te bereiden? Zien de vrouwen in dit huis dit soms niet in? Maar het ergste is dat het lijkt dat ik opeens door twijfels en gebrek aan daadkracht wordt gegrepen.’ Hem trof vooral de houding van de dienstmeid omdat zij doorgaans op zijn hand was, maar nu duidelijk partij had gekozen voor zijn vrouw en zijn zoon. Hij onderging de gewaarwording van iemand die vanaf de wal op een boot wil springen, maar zijn sprong aldoor uitstelt, terwijl de boot zich steeds verder van de wal verwijdert

‘Zo kan het niet verder,’ zei hij half luid tot zichzelf; hij liet zijn handen op de tafel vallen en hief zijn hoofd op. ‘Ik laat me niet door een dienstmeid de les lezen. Ik ga kijken waar Levent blijft.’

Hij schoot met zo'n heftige ruk recht, dat de stoel achterover viel. De dienstmeid liet van schrik een glas vallen.

III

Vildan Yilmaz stond in haar nachthemd in de kamer van haar zoon, waar ze vijf minuten geleden was binnengetreden, met de bedoeling hem te wekken. Haar gezicht was door de slapeloze nacht opgezwollen. De ooit zo weelderige en glanzende haren waren in verwarde plukken over haar blote ronde schouders gevallen, die in tegenstelling tot haar gezicht geen enkele rimpel vertoonden. De door de warmte in de kamer verwijde bloedvaten hadden aan de huid een rose, doorzichtige tint gegeven. Ze keek, gebogen over het bed, naar het gezicht van de jongen die in een diepe slaap was gesukkeld. Zijn ademhaling was nu rustig. Een haarlok lag op zijn voorhoofd, dat een getrouwe kopie was van dat van zijn moeder. Hoe langer ze naar hem keek, hoe intenser ze de liefde voelde die ze voor de jongen koesterde. Haar ogen vulden zich met tranen. Ze werd week van binnen, zoals men wordt bij de gedachte aan een dierbaar wezen dat weerloos is en bescherming behoeft. Terwijl ze naar hem keek, besefte ze dat van haar oorspronkelijke voornemen niets was overeind gebleven. ‘Wat een grote onzin,’ zei ze zachtjes, ‘een kind van twaalf dat afkeer van jagen heeft en een slechte nachtrust heeft gehad, zo vroeg te wekken! Waar dient dat al toe om hem aan gevaren bloot te stellen en hem een doodvermoeiende en angstige dag te bezorgen, omdat zijn vader vindt dat hij moet harden?’ Ze boog verder over het bed en schoof de

[p. 47]

haarlok opzij. ‘Daar komt niets van in, liefje,’ fluisterde ze, ‘slaap rustig door.’

Toen ze de voetstappen van haar man hoorde, kwam ze met een ruk overeind en keek naar de deur. Opeens drong het tot haar door dat ze nog niet de geschikte bewoordingen had gevonden om haar besluit aan haar man mee te delen. Ze raakte in paniek. Zij voelde dat zij bang voor hem was, en bang voor de verlammende werking van zijn argumenten die hij met zoveel verve te berde bracht en waar ze vaak niets tegenin kon brengen. Hoe vaak was het niet voorgekomen dat een weerloze opstelling zich meester van haar maakte, die het gevolg was van het verbale overwicht van haar man. Ze had geregeld naar de oorzaak van deze gelatenheid gezocht en die gevonden in het feit dat ze hem niet meer dan één kind had geschonken. Ze had zich dikwijls afgevraagd of hun relatie niet anders zou zijn verlopen, indien ze meer kinderen had gebaard. Met het verstrijken van de jaren had de overtuiging op haar vat gekregen dat zij en haar man niet zo met elkaar overhoop zouden liggen bij hun pogingen tot verwezenlijking van hun idealen en verwachtingen, wanneer zij elk een kind konden opeisen op wie ze hun aanspraken konden doen gelden. Gisteravond had ze zich voor het eerst, dankzij het grote verdriet dat ze had, over de verlammende werking van haar neiging tot zelfbestraffing heen getild, en was ze in een stortvloed van woede uitgebarsten, maar nu bekroop haar weer de angst voor hem.

Toen ze hem zag binnenkomen, bedekte ze haar blote schouders met haar handen, alsof ze het koud had, en keek hem aan met de blik van een prooi die plotseling een jager voor zich ziet opdoemen. Ze probeerde haar gezicht een strenge uitdrukking te geven, maar het drukte een en al radeloosheid en wanhoop uit.

‘Is hij nog niet op?’ vroeg hij streng, terwijl hij keek naar het bed waarin hun zoon sliep. ‘Het wordt zo licht en straks is het te laat.’ Hij wilde zijn stem niet zo streng laten klinken, maar zelfs een zachte, kalme stem had de krachtige en kwieke uitstraling van zijn voorkomen niet kunnen verzachten. Zij wierp een blik over de frisse, flinke gestalte van haar man. ‘Ja, hij is gezond en goed uitgerust, niets staat hem in de weg om van het leven te genieten,’ dacht ze snel, ‘terwijl ik...’ Ze klemde haar lippen opeen en ze knipperde een aantal keer zenuwachtig met haar ogen.

‘Maak hem niet wakker,’ zei ze zachtjes, met groot verdriet in haar stem, ‘hij heeft zo slecht geslapen en is zo vaak wakker geworden!’ Zij sloeg haar ogen neer in afwachting van een verzoenend gebaar, in ieder geval een teken daarvan, maar hij bleef onbeweeglijk staan. Hij zag haar vermoeide, vertrokken gezicht, hoorde de zo berustende, wanhopige klank in haar stem. Het lichte berouw dat hij bij het ontwaken had gevoeld, overmande hem opnieuw. Toen kwam er een brok in zijn keel, maar hij zei niets.

‘Neem hem niet mee,’ herhaalde ze fluisterend, ‘je hebt geen idee hoe onrustig hij heeft geslapen en hoe vaak ik ben opgestaan om naar hem te kijken.’ Zij ging zitten, omdat de spanning haar teveel werd. Hij hoorde haar zware, moeilijke ademhaling en voelde een onstuitbare golf van medelijden met haar in zich opwellen. Een paar maal deed ze een poging om door te gaan, maar ze kon niet. Hij wachtte.

‘Jij denkt alleen aan hem,’ vervolgde ze tenslotte, ‘als je hem iets wilt opleggen, met hem op jacht wilt, maar je bent er nooit als hij jou nodig heeft, terwijl ik altijd aan hem denk. Je bent vannacht geen enkele keer opgestaan om naar hem te kijken, je hebt hem zelfs niet horen kermen.’

‘Ik wil alleen dat hij leert voor zichzelf op te komen,’ antwoordde hij met een doffe stem, ‘behalve zorg heeft hij ook prikkels en uitdaging nodig.’

‘Jij wilt dat hij gauw groeit, zijn jeugd achter zich laat en zo snel mogelijk een man wordt,’ zei ze, ‘maar op die manier gaat dat niet! En wat kun je bereiken, als hij zich tegen je blijft verzetten? Dan heb je toch geen vat op hem?’

[p. 48]

Gürcan Yilmaz voelde opeens de lichte duizeling die hem in de keuken had overmand.

‘Hij moet toch harden?’ ging hij verder. Zijn stem klonk zwak. ‘Hij moet zich kunnen voorbereiden op het harde leven?’

‘Maar dat wil hij helemaal niet op deze manier,’ bracht Vildan daar tegenin, krachtig en vastbesloten. Zij zag de verbazing op het gezicht van haar man niet wegens de schemering in de kamer. Zij ging verder: ‘Hij heeft me, voordat hij in slaap viel, keer op keer gesmeekt om te verhinderen dat jij hem meeneemt. In zijn slaap heeft hij liggen woelen en ijlen en...’ Ze zweeg en hapte naar adem.

‘Neem hem alsjeblieft niet mee,’ vervolgde ze, met een zachte stem om op het gemoed van haar man in te werken. ‘Ik heb zo'n angstig gevoel, een veeg voorteken... Stel dat hem iets overkomt, hem, ons enig kind...’

Gürcan Yilmaz hoorde de rest van de zin niet. Haar stem werd eerst zwakker, later stierf het af, alsof ze zich van hem verwijderde. Hij dacht onwillekeurig aan de droombeelden die hem bij het ontwaken danig van zijn stuk hadden gebracht, aan die kuil en het langgerekte, huilerige geblaf van Al os, en alles om hem heen, zijn vrouw, zijn kind, het leven dat hij leidde, zijn huis, alles kwam hem kwetsbaar voor, alsof het elk moment kon worden vernietigd. Hij staarde voor zich uit, alsof zich een wereldwonder voor zijn ogen had voltrokken.

‘Een tweede kind kan ik je niet schenken,’ ging ze verder op verontschuldigende toon, ‘wees zuinig op hem!’ De stem van zijn vrouw klonk nu opeens helder en hij kon haar weer zien, op de stoel, waar ze zat.

‘Waar ben ik mee bezig?’ zei hij bij zichzelf. ‘Wat overkomt mij? Wat doe ik in deze kamer en in dit huis? Ben ik geen vreemdeling voor hen? Ja, ja, dat ben ik. Geef ik om hen? Ik toon belangstelling voor hen wanneer het me plezier verschaft, als voor een hobby, of als het noodzakelijk is, zonder uiting van liefde. Ze haten me, allebei, vooral zij, zij haat me, terwijl ze’ - hij wierp een blik op de jongen in het bed - ‘voor hem een onuitputtelijke liefde koestert.’

Hij deed een stap in de richting van het bed om het gezicht van zijn zoon te zien. Het jongetje betekende plotseling heel veel voor hem. Hij deed weer een stap.

Als door een wesp gestoken schoot Vildan overeind van haar stoel met een veerkracht en heftigheid die haar man deden verstijven, en wierp zich tussen het kind en hem als een leeuwin die haar jong wil beschermen.

‘Waag het niet,’ zei ze met fonkelende ogen. ‘Waag het niet hem te wekken! Over mijn lijk!’ Het bandje van haar nachthemd gleed van haar arm zodat haar linker schouder volledig werd ontbloot.

Gürcan Yilmaz had zijn reactievermogen grotendeels verloren. Als verdoofd door een injectie liet hij zijn gedachten voortmalen. ‘Zij houdt van hem,’ herhaalde hij. ‘Ze is in staat alles voor hem te doen en mij voor hem op te offeren, ze is zelfs bereid om voor hem te sterven.’ Hij keek werktuiglijk naar het jongetje dat vredig sliep. ‘Daar laat ze geen twijfel over bestaan.’ Hij nam haar nu goed op. Wat een kwieke, strijdlustige indruk wekte ze nu, nog meer dan gisteravond. Opeens kwam zij hem verleidelijk voor. Terwijl hij haar ochtendgeur rook, schoot door hem heen: ‘Ik had niet verwacht dat ik ooit nog eens naar haar zou verlangen.’ Hij pakte haar handen, zij wendde haar hoofd af. Met een zekere spijt liet hij haar weer los. Toen verwijderde hij zich langzaam van haar en verliet de kamer.

‘Ze zag er best aantrekkelijk uit,’ dacht hij, toen hij het jachtgeweer, de weitas, de patronenzak en het proviand oppakte dat de dienstmeid had klaargelegd, ‘haar linkerschouder was helemaal bloot. Wat een mooie aanblik was dat! En ik kon, terwijl ze op de stoel zat, haar borsten zien. Ze geneerde zich daar niet eens voor, of heeft ze niet opgemerkt dat ik zo naar haar keek. Hoe het ook zij,’ vervolgde hij, toen hij het hek achter zich had gesloten, ‘ik vond haar bijna onweerstaanbaar!’